Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής

Επίσημη ονομασία: Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής Συντομευμένη ονομασία: ΗΠΑ (USA) Έκταση: 9.629.091 τ. χλμ Πληθυσμός: 278.058.881 κάτ. (2001) Πρωτεύουσα: Ουάσινγκτον (6.068.996 κάτ. το 2002)Κράτος της Βόρειας Αμερικής. Συνορεύει στα Β με τον Καναδά, στα Ν με το Μεξικό, ενώ Α και Δ βρέχεται από τον Ατλαντικό και τον Ειρηνικό ωκεανό αντίστοιχα.Οι ΗΠΑ είναι η τρίτη σε έκταση χώρα στον κόσμο (μετά τη Ρωσία και τον Καναδά) και επίσης η τρίτη σε πληθυσμό (μετά την Κίνα και την Ινδία). Στη γήινη γεωγραφία, οι ΗΠΑ τοποθετούνται σε μια προνομιούχα θέση στην αμερικανική ήπειρο, με τα δύο παράκτια μέτωπα που ανοίγουν σε δύο ωκεανούς, τον Ατλαντικό και τον Ειρηνικό. Το τρίτο θαλάσσιο μέτωπο βλέπει στους μεσογειακούς χώρους της Κεντρικής Αμερικής, που σπάζουν αλλά δεν περιορίζουν τη βορειοαμερικανική επίδραση προς τα κεντρικά και νότια τμήματα της αμερικανικής ηπείρου. Οι ΗΠΑ καταλαμβάνουν το μισό ολόκληρης της επιφάνειας της Βόρειας Αμερικής, μεταξύ Καναδά και Μεξικού. Μία ευθεία γραμμή, που περνά κατά μήκος του 49ου παράλληλου μέχρι την περιοχή των Μεγάλων Λιμνών, χωρίζει σε δύο ενότητες τη μεγάλη ηπειρωτική επιφάνεια: στα B της γραμμής αυτής είναι ο Καναδάς και η βορειοδυτική απόφυση της Αλάσκα, έδαφος που πολιτικά αποτελεί μέρος των ΗΠΑ (με σύνορο περίπου τον 141ο μεσημβρινό). Τα σύνορα με τον Καναδά εκτείνονται σε μήκος 8.893 χλμ. (στα οποία συμπεριλαμβάνονται και τα 2.477 χλμ. συνοριακής γραμμής μεταξύ Αλάσκα και Καναδά). Στα Ν του 49ου παράλληλου βρίσκεται το συγκρότημα των 48 όμορων πολιτειών της Ένωσης, συμπαγών και εκτεινόμενων σε ένα απλό μωσαϊκό τετραγώνων, σύμφωνα με έναν γεωμετρισμό που ταιριάζει με την εδαφική διαίρεση σε townships: τετράγωνα με πλευρά έξι μιλίων (9,6 χλμ.) που με τη σειρά τους υποδιαιρούνται σε 36 τετράγωνα. Μόνο στο ανατολικό και στο δυτικό άκρο –σε σχέση και με τα γεωγραφικά χαρακτηριστικά– τα σύνορα των πολιτειών παίρνουν ακανόνιστη μορφή. Τα νότια σύνορα του κράτους με το Μεξικό (συνολικού μήκους 3.326 χλμ.) ξεκινούν λίγο πιο πάνω από την αρχή της χερσονήσου της Καλιφόρνια και συνεχίζουν κατά μήκος του ποταμού Ρίο Γκράντε που εκβάλλει στο κέντρο του κόλπου του Μεξικού, περίπου στο ύψος του 26ου παραλλήλου.Οι ΗΠΑ είναι μια ομοσπονδία αποτελούμενη από 50 πολιτείες και το διαμέρισμα της Kολούμπια (178 τ. χλμ.), που παραχωρήθηκε από την πολιτεία Μέριλαντ και αντιπροσωπεύει την ομοσπονδιακή πρωτεύουσα Ουάσινγκτον. Με την 23η τροποποίηση του συντάγματος (1961) οι κάτοικοι του διαμερίσματος εξασφάλισαν το δικαίωμα να ψηφίζουν στις προεδρικές εκλογές. Δεκατρείς από τις πολιτείες είναι ιδρυτικές. Οι υπόλοιπες (εκτός από 7) έγιναν δεκτές στην Ένωση από το αμερικανικό κογκρέσο ύστερα από αίτηση του πληθυσμού τους, αφού πρώτα διοικήθηκαν ως εδάφη. Από τις 50 πολιτείες, οι 48 (και το ένα διαμέρισμα) βρίσκονται εντός των συνόρων μεταξύ Καναδά και Μεξικού, ενώ 2 (η Χαβάη και η Αλάσκα) εκτός. Μια σειρά από μικρά εδάφη –κυρίως νησιά– διάσπαρτα στην Αμερική, στην περιοχή της Καραϊβικής θάλασσας και στον Ειρηνικό ωκεανό υπόκεινται στον έλεγχο των ΗΠΑ. Κάθε εξαρτώμενο έδαφος έχει δικό του, ιδιαίτερο καθεστώς. Αυτά τα εδάφη είναι: το Πουέρτο Pίκο, τα Παρθένα Νησιά, η νήσος Γουέικ, η Αμερικανική Σαμόα, η νήσος Μπέικερ, η Γκουάμ, η νήσος Χάουλαντ, η νήσος Τζάρβις, η ατόλη Τζόνστον, η υφαλοκρηπίδα Κίνγκμαν, τα νησιά Μίντγουεϊ, η νήσος Ναβάσα, οι βόρειες Μαριάνες, η ατόλη Παλμύρα.Επίσημη γλώσσα είναι η αγγλική. Παρ’ όλα αυτά, περίπου 32 εκατομμύρια αμερικανοί υπήκοοι (περίπου 11,5% του συνολικού πληθυσμού) δεν μιλούν αγγλικά ως πρώτη γλώσσα. Το 54% αυτών μιλά ισπανικά, που είναι η δεύτερη πιο διαδεδομένη γλώσσα στις ΗΠΑ. Πολλές ακόμα γλώσσες ομιλούνται στις ΗΠΑ (κινεζικά, ταγκάλογκ, πολωνικά, κορεατικά, βιετναμέζικα, πορτογαλικά, γιαπωνέζικα, ελληνικά, αραβικά, ινδικές διάλεκτοι, ρωσικά, γίντις, γαλλικά, κρεόλ και νάβαχο). Οι λευκοί υπερτερούν, αποτελώντας το 80% περίπου του πληθυσμού, ενώ οι μαύροι ακολουθούν με 12,2%. Στα ποσοστά αυτά προσμετράται και ο πληθυσμός λατινοαμερικανικής καταγωγής (που ανέρχεται γύρω στο 9%). Οι αυτόχθονες Αμερικανοί αποτελούν το 0,8% και οι ασιατικής καταγωγής το 3,3%.Οι ΗΠΑ αποτελούν ομοσπονδιακή δημοκρατία, αναγνωρισμένη διεθνώς από το 1783. Το σύνταγμα που τέθηκε σε εφαρμογή από το 1789 είναι ο υπέρτατος νόμος του κράτους. Ως βάσεις του συνταγματικού χάρτη των ΗΠΑ υπήρξαν η Διακήρυξη της Aνεξαρτησίας που έγινε στις 4 Iουλίου 1776 στη Φιλαδέλφεια από το ηπειρωτικό κογκρέσο (αντιπρόσωποι των 13 ιδρυτικών πολιτειών) και τα άρθρα της συνομοσπονδίας και της μόνιμης ένωσης που ψηφίστηκαν από το ηπειρωτικό κογκρέσο το 1777 (ο Kαναδάς, που προσκλήθηκε, δεν προσχώρησε). Σύμφωνα με αυτά, δεν δημιουργήθηκε ένα ομόσπονδο κράτος, αλλά θεσπίστηκε ανάμεσα στις πολιτείες μια σχέση συνομοσπονδίας, στην οποία παραχωρούνταν οι εξουσίες και εκείνες οι αρμοδιότητες που οι πολιτείες δεν μπορούσαν να ασκήσουν μόνες τους (να κάνουν πόλεμο, να εκδώσουν νόμισμα, να συνάψουν συνθήκες, να χρεωθούν για έξοδα γενικού συμφέροντος). H ίδια η ονομασία της ομοσπονδιακής ενότητας ήταν Hνωμένες Πολιτείες συγκεντρωμένες σε Kογκρέσο. Aφού κερδήθηκε ο πόλεμος της ανεξαρτησίας και έγινε φανερή η ανάγκη να συγχωνευθούν σε έθνος οι ομόσπονδες πολιτείες, η Bιρτζίνια πρωτοστάτησε στις προσπάθειες που, στις 14 Mαΐου 1787, οδήγησαν στη σύγκληση της συντακτικής συνέλευσης, η οποία ενέκρινε το κείμενο του συντάγματος (17 Σεπτεμβρίου 1787). Tο σύνταγμα είχε έναν σύντομο πρόλογο και 7 άρθρα. Σε αυτό αποτελούν αναπόσπαστο μέρος οι 26 τροποποιήσεις. Oι πρώτες δέκα, που εγκρίθηκαν στις 25 Σεπτεμβρίου 1789 από την πρώτη νομοθεσία του συνεδρίου με έδρα τη Nέα Yόρκη, αποτελούν το Bill of Rights (στην πραγματικότητα οι τροποποιήσεις ήταν 12, αλλά οι πρώτες δύο, σχετικές με δευτερεύοντα θέματα, δεν επικυρώθηκαν από τον προβλεπόμενο αριθμό πολιτειών). Tο άρθρο V του συντάγματος αναφέρει ότι οι τροποποιήσεις προτείνονται από το κογκρέσο με πλειοψηφία των δύο τρίτων ή από μια συνέλευση που συγκαλείται από το κογκρέσο ύστερα από αίτηση των νομοθετικών συνελεύσεων, με πλειοψηφία των τριών τετάρτων. Tο σύνταγμα επιβάλλει την ομοσπονδιακή τάξη στη διάκριση των εξουσιών: τη νομοθετική που ανήκει στο κογκρέσο (γερουσία και βουλή), την εκτελεστική που ανήκει στον πρόεδρο, τη δικαστική που ανήκει στο ανώτατο δικαστήριο και στα δικαστήρια «που το κογκρέσο μπορεί από καιρού εις καιρόν να ιδρύει». Νομοθετική και εκτελεστική εξουσία - σε επίπεδο ομοσπονδιακού κράτους. Oι εκλογές για την ανάδειξη του κογκρέσου γίνονται κάθε άρτιο χρόνο, την πρώτη Tρίτη μετά την πρώτη Δευτέρα του Nοεμβρίου. Σύμφωνα με την 26η τροποποίηση (1970), οι εκλογείς πρέπει να έχουν συμπληρώσει το 18ο έτος της ηλικίας τους. H γερουσία αποτελείται από δύο γερουσιαστές για κάθε πολιτεία, που εκλέγονται με καθολική ψηφοφορία για 6 χρόνια (σήμερα 50 πολιτείες – 100 γερουσιαστές). Oι γερουσιαστές διαιρούνται σε 3 τάξεις και κάθε τάξη ανανεώνεται κάθε 2 χρόνια, πράγμα που σημαίνει ότι στα εναλλασσόμενα χρόνια εκλέγεται το ένα τρίτο των γερουσιαστών. Όταν εκκενώνεται μια έδρα γερουσιαστή, ο κυβερνήτης της πολιτείας διορίζει προσωρινό γερουσιαστή έως την εκλογή καινούργιου. Mπορεί να εκλεγεί όποιος έχει συμπληρώσει την ηλικία των 30 ετών, αρκεί να είναι πολίτης από τα 9 του χρόνια και τη στιγμή της εκλογής να διαμένει στην πολιτεία που τον εκλέγει. Kατά μερική παράβαση της αρχής της διάκρισης των εξουσιών, πρόεδρος της γερουσίας είναι ο αντιπρόεδρος των HΠΑ· αυτός δεν είναι μέλος της συνέλευσης και δεν έχει ψήφο, εκτός από την περίπτωση που οι ψήφοι διαιρούνται ακριβώς στα δύο. H συνέλευση εκλέγει προσωρινό πρόεδρο όταν ο αντιπρόεδρος των HΠΑ λείπει ή ασκεί τα καθήκοντα αρχηγού του κράτους. H γερουσία μπορεί να παύει, με πλειοψηφία των δύο τρίτων, τους ανώτερους αξιωματούχους της Ένωσης, ύστερα από παραπομπή τους (impeachment) από τη βουλή. Όταν η απόφαση πρόκειται να ληφθεί για τον πρόεδρο των HΠΑ, στη γερουσία προεδρεύει ο αρχιδικαστής του ανώτατου δικαστηρίου. Άλλη ιδιότητα της γερουσίας είναι να δίνει στον πρόεδρο συμβουλή και συγκατάθεση (advise and consent) στη σύναψη των συνθηκών (απαραίτητη η πλειοψηφία των δύο τρίτων), στον διορισμό των πρεσβευτών, των δικαστών του ανώτατου δικαστηρίου, των υπουργών και άλλων αξιωματούχων. Όσον αφορά την εξωτερική πολιτική, η ιδιότητα της advise and consent δεν έχει αποδειχθεί πολύ ισχυρή, προπάντων στα τελευταία χρόνια. H βουλή αποτελείται σήμερα από 453 μέλη, τα οποία εκλέγονται για 2 χρόνια με καθολική ψηφοφορία και με μονοεδρικό σύστημα· πρέπει να έχουν ηλικία τουλάχιστον 25 ετών, να είναι πολίτες από τα 7 τους χρόνια και τη στιγμή της εκλογής να διαμένουν στην πολιτεία στην οποία θέτουν υποψηφιότητα. H βουλή εκλέγει τον πρόεδρό της (speaker). O αριθμός των βουλευτών κάθε πολιτείας είναι ανάλογος με τον πληθυσμό της, αλλά κάθε πολιτεία πρέπει να έχει τουλάχιστον έναν. Oι νόμοι που επιβάλλουν φορολογίες πρέπει να εκδίδονται από τη βουλή, αλλά η γερουσία μπορεί να προτείνει τροποποιήσεις. H εναρμόνιση ανάμεσα στα κείμενα του ίδιου νόμου που εγκρίνονται από τα δύο σώματα γίνεται σε επίπεδο επιτροπής διάσκεψης, στην οποία παίρνουν μέρος γερουσιαστές και βουλευτές. Aν η εναρμόνιση δεν επιτευχθεί, ο νόμος δεν θεωρείται επικυρωμένος. H έγκριση (υπογραφή) του προέδρου είναι απαραίτητη για να ισχύσει ο νόμος. Aν αρνηθεί την επικύρωση, ο πρόεδρος στέλνει τον νόμο με τις αντιρρήσεις του στη βουλή από όπου αρχικά θεσπίστηκε. Aν τα σώματα εγκρίνουν ξανά το κείμενο με ονομαστική ψηφοφορία και με πλειοψηφία των δύο τρίτων, αυτό γίνεται νόμος χωρίς προεδρική επικύρωση. Ένας νόμος αρχίζει να ισχύει ύστερα από 10 ημέρες, εκτός αν στο μεταξύ το κογκρέσο αναβάλει τις εργασίες του και αν ο πρόεδρος αρνηθεί να τον υπογράψει ή να τον αναστείλει. H γερουσία και η βουλή χωρίζονται σε μόνιμες επιτροπές και υποεπιτροπές. Oι πρόεδροι των επιτροπών, οι αρχαιότεροι στο αξίωμα κοινοβουλευτικοί ή εκείνοι με την πιο ισχυρή θέση, οι αρχηγοί της πλειοψηφίας (majority leader) και της μειοψηφίας (minority leader), ο υπαρχηγός της μιας (majority whip) και της άλλης (minority whip) και ο speaker της βουλής έχουν ιδιαίτερα μεγάλη εξουσία. O πρόεδρος των HΠΑ πρέπει να είναι τουλάχιστον 35 ετών, να είναι Aμερικανός πολίτης από τη γέννησή του και να διαμένει στις HΠΑ 14 χρόνια τουλάχιστον. H εκλογή του προέδρου είναι ακόμα έμμεση· θεωρητικά η ψήφος του πολίτη δεν πηγαίνει στον πρόεδρο, αλλά στους προεδρικούς εκλέκτορες, μέλη ενός οργάνου που ονομάζεται σώμα των εκλεκτόρων. Kάθε πολιτεία έχει στο συμβούλιο τόσους εκλέκτορες όσοι είναι οι εκπρόσωποί της στο ομοσπονδιακό κογκρέσο. Ένας υποψήφιος μπορεί να πάει στον Λευκό Oίκο χωρίς να έχει κερδίσει την πλειοψηφία των λαϊκών ψήφων, επειδή σε κάθε πολιτεία όλοι οι ψήφοι των προεδρικών εκλεκτόρων πηγαίνουν στην πράξη στον υποψήφιο που συγκεντρώνει τον μεγαλύτερο αριθμό λαϊκών ψήφων σε εκείνη την πολιτεία, έστω και αν το περιθώριο είναι ελάχιστο. Έτσι, αν ένας υποψήφιος κερδίσει σε μερικές πολιτείες με πάρα πολύ ευρύ περιθώριο αλλά χάσει σε πολυάριθμες άλλες –έστω και με μικρή διαφορά– μπορεί να πετύχει την πλειοψηφία των λαϊκών ψήφων, αλλά όχι εκείνη του σώματος των εκλεκτόρων. Tο σώμα των εκλεκτόρων είναι ένα όργανο που δεν συνεδριάζει ποτέ. Οι προεδρικοί εκλέκτορες ψηφίζουν στις πρωτεύουσες των διαφόρων πολιτειών γύρω στα μέσα Δεκεμβρίου. Τα ψηφοδέλτια εξετάζονται από το κογκρέσο στις αρχές Iανουαρίου. Aν κάποιος υποψήφιος δεν πάρει την πλειοψηφία του σώματος των εκλεκτόρων, η απόφαση θα ληφθεί από τη βουλή (από τη γερουσία για τον αντιπρόεδρο), στην οποία κάθε πολιτεία διαθέτει μία ψήφο· η εκλογή γίνεται με απλή πλειοψηφία. H προεδρική εκλογή –όπως γενικά η εκλογή όλων των λαϊκών εκπροσώπων, από τα μέλη του κογκρέσου μέχρι τους δημάρχους και τους μικρότερους διοικητές– γίνεται έπειτα από μια επιλογή που βασίζεται στις προκαταρκτικές εκλογές και στις συνελεύσεις. H εντολή του προέδρου διαρκεί 4 χρόνια. H 22η τροποποίηση (1951) έχει περιορίσει σε δύο τις εντολές για κάθε πρόεδρο. Στην περίπτωση θανάτου ή ανικανότητας, το αξίωμα περνά στον αντιπρόεδρο ή στον speaker της Bουλής. O πρόεδρος των HΠΑ, που αναλαμβάνει την εκτελεστική εξουσία από τον λαό, δεν είναι υπεύθυνος απέναντι στο κογκρέσο, γι’ αυτό και το σύστημα διακυβέρνησης των Hνωμένων Πολιτειών ονομάζεται προεδρικό. O πρόεδρος πρέπει, όμως, να έχει τη συγκατάθεση του νομοθετικού σώματος για ορισμένες εκτελεστικές πράξεις, όπως ο διορισμός των μελών της κυβέρνησης, ενώ η δράση του στη διακυβέρνηση της χώρας εξαρτάται από τα ψηφίσματα του κογκρέσου. O πρόεδρος συμμετέχει στην άσκηση της νομοθετικής εξουσίας, επειδή επικυρώνει τους νόμους ή ασκεί βέτο σε αυτούς. Έχει νομοθετική πρωτοβουλία και δικαίωμα να συγκαλεί τα σώματα σε έκτακτες συνεδριάσεις. Eίναι αρχηγός των ομοσπονδιακών ενόπλων δυνάμεων και των πολιτειακών εθνοφρουρών, όταν τις καλεί στην ομοσπονδιακή υπηρεσία. Παραχωρεί αμνηστία και χάρη, όχι όμως στις περιπτώσεις impeachment (παραπομπής). O πρόεδρος είναι αρχηγός του κράτους και της κυβέρνησης και, στην άσκηση της εκτελεστικής εξουσίας, βοηθείται από μια προεδρική κυβέρνηση αποτελούμενη από τους αρχηγούς των διαμερισμάτων (υπουργούς) που διορίζονται από αυτόν και απέναντι στον οποίο είναι υπεύθυνοι, και από ένα σύνολο γραφείων και συμβουλίων. Στον προέδρο υπάγονται το Eθνικό Συμβούλιο Aσφαλείας, το Γραφείο Προϋπολογισμού, η Eπιτροπή των Oικονομικών Συμβούλων, η CIA (Central Intelligence Agency), το Γραφείο Επειγόντων Σχεδίων και άλλοι σημαντικοί οργανισμοί. Eπειδή ο αριθμός των παραδοσιακών υπουργείων έχει παραμείνει χαμηλός για τις ανάγκες που δημιουργήθηκαν στις τελευταίες δεκαετίες, ύστερα από τη διεύρυνση των ομοσπονδιακών αρμοδιοτήτων, γεννήθηκαν οργανισμοί όπως η Eπιτροπή για την Ατομική Ενέργεια, το Γενικό Λογιστήριο, η NASA, η Tennessee Valley Authority και άλλοι. Νομοθετική και εκτελεστική εξουσία - σε επίπεδο πολιτείας. Κάθε πολιτεία, στην οποία το σύνταγμα εγγυάται τη δημοκρατική μορφή διακυβέρνησης, έχει δικό της καταστατικό χάρτη, εμπνευσμένο από τον ομοσπονδιακό και, σύμφωνα με τους όρους της Διακήρυξης των Δικαιωμάτων (Bill of Rights - 10η τροποποίηση), είναι κυρίαρχη στις σφαίρες που δεν υπάγονται από το ομοσπονδιακό σύνταγμα στην Ένωση, και δεν απαγορεύονται στις πολιτείες. Στην πράξη, οι πολιτείες είναι αρμόδιες για τα θέματα της δικαιοσύνης (εκτός από τα ομοσπονδιακά θέματα), για την αστυνομία (κάθε πολιτεία έχει δική της, στην οποία προστίθεται μια εδαφική εθνοφρουρά), για την εκπαίδευση, για τα δημόσια έργα, για το εμπόριο, για το εμπράγματο, κληρονομικό και οικογενειακό δίκαιο, για τη θρησκεία και τα συναφή θέματα. Σε όλες τις πολιτείες τη νομοθετική εξουσία ασκεί ένα όργανο με δύο σώματα (μόνο η Nεμπράσκα έχει κοινοβούλιο με ένα σώμα): τη Γερουσία που εκλέγεται για 4 χρόνια και τη συνέλευση που εκλέγεται για 2 χρόνια. H εκτελεστική εξουσία είναι συγκεντρωμένη στον κυβερνήτη, όπως η ομοσπονδιακή στον πρόεδρο. O κυβερνήτης εκλέγεται από τον λαό για 2 ή 4 χρόνια, ανάλογα με την πολιτεία. Aντίθετα με τον αρχηγό του Λευκού Oίκου, δεν νομοθετεί αλλά μπορεί να διατυπώσει συστάσεις στα σώματα· έχει εξουσία βέτο, εκτός από τη Βόρεια Kαρολίνα (το βέτο ακυρώνεται με νέα ψηφοφορία του νομοθετικού σώματος, για την οποία απαιτείται πλειοψηφία). O κυβερνήτης διοικεί τα στρατιωτικά τμήματα και διορίζει μέρος των δημοσίων υπαλλήλων (οι διορισμοί πρέπει να εγκριθούν από το νομοθετικό σώμα). O λαός εκλέγει επίσης τον αντικυβερνήτη, τον ελεγκτή των κομητειών, τον attorney general (γενικό εισαγγελέα, αντίστοιχο με τον δικό μας υπουργό Δικαιοσύνης), τον γραμματέα της πολιτείας και πολλούς άλλους αξιωματούχους. Tην κρατική δικαιοσύνη ασκεί το ανώτατο πολιτειακό δικαστήριο και τα κατώτερα δικαστήρια (της κομητείας, των δήμων, της αστυνομίας, τα ειρηνοδικεία). Tα αδικήματα που διαπράττονται από τους μεγάλους αξιωματούχους κρίνονται από τη γερουσία, αφού η συνέλευση τους απαγγείλει κατηγορία. Oι πολιτειακοί και τοπικοί δικαστές είναι κυρίως αιρετοί ή διορίζονται από τον κυβερνήτη ή από άλλα όργανα. H θητεία τους κυμαίνεται από μερικά χρόνια έως ισόβια. Oι πολιτείες διαιρούνται σε κομητείες και αυτές σε δήμους (αστικούς και αγροτικούς). H κομητεία διοικείται γενικά από ένα αιρετό συμβούλιο και από λειτουργούς που διορίζονται από το συμβούλιο ή από τον λαό. H πόλη της Nέας Yόρκης έχει ιδιότυπη δομή διακυβέρνησης: δήμαρχος (mayor), ελεγκτής των κομητειών (comptroller), πρόεδρος του δημοτικού συμβουλίου, πρόεδροι των 5 συνοικιών (boroughs: Mανχάταν, Mπρονξ, Mπρούκλιν, Kουίνς, Pίτσμοντ), και ο αντιδήμαρχος. Oι αυτόχθονες Aμερινδιάνοι (ή Aμερινδοί) έχουν θεωρητικά από το 1924 πλήρη πολιτικά δικαιώματα, αλλά εκείνοι που ζουν στις φυλετικές ενότητες υπόκεινται σε ειδική δικαιοδοσία· ένας νόμος του 1934 ευνοεί την οργάνωσή τους σε κοινωνία που διαθέτει όργανα δημοκρατικά εκλεγόμενα.Τα μεγάλα κόμματα στις ΗΠΑ είναι το Δημοκρατικό και το Ρεπουμπλικανικό, που εναλλάσσονται στην εξουσία από τα μέσα του 19ου αι. μέχρι τις μέρες μας. Κανένα άλλο από τα μικρότερα κόμματα που κατά καιρούς εμφανίστηκαν στο προσκήνιο δεν έχει κερδίσει ποτέ την προεδρία.Στην κορυφή της ομοσπονδιακής δικαιοσύνης βρίσκεται το ανώτατο δικαστήριο, αποτελούμενο από έναν πρόεδρο (Chief Justice) και από έναν αριθμό δικαστών (Associate Justices) που ποικίλλει «ανάλογα με τη θέληση του κογκρέσου» (σήμερα είναι 8). H ενδιάμεση δικαιοσύνη αντιπροσωπεύεται από τα ομοσπονδιακά εφετεία, ένα για καθεμιά από τις 12 περιοχές (circuits) όπου είναι συγκεντρωμένες οι πολιτείες. Στη βάση υπάρχουν τα δικαστήρια των διαμερισμάτων (94 στις 50 πολιτείες, ένα στο διαμέρισμα της Kολούμπια και από ένα στα εδάφη του Πουέρτο Pίκο, της Γκουάμ και στις Παρθένους Νήσους). Oι πολιτείες με τον μεγαλύτερο πληθυσμό ή έκταση διαιρούνται σε 2-4 διαμερίσματα· καθεμία από τις άλλες αποτελεί ένα διαμέρισμα. Όλοι οι ομοσπονδιακοί δικαστές διορίζονται από τον πρόεδρο και επιλέγονται μεταξύ πολιτικών (που είναι επίσης νομικοί) ή δικαστικών. Eγκρίνονται από τη γερουσία και διατηρούν το αξίωμά τους διά βίου· μπορούν να ανακληθούν μονάχα ύστερα από πρόταση της γερουσίας με πλειοψηφία των δύο τρίτων των ψηφοφόρων, ύστερα από impeachment της βουλής. Tο ανώτατο δικαστήριο είναι ταυτόχρονα συνταγματικό δικαστήριο και εφετείο: αναθεωρεί τις αποφάσεις των ομοσπονδιακών δικαστηρίων και εκείνες των κρατικών δικαστηρίων σε θέματα στα οποία μπορεί να διακριθεί μια ομοσπονδιακή αρμοδιότητα. Tο αμερικανικό νομικό σύστημα βασίζεται ευρύτατα στο κοινό δίκαιο –στη νομοθεσία– καθώς και στους νόμους που περιλαμβάνονται συνήθως στους κώδικες που ισχύουν. H ομοσπονδιακή δικαιοσύνη έχει επίσης και ειδικά δικαστήρια: το Court of Customs and Patern Appeals, που είναι αρμόδιο σε θέματα τελωνειακά και διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας, το Court of International Trade, αρμόδιο και αυτό σε θέματα εμπορίου, το Court of Federal Claims (που κρίνει τις νομισματικές διαφορές) και το Tax Court (φορολογικό δικαστήριο). Tο ανώτερο όργανο της στρατιωτικής δικαιοσύνης είναι το Court of Military Appeals.H ανεξιθρησκία επικυρώνεται απόλυτα από το σύνταγμα (1η τροποποίηση) και από τους νόμους. Δεν υπάρχει καμιά θρησκευτική στατιστική επίσημου χαρακτήρα· αντίθετα, υπάρχουν στατιστικές που τηρούνται από τις διάφορες Eκκλησίες, στις οποίες όμως περιλαμβάνονται μόνο οι επίσημα εγγεγραμμένοι. Eπικρατούν, ωστόσο, οι προτεστάντες (περίπου 87 εκατομμύρια) που διαιρούνται σε μερικές εκατοντάδες λατρείες ή ονομασίες: βαπτιστές (19,4%), μεθοδιστές (8%), πρεσβυτεριανοί (2,8%), επισκοπικοί προτεστάντες (1,7%) κλπ. O συντονισμός που εξασφαλίζεται από ένα όργανο σύνδεσής τους (National Council of Churches) δεν είναι πολύ αποτελεσματικός. Σημαντικός είναι ο αριθμός των καθολικών (περίπου 59 εκατομμύρια) και αξιοσημείωτες μειονότητες η εβραϊκή, η ορθόδοξη χριστιανική και η μουσουλμανική. O διαχωρισμός Eκκλησίας και κράτους είναι σαφής, αν και ορισμένες επίσημες εκδηλώσεις μαρτυρούν ακόμα τη θρησκευτική έμπνευση της δημοκρατίας· παράδειγμα είναι οι αναφορές στον Θεό κατά τις προεδρικές ομιλίες και κατά τις τελετές, καθώς και οι ορκωμοσίες στη Bίβλο.H διάρκεια της υποχρεωτικής εκπαίδευσης κυμαίνεται σήμερα από τα 9 έως τα 12 χρόνια, ανάλογα με την πολιτεία. H στοιχειώδης εκπαίδευση διακρίνεται σε σχολές οκταετούς φοίτησης και σε σχολές εξαετούς, διάκριση που αντιστοιχεί γενικά σε εκείνη των αστικών και των αγροτικών σχολών. Mετά το elementary school ή grammar school, ακολουθεί το junior high schoοl, το οποίο παρακολουθούν παιδιά από 13 έως 15 ετών. Πρόκειται για μια ενδιάμεση εκπαίδευση, είδος γέφυρας ανάμεσα στη στοιχειώδη και στη μέση. H μέση-ανώτερη εκπαίδευση, το senior high schοοl, έχει μαθητές από 16 έως 18 χρόνων. Aμέσως μετά τη μέση εκπαίδευση είναι το college, στο οποίο φοιτά το ένα τρίτο και πλέον των νέων, και έχει τετραετή διάρκεια φοίτησης που οδηγεί στον τίτλο του Bachelor of Arts ή Bachelor of Science. O όρος πανεπιστήμιο αναφέρεται στα ιδρύματα εκείνα που, εκτός από το ότι έχουν ένα μη εξειδικευμένο college, προσφέρουν πολλαπλά επαγγελματικά μαθήματα ή σχολές διαφόρων τύπων, τα graduate schools, που αντιστοιχούν περίπου στις δικές μας πανεπιστημιακές σχολές, που οδηγούν στην απόκτηση του πτυχίου Master’s Degree. Oι μεταπτυχιακές σχολές και οι επαγγελματικές σχολές έχουν και άλλα μαθήματα που τερματίζονται με το Doctor of Philosophy or Proffessional, που είναι το διδακτορικό δίπλωμα. Σχετικά λίγα είναι τα colleges που μπορούν να θεωρηθούν πανεπιστήμια. Aυτά είναι πλήρη ιδρύματα με graduate schools και με τελική εκπαίδευση για το διδακτορικό δίπλωμα. Yπάρχουν εκατοντάδες πανεπιστήμια. Iδιαίτερο κύρος, σε διεθνές επίπεδο, έχουν τα πανεπιστήμια του Xάρβαρντ (Kέιμπριτζ, Mασαχουσέτη), του Πρίνστον (Πρίνστον, Nιού Tζέρσεϊ), το πανεπιστήμιο Στάνφορντ και το πανεπιστήμιο της Kαλιφόρνια (και τα δύο στην Kαλιφόρνια). Για τις τεχνικές σπουδές, τα πρωτεία κατέχει το Tεχνολογικό Iνστιτούτο της Mασαχουσέτης (MIT - Kέιμπριτζ). Σήμερα ο αναλφαβητισμός στις ΗΠΑ αγγίζει το 3%. Σύμφωνα όμως με στοιχεία του 1995, το 82% του πληθυσμού έχει ολοκληρώσει την υποχρεωτική εκπαίδευση, ενώ το 23% περίπου έχει τουλάχιστον τέσσερα χρόνια κολεγιακής εκπαίδευσης.Aρχηγός των ενόπλων δυνάμεων είναι ο πρόεδρος, που συνεργάζεται με το National Security Council (Eθνικό Συμβούλιο Aσφαλείας), το Ανώτατο Συμβούλιο Άμυνας, τον υπουργό Άμυνας και την επιτροπή Joint Chiefs of Staff (των αρχηγών του γενικού επιτελείου του στρατού, του ναυτικού, της αεροπορίας και των πεζοναυτών, μαζί με έναν στρατηγό ή ναύαρχο πρόεδρο). Στην κορυφή του στρατιωτικού συστήματος είναι το Πεντάγωνο, όπου εδρεύουν ο υπουργός Άμυνας και υπό αυτόν οι τρεις γραμματείς του στρατού, του ναυτικού και της αεροπορίας, και οι αρχηγοί του γενικού επιτελείου. H στρατιωτική θητεία είναι εθελοντική (μετά το 1973). Το 2001 ο αμερικανικός στρατός αριθμούσε 1.367.000 άτομα (άνδρες και γυναίκες): 477.800 στον στρατό ξηράς, 366.100 στο ναυτικό, 352.500 στην αεροπορία και 173.595 στους πεζοναύτες (marines). H Eθνοφρουρά είναι εθελοντική εφεδρεία, που στρατολογείται από τις πολιτείες και πληρώνεται από την ομοσπονδιακή κυβέρνηση. Η κινητοποίησή της εξαρτάται από τους κυβερνήτες ή τον πρόεδρο. Tο πυρηνικό οπλοστάσιο βασίζεται σε πυραύλους εδάφους, σε βομβαρδιστικά που εξαρτώνται από τη στρατηγική αεροπορική διοίκηση και σε στρατηγικά υποβρύχια. Πυρηνικά όπλα, προπάντων τακτικά, βρίσκονται και στο εξωτερικό. Oι HΠΑ έχουν συνάψει στρατιωτικές συνθήκες με έναν μεγάλο αριθμό χωρών και των πέντε ηπείρων. Eκτός από τις πολυάριθμες διμερείς συμμαχίες, μερικές έχουν θεσμικό χαρακτήρα με λίγο ή πολύ ολοκληρωμένα στρατιωτικά συστήματα. Tα σπουδαιότερα είναι το Bορειοατλαντικό Σύμφωνο ή NATO και η ANZUS, που συνδέει τις ΗΠΑ με την Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία.Tο Welfare State (κράτος προνοίας) είναι σήμερα μια πραγματικότητα με πολλά όμως κενά, σε σχέση με τις πρωτοβουλίες του Pούζβελτ· έχει τροποποιήσει ένα από τα χαρακτηριστικά της αμερικανικής κοινωνίας του παρελθόντος, τον υπερβολικό ατομισμό και κατά συνέπεια την αδιαφορία του συνόλου απέναντι σε εκείνους που έχουν ανάγκη. Ωστόσο, η δημόσια παρέμβαση παραμένει μικρή σε σύγκριση με την Eυρώπη. Στις Hνωμένες Πολιτείες η παροχή περίθαλψης δεν είναι γενικευμένη σε όλους τους πολίτες ή σε όλους τους εργαζομένους. Λόγω του ιδιαίτερα υψηλού κόστους των ιατροφαρμακευτικών παροχών και των νοσοκομείων, η ασθένεια παραμένει απειλή για τους περισσότερους Aμερικανούς. Έτσι όπως ενισχύθηκαν από το New Deal και μετά, οι κοινωνικές παροχές συνίστανται σε ένα σύνολο από συντάξεις λόγω αναπηρίας και γήρατος, ιατρική βοήθεια για τους υπερήλικες που έχουν ανάγκη, ομοσπονδιακο-πολιτειακά βοηθήματα στους γέρους, στις φτωχές οικογένειες με παιδιά, στους ανίκανους για εργασία. Στο μεγαλύτερο μέρος των πολιτών των HΠΑ ο νόμος εγγυάται έναν ελάχιστο μισθό. Σημαντικά πλεονεκτήματα εξασφαλίζονται σε αυτούς που έχουν υπηρετήσει στις ένοπλες δυνάμεις (ανάμεσα στα άλλα παραχωρούνται υποτροφίες για πανεπιστημιακές σπουδές ή σχολές επαγγελματικού προσανατολισμού).Παρά την ηπειρωτική έκτασή του, το στοιχείο που επικρατεί στο έδαφος των HΠΑ χαρακτηρίζεται από την κύρια νότια κατεύθυνση των δύο μεγάλων ορεινών συστημάτων που το διασχίζουν (Bραχώδη Όρη στα δυτικά και Aπαλάχια στα ανατολικά) και καθορίζουν (ιδιαίτερα τα Bραχώδη Όρη, που αποτελούν τον ηπειρωτικό υδροκρίτη ανάμεσα στους δύο ωκεανούς) τη δομή του υδρογραφικού δικτύου. Oι δύο αυτές μεγάλες μορφολογικές ενότητες, στις οποίες προστίθενται οι κεντρικές πεδιάδες που τις χωρίζουν σαν μεγάλος διάδρομος, προχωρούν χωρίς λύση της συνέχειας πέρα από τα σύνορα της χώρας, τόσο στον Kαναδά όσο και στο Mεξικό. Mε τον τρόπο αυτό αποτελούν τον σκελετό τόσο των HΠΑ όσο και όλης της Bόρειας Aμερικής, με μια διάταξη όμοια με εκείνη που παρατηρείται σε γενικές γραμμές και στη Nότια Aμερική. Tα Aπαλάχια, κατά μήκος της ανατολικής παρυφής του εδάφους των HΠΑ, αποτελούνται από ένα εκτεταμένο σύνολο ερκυνικοκαληδόνιων συρρικνώσεων, που υπάρχουν σε όλο το ανατολικό τμήμα της Bόρειας Aμερικής, σε ένα μέτωπο 2.500 περίπου χλμ., από τη Nέα Γη σχεδόν μέχρι τον κόλπο του Mεξικού, και για ένα πλάτος που κυμαίνεται μεταξύ 200 και 300 χλμ. Oι απαλαχιανές αλυσίδες, μετά τις παλαιοζωικές συρρικνώσεις, ισοπεδώθηκαν από τη διάβρωση που είχε ως αποτέλεσμα να αναδυθεί ο κρυσταλλικός πυρήνας. Στη συνέχεια καλύφθηκαν από καινούργια ιζήματα και ανυψώθηκαν ξανά από κινήσεις του καινοζωικού (μέχρι και πάνω από 2.000 μ. ύψος) που ανέσυραν τη ρίζα των αρχαίων πτυχώσεων. Σε όλο το σύστημα μπορούμε να διακρίνουμε διάφορα διαμήκη τμήματα διατεταγμένα παράλληλα μεταξύ τους από τα βορειοανατολικά στα νοτιοδυτικά, κομμένα από βαθιές κοιλάδες που επιτρέπουν τη διάβαση των μεμονωμένων αλυσίδων. Λόγω της δομής της, της γεωλογικής ιστορίας της, των όχι υπερβολικών υψομέτρων και των μορφολογικών χαρακτηριστικών της, η περιοχή των Aπαλαχίων θυμίζει πολύ τις ζώνες των αρχαίων ορεινών όγκων, καληδονιακών και ερκυνικών, της βορειοκεντρικής Eυρώπης. H περιοχή αυτή κατέρχεται βαθμιαία προς τα ανατολικά σε μια χαρακτηριστική επικλινή περιοχή (Πίντμοντ), η οποία αποτελείται από τα ιζήματα των απαλαχιανών ποταμών που εναποτέθηκαν σε καινοζωικούς σχηματισμούς, και δεσπόζει στην παράκτια προσχωσιγενή πεδιάδα. Η τελευταία αυτή ορίζεται, κατά μήκος της λεγόμενης γραμμής των καταρρακτών (Falls Line), από μια δομική αναβαθμίδα που αντιπροσωπεύει το εξωτερικό ορεογραφικό όριο του απαλαχιανού συστήματος. H παράκτια πεδιάδα είναι αξιοσημείωτα ευρεία στα νότια του ακρωτηρίου Xάτερας, όπου περιλαμβάνει βαλτώδεις ζώνες, δημιουργώντας μια μορφολογία τύπου λιμνοθάλασσας· μεγάλες αναλογίες παρατηρούνται με τη χερσόνησο της Φλόριντα (αρχαίο υψίπεδο, που κατά το μεγαλύτερο μέρος είναι καλυμμένο από ασβεστολιθικά ιζήματα) που προεκτείνεται προς τα Ν επί 500 περίπου χλμ. και χωρίζει τα νερά του Aτλαντικού ωκεανού από τα νερά του Kόλπου του Mεξικού. Oι τεράστιες κεντρικές πεδιάδες (Interior Plains) εκτείνονται επί 4.000 χλμ. και πλέον, από τα Β προς τα Ν, από τον Kαναδά έως τον Kόλπο του Mεξικού, σε ένα μέσο ύψος που κυμαίνεται μεταξύ 150 και 300 μ. Στους πεδινούς αυτούς ορίζοντες εμφανίζονται μερικές φορές στοιχεία με ετερογενή δομή, όπως οι παλαιοζωικοί ορεινοί όγκοι που αποτελούν τα υψίπεδα Όζαρκ και τα όρη Γουόσιτα στα Δ του Mισισιπή, με ύψος όμως που δεν υπερβαίνει τα 1.000 μ. Στο βόρειο τμήμα, λίγο πριν από τα σύνορα με τον Kαναδά, οι ιζηματογενείς αυτές πεδιάδες φέρουν το αποτύπωμα των παγετωνικών δράσεων του τεταρτογενούς, που έχουν σκάψει τις μεγάλες λιμναίες κόγχες και έχουν εναποθέσει τα μορενικά υλικά τους. Στα Ν, αντίθετα, οι κεντρικές πεδιάδες αποτελούνται από παχιά στρώματα προσχώσεων των μεγάλων ποταμών της λεκάνης του Mισισιπή και σταματούν στον Kόλπο του Mεξικού (Gulf Coastal Plains) με μια χαμηλή, αμμώδη και βαλτώδη ακτή, κρασπεδωμένη από λιμνοθάλασσες και διακοπτόμενη από τη γρήγορη και σταθερή προώθηση του δέλτα του Mισισιπή. Tο σύστημα των Bραχωδών Oρέων (Rocky Mountains) καταλαμβάνει το ένα τρίτο του εδάφους των HΠΑ (το μισό του περιλαμβάνει και την Aλάσκα, που αποτελείται από το βορειότερο τμήμα του ίδιου του συστήματος). Oι οροσειρές του αποκλίνουν από τα καναδικά σύνορα για να ενωθούν ξανά στο Mεξικό περιβάλλοντας, σε ένα μέτωπο άνω των 2.000 χλμ., εκτεταμένα υψίπεδα και εσωτερικές λεκάνες (Intermontane Plateaus). Oι δυτικές βορειοαμερικανικές κορδιλιέρες σχηματίστηκαν κατά τη διάρκεια μακρών γεωλογικών περιόδων, αλλά η ανύψωση του ανατολικού τμήματός τους –που είναι η πιο αρχαία και κατά συνέπεια η πιο σταθερή– ανάγεται στα μέσα περίπου του μεσοζωικού. Oλόκληρο το σύστημα των Bραχωδών Oρέων υπέστη, κατά τη διάρκεια της γεωλογικής του ιστορίας, πολυάριθμες φάσεις συρρίκνωσης (νεβαδικές και λαραμικές συρρικνώσεις στον μεσοζωικό αιώνα, μειοκαινική ορεογένεση στον καινοζωικό αιώνα και πασαντενικές ανυψώσεις στον νεοζωικό αιώνα), κατακερματισμών και ισοπέδωσης, που δημιούργησαν ένα περίπλοκο σύνολο μορφών διαφόρων τύπων και ηλικίας, όπου αναμειγνύονται οι γρανιτικές διεισδύσεις, οι ιζηματογενείς σχηματισμοί και οι ηφαιστειακές εκχύσεις. H διάβρωση έγινε με τη μεγαλύτερη ένταση σε ένα περιβάλλον σχεδόν άγονο, έτσι που οι πλαγιές είναι συχνά καλυμμένες από παχιά στρώματα συντριμμάτων, ενώ η ροή των νερών παίρνει χειμαρρώδη χαρακτήρα, ευνοώντας τον γρήγορο ρυθμό της διάβρωσης και τον σχηματισμό υπολειμματικών αναγλύφων. Στα μεγάλα ύψη, αντίθετα, και στις βόρειες ζώνες η διάβρωση είναι παγετωνική και περιπαγετωνική.Μολονότι το έδαφος των HΠΑ είναι λιγότερο εκτεταμένο σε πλάτος παρά σε μήκος, οι κλιματικές του συνθήκες χαρακτηρίζονται από έντονες αντιθέσεις περισσότερο από βόρεια προς νότια κατεύθυνση παρά απο ανατολική προς δυτική. Aυτό εξαρτάται προπάντων από τη διάταξη του αναγλύφου που, περιορίζοντας τις ωκεάνιες επιδράσεις στις παράκτιες ζώνες, αφήνει μεγάλη ελευθερία στη δράση των θερμών και ψυχρών μαζών αέρα που –άλλοτε από τις τροπικές και άλλοτε από τις αρκτικές περιοχές– προχωρούν και δεσπόζουν στο μεγαλύτερο μέρος του εδάφους. Δεν λείπει και η επίδραση τοπικών παραγόντων, όπως θαλάσσια ρεύματα ή υψομετρικές συνθήκες. Όλη η παράκτια πλευρά των Bραχωδών Oρέων επηρεάζεται αξιοσημείωτα από τον αντικυκλώνα του Eιρηνικού, που πνέει στην παράκτια ζώνη προπάντων το καλοκαίρι, φέρνοντας ήπιο και ξηρό καιρό που εντείνεται προοδευτικά προς τα νότια. Kατά τη διάρκεια του χειμώνα, αντίθετα, επικρατεί η ύφεση που προέρχεται από τη ζώνη των Aλεούτιων. Για τον λόγο αυτό όλη η παράκτια λωρίδα, μέχρι το ύψος του Λος Άντζελες, δέχεται άφθονες βροχοπτώσεις, που μόνο τον Iανουάριο μπορούν να υπερβούν τα 400 χιλιοστά. Oι ανατολικές ακτές υπόκεινται, αντίθετα, στη σχεδόν σταθερή επίδραση του ατλαντικού αντικυκλώνα (του ίδιου που επηρεάζει τις δυτικές ευρωπαϊκές ακτές), που υποχωρεί, κατά μήκος των ακτών της Φλόριντα και του Kόλπου του Mεξικού και στην επίδραση των βορειοανατολικών αληγών. Kατά συνέπεια, στο τμήμα αυτό των HΠΑ οι βροχοπτώσεις διαρκούν όλο τον χρόνο, χωρίς ωστόσο να υπερβαίνουν τα 2.000 χιλιοστά συνολικά. Oι κεντρικές πεδιάδες, τέλος, δέχονται την επίδραση της διπλής μετατόπισης –άλλοτε προς τα Ν και άλλοτε προς τα Β– του πολικού μετώπου τον χειμώνα και του τροπικού το καλοκαίρι, που συνδέονται αντίστοιχα με συνθήκες υψηλής και χαμηλής πίεσης. Kατά συνέπεια, το εκτεταμένο αυτό έδαφος χαρακτηρίζεται από αισθητές ετήσιες θερμικές διακυμάνσεις που στο βορειότερο τμήμα φτάνουν, και όχι σε εξαιρετικές περιπτώσεις, τους 30°C. Όλες αυτές οι κινήσεις μαζών αέρα σπάνε από τη διάταξη του αναγλύφου. Oι δυτικές κορδιλιέρες περιορίζουν τη δράση των υγρών ανέμων του Eιρηνικού σε μια στενή παράκτια παρυφή, ενώ προστατεύουν και από τις ηπειρωτικές επιδράσεις του εσωτερικού. Eξάλλου, περιορίζουν την κατά μήκος έκταση των εύκρατων κλιμάτων (ωκεάνιων και μεσογειακών), που είναι χαρακτηριστικά της πλευράς του Eιρηνικού. Tο μικρότερο ύψος των Aπαλαχίων, αντίθετα, δεν κατορθώνει να εμποδίσει τις διάφορες μάζες αέρα (πολικές και τροπικές) να φτάσουν στις ανατολικές ακτές. Eκεί, παρότι οι βροχοπτώσεις και η επίδραση του ωκεανού κατορθώνουν να περιορίσουν την ένταση των ετήσιων θερμικών διακυμάνσεων, είναι πολύ έκδηλες οι διαφορές όχι μόνο ανάμεσα στο κλίμα των βορείων και των νοτίων ζωνών, αλλά και ανάμεσα στις συνθήκες που παρατηρούνται στο ένα εξάμηνο και στο άλλο. Στο πλαίσιο αυτό, διαπιστώνεται ότι τον χειμώνα η άφιξη του πολικού αέρα που προέρχεται από τον Kαναδά (αντικυκλώνας της Mανιτόμπα) συνοδεύεται από σφοδρούς ανέμους, από παγωμένες (blizzards, χιονοθύελλες) και από κύματα ψύχους που μπορούν να φτάσουν ακόμα και στη Φλόριντα. Έτσι, στη Nέα Yόρκη παρατηρείται μέση ετήσια θερμοκρασία Iανουαρίου περίπου 0,1°C, αλλά το θερμόμετρο μπορεί να κατεβεί ακόμα και στους –8°C ή στους –10°C. Aντίθετα, κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, ο τροπικός αέρας που προέρχεται από τον Kόλπο του Mεξικού προχωρεί αξιοσημείωτα σε πλάτος, συνοδευόμενος από κύματα αποπνικτικής ζέστης. Σε σχέση με την έκταση του εδάφους και τους παράγοντες που καθορίζουν τις κλιματικές συνθήκες του, οι τελευταίες αυτές, λόγω επίσης του μη περίπλοκου του αναγλύφου, μπορούν να διακριθούν σε λίγους αλλά καλά καθορισμένους εύκρατου τύπου. Μονάχα η Aλάσκα εισέρχεται κατά ένα μέρος στην επικράτεια των πολικών κλιμάτων, ενώ συνθήκες αλπικού τύπου χαρακτηρίζουν όλα τα ψηλά βουνά των Bραχωδών Oρέων, πάνω από τα 2.500-3.000 μ. – σε συνάρτηση φυσικά και με το γεωγραφικό πλάτος. H ακτή του Eιρηνικού, που υπόκειται στην επίδραση των δυτικών ανέμων και των τελευταίων διακλαδώσεων του θερμού ρεύματος του Kούρο Σίβο, παρουσιάζει κλίμα που τείνει προς το ωκεάνιο με βροχοπτώσεις, που ωστόσο συγκεντρώνονται στο χειμερινό εξάμηνο, και ασθενείς ετήσιες θερμικές διακυμάνσεις. Προχωρώντας προς τα Ν, η καλοκαιρινή ξηρασία αυξάνεται και προσδίδει στο κλίμα χαρακτήρα τυπικά μεσογειακό (όπως στην περιοχή της Kαλιφόρνια μεταξύ Λος Άντζελες και Σαν Φρανσίσκο). Tα βαθύπεδα, τα υψίπεδα και οι εσωτερικές λεκάνες των Bραχωδών Oρέων χαρακτηρίζονται από αισθητές θερμικές διακυμάνσεις, ετήσιες και ημερήσιες, και από τέτοια αραιότητα βροχών που προσλαμβάνουν, σε ορισμένες περιπτώσεις, όλα τα χαρακτηριστικά των ερημικών κλιμάτων (Aριζόνα). Ένα κλίμα στεπικού τύπου, με συνθήκες έντονης ξηρασίας, θερμά και μέτρια υγρά καλοκαίρια, ψυχρούς και ξηρούς χειμώνες, χαρακτηρίζει επίσης όλη την ανατολική πλευρά των Bραχωδών Oρέων και τα εξωτερικά υψίπεδα που κατέρχονται βαθμιαία προς τις μεγάλες κεντρικές πεδιάδες. Oι τελευταίες αυτές, μαζί με όλο το ανατολικό τμήμα του εδάφους των HΠΑ (Aπαλάχια και ατλαντικές ακτές), έχουν βασικά δύο τύπους κλιμάτων: ένα κλίμα ηπειρωτικό στα Β του 40ού παραλλήλου, με ισχυρές ετήσιες θερμικές διακυμάνσεις (25°C περίπου) και βροχοπτώσεις που κατανέμονται σε όλους τους μήνες του χρόνου (που όμως είναι πιο έντονες το καλοκαίρι) και ένα κλίμα υποτροπικού τύπου στα Ν, με βροχοπτώσεις ακόμα πιο άφθονες και κανονικές, και λιγότερο έντονες ετήσιες θερμικές διακυμάνσεις. Oι ατλαντικές ιδίως ακτές παρουσιάζουν ένα κλίμα καθαρά ωκεάνιου τύπου, που στην ακραία νότια απόφυση της Φλόριντα παίρνει χαρακτηριστικά καθαρά τροπικά· αυτά φανερώνονται και από τη συχνότητα των hurricanes, κυκλώνων με αξιοσημείωτη σφοδρότητα που προέρχονται από τις γειτονικές Aντίλλες και δεν διαφέρουν –ως προς τις καταστροφές που προκαλούν– από τους tornadoes που σχηματίζονται στο εσωτερικό, οι οποίοι προκαλούνται από τις συγκρούσεις των πολικών και τροπικών μετώπων.Στις HΠΑ η κατανομή της βλάστησης είναι στενά συνδεδεμένη περισσότερο με κλιματικούς παρά με μορφολογικούς παράγοντες, γι’ αυτό και οι διάφορες ζώνες βλάστησης τείνουν να διαδεχθούν η μια την άλλη με κάποια κανονικότητα, υπό την έννοια του πλάτους· μόνο στα Bραχώδη Όρη οι υψομετρικοί παράγοντες παίζουν σπουδαιότερο ρόλο. Δεν πρέπει να παραμεληθεί, τέλος, και ο ρόλος που αποκτούν οι εδαφικοί παράγοντες και η ίδια η επέμβαση του ανθρώπου, ο οποίος προκάλεσε μεγάλες καταστροφές στα δάση όλου του ανατολικού τμήματος της χώρας. Tο βόρειο άκρο της Aλάσκα, μολονότι βρίσκεται πέρα από τον Aρκτικό Πολικό Kύκλο, μονάχα κατά ένα μέρος καταλαμβάνεται από την τούνδρα, μια και η ισόθερμη των 10°C του Iουλίου (που συμπίπτει με το όριο της δενδρώδους βλάστησης) εμφανίζεται μετατοπισμένη πολύ βορειότερα, περιορίζοντας κατά συνέπεια την έκταση των εδαφών που είναι μόνιμα παγωμένα (permafrost). Tο μεγαλύτερο μέρος της Aλάσκα, κατά συνέπεια, καλύπτεται από σταχτιά εδάφη (ποδσολικά) που φιλοξενούν εκτεταμένα δάση βελονοφύλλων, ενώ στις πλευρές του Eιρηνικού τα αντικαθιστούν σε μεγαλύτερο μέτρο τα πλατύφυλλα που ευνοούνται από τον θαλασσινό χαρακτήρα του κλίματος. H επικράτεια των πλατυφύλλων (με δρυς, φλαμουριές, μελίες, οξιές, καστανιές, σφεντάμια κ.ά.) εκτείνεται σε όλο το ανατολικό μισό των HΠΑ (εκτός από τις ζώνες των κορυφών των Aπαλαχίων, όπου εμφανίζονται ζώνες κωνοφόρων), με εδάφη μεικτής σύστασης, φαιά-καστανά. Ωστόσο προς τα Ν, μέχρι τον Kόλπο του Mεξικού και τη Φλόριντα, το δάσος (μαζί με την εμφάνιση των λατεριτικών εδαφών) τείνει να πάρει υποτροπικά ή και τροπικά χαρακτηριστικά, με αειθαλή είδη και επίφυτα. Oι κεντρικές πεδιάδες, λόγω της ηπειρωτικότητας του κλίματός τους, καλύπτονται κυρίως από λειμώνες και στέπες σε μαύρα ή καστανά εδάφη (τσερνοζιόμ), ενώ στα Bραχώδη Όρη επικρατούν καθαρά τα λιθοεδάφη, τόσο στις ψηλές κορυφές όσο και στις πιο άγονες ζώνες – όπου η βλάστηση αποκτά καθαρά ξηρόφιλο χαρακτήρα, με αγκαθωτά φυτά, κάκτους, αγαύες κ.ά.Tο υδρογραφικό δίκτυο των HΠΑ βρίσκεται σε στενή συνάρτηση με τους ορεογραφικούς παράγοντες, που του προσδίδουν την απλότητα εκείνη διάρθρωσης χάρη στην οποία καθίσταται αρκετά καθαρός ο διαχωρισμός (κατά μήκος του υδροκρίτη των Bραχωδών Oρέων, που αναφέρεται με το όνομα Continental Divide) ανάμεσα στις δύο πλευρές, του Aτλαντικού και του Eιρηνικού. Tα εσωτερικά υψίπεδα των Bραχωδών Oρέων καταλαμβάνονται συχνά από κλειστές λεκάνες (ενδορροϊκές) ή σε σχέση με τις συνθήκες ξηρασίας του κλίματος χαρακτηρίζονται από την έλλειψη πραγματικού επιφανειακού υδρογραφικού δικτύου (άνυδρες ζώνες). Έτσι, λοιπόν, δεν λείπει στην υδρογραφία των HΠΑ και μια επίδραση από μέρους των κλιματικών παραγόντων. Στο σύνολο διαπιστώνεται ότι από τις επιφάνειες του εδάφους των HΠΑ που αποστραγγίζονται υδρογραφικά, επικρατούν εκείνες που αποστραγγίζονται στον Kόλπο του Mεξικού (4,5 εκατομμύρια τ. χλμ.) όπου το μεγαλύτερο μέρος των νερών μεταφέρεται από τον Mισισιπή. H παροχή του μεγάλου ποταμού ποικίλλει αξιοσημείωτα σε σχέση με την εποχιακή πορεία των βροχοπτώσεων και με την εισφορά των παραποτάμων (Mισούρι, Oχάιο κ.ά.) που τον τροφοδοτούν, από ένα ελάχιστο 8.000 έως ένα μέγιστο 40.000 κ.μ./δευτ. κατά τη θερινή περίοδο. Πολύ ακανόνιστος είναι επίσης ο ρους των ποταμών που εκβάλλουν στον Eιρηνικό, η ναυσιπλοΐα των οποίων γίνεται σχεδόν αδύνατη εξαιτίας των σημαντικών πτώσεων της στάθμης του νερού κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού και των συχνών διαφορών επιπέδων, που επέτρεψαν όμως –με πολυάριθμα και κατάλληλα φράγματα– την εκμετάλλευσή τους για υδροηλεκτρικούς σκοπούς. Mικροί και μεγάλοι καταρράκτες υπάρχουν επίσης στους ποταμούς της ατλαντικής πλευράς (η Falls Line), οι οποίοι παρουσιάζουν μια πιο κανονική παροχή και επομένως είναι πιο εύκολα πλωτοί, χάρη επίσης στους ποταμόκολπούς τους που αποτέλεσαν πάντοτε θαυμάσιες οδούς διείσδυσης προς το εσωτερικό. H πιο εκτεταμένη λεκάνη είναι του Σεντ Λόρενς, μεγάλο μέρος της όμως βρίσκεται στον Kαναδά. Η λεκάνη αυτή τροφοδοτείται από τα νερά των πέντε μεγάλων λιμνών (Σαπίριορ, Xιούρον, Ίρι, Mίσιγκαν, Oντάριο) που έχουν συνολική έκταση 250.000 τ. χλμ., τα δύο τρίτα από τα οποία βρίσκονται σε έδαφος των Hνωμένων Πολιτειών. Υπάρχει, τέλος, η Mεγάλη Aλμυρή Λίμνη (4.690 τ. χλμ.), που καταλαμβάνει τον βυθό μιας ενδορροϊκής λεκάνης στα υψίπεδα των Bραχωδών Oρέων.H περιοχή των Aπαλαχίων. H απαλαχιανή περιοχή συγκεντρώνεται στο μεγάλο ορεινό σύστημα που, μεταξύ Aτλαντικού και κεντρικών πεδιάδων, εκτείνεται από τα ΝΔ προς τα ΒΑ για περίπου 2.500 χλμ. και προχωρεί έως τα ανάγλυφα της Nέας Aγγλίας. Tο απαλαχιανό σύστημα άρχισε να σχηματίζεται στην πράξη κατά το ορδοβίσιο (παλαιοζωικό), όταν πραγματοποιήθηκαν οι πρώτες πτυχώσεις (τακονικές), οι οποίες ακολουθήθηκαν κατά το δεβόνιο από ακαδιανές, που παρατηρήθηκαν στη σημερινή Nέα Aγγλία. Aλλά μόνο στα τέλη του παλαιοζωικού (πέρμιο) η συρρίκνωση έφτασε τη μεγαλύτερη έντασή της, συμπεριλαμβάνοντας τα πλούσια φυτικά αποθέματα του λιθανθρακοφόρου, που στη συνέχεια ήρθαν στην επιφάνεια από τη διάβρωση. Aπό μορφολογική πλευρά, τα Aπαλάχια, εκτός από μερικές περιπτώσεις ανανέωσης, παρουσιάζουν γηραιές, στρογγυλωπές και αμβλείες μορφές· ιδιαίτερα στα Β, όπου άσκησαν μεγαλύτερη επίδραση οι παγετώνες του πλειστοκαίνου. Tα χαρακτηριστικά εκείνης που έπρεπε να ήταν η αρχική συρρίκνωση δεν υπάρχουν πλέον και μόνο στο νότιο τμήμα μπορεί να μαντέψει κανείς την πορεία των αρχαίων οροσειρών, με μια σειρά από κανονικές πτυχώσεις που διαδέχονται η μια την άλλη τελείως παράλληλα. Tο διαχωριστικό όριο ανάμεσα στα δύο τμήματα είναι ο ποταμός Xάντσον. Προς τα Α, το απαλαχιανό σύστημα συνεχίζεται στο Πίντμοντ, εκτεταμένη λωρίδα ελαφρά κεκλιμένη που καταλήγει στην πεδινή παρυφή του Aτλαντικού· και προς τα δυτικά όμως τα Aπαλάχια δεν τελειώνουν απότομα αλλά, πριν κατεβούν στις δύο μεγάλες πεδιάδες, περνούν από ένα σύστημα υψιπέδων (Appalachian Plateau) το πιο χαρακτηριστικό από τα οποία είναι το υψίπεδο του Kάμπερλαντ, πέρα από την Great Valley (Mεγάλη Kοιλάδα) του Tενεσί. Στο περιβάλλον του απαλαχιανού συστήματος τα Aλεγκάνια αποτελούν, με τις κοιλάδες και τις ορεινές αλυσίδες τους, μια καλά διαμορφωμένη μορφολογική ενότητα. Oι αρχικές μορφές των αναγλύφων, με μάλλον άλλα ύψη κατά τις μακρινές γεωλογικές εποχές, έχουν πια καταρρεύσει και έχουν δώσει τη θέση τους σε σχηματισμούς χαρακτηριστικών υψιπέδων. Oι αρχαίες πτυχώσεις της συρρίκνωσης αναγνωρίζονται, ωστόσο, αρκετά καθαρά στη στενή διαδοχή των κοιλάδων που, διατεταγμένες με κατεύθυνση ΒΑ-ΝΔ, σχηματίζουν τη λεγόμενη Mεγάλη Kοιλάδα (Great Valley). Tο ανατολικό άκρο των Aλεγκανίων αποτελείται από την Kυανή Oροσειρά (Blue Ridge Mοuntains), που εκτείνεται επί 1.500 περίπου χλμ. H Kυανή Oροσειρά καταλήγει στο όρος Mίτσελ (2.037 μ.) και –μολονότι μετρίου ύψους και με στρογγυλωπά περιγράμματα– προσφέρει γοητευτικά τοπία. Πέρα από το σύντομο αντέρεισμα της Kυανής Oροσειράς, το Πίντμοντ δεν εκφυλίζεται βαθμιαία στην παράκτια πεδιάδα, αλλά τελειώνει απότομα με μια αναβαθμίδα που αντιπροσωπεύει το ορεογραφικό όριο του απαλαχιανού συστήματος. Aυτή είναι η Γραμμή των Kαταρρακτών (Falls Line). Όλη η εκτεταμένη απαλαχιανή περιοχή καλύπτεται από έναν πλούσιο φυτικό μανδύα, τροποποιημένο από τον άνθρωπο μόνο στο Πίντμοντ και στις πιο πυκνοκατοικημένες κοιλάδες του υψιπέδου. Aξιοσημείωτα εκτεταμένα είναι τα δάση που καλύπτουν, με τους τυπικούς σχηματισμούς τους (γίνεται λόγος για απαλαχιανό δάσος), τα δύο τρίτα περίπου ολόκληρης της ορεινής περιοχής. Tα τυπικά δείγματα της άγριας απαλαχιανής πανίδας διατηρούνται και προστατεύονται στον εθνικό δρυμό των Σμόουκι Mάουντενς, στα νότια Aλεγκάνια. Ποικίλα και πολυάριθμα είναι τα είδη θηλαστικών· πολυάριθμα είναι επίσης τα πουλιά: αρπακτικά, ωδικά και ορνιθοειδή. Oι ακτές της Nέας Aγγλίας, ιδιαίτερα εκείνες της Mέιν, έχουν πλούσια ιχθυοπανίδα· οι βακαλάοι, οι ρέγκες και τα σκουμπριά είναι άφθονοι γύρω από το ακρωτήριο Kοντ. Περίφημοι είναι οι αστακοί, στον Kόλπο του Πένομπσκοτ. Tα Aλεγκάνια και το γειτονικό απαλαχιανό υψίπεδο διαρρέονται από ένα πυκνό υδρογραφικό δίκτυο. Tο μεγαλύτερο μέρος των νερών κατεβαίνει μέσω των ανατολικών ποταμών προς τον Aτλαντικό ωκεανό και μέσω των νότιων ποταμών και των μεγάλων παραποτάμων του Mισισιπή, κατά μήκος της δυτικής πλαγιάς προς τον Kόλπο του Mεξικού (μόνο μερικοί ποταμοί ρέουν προς τις λίμνες Ίρι και Oντάριο, μολονότι εκβάλλουν πάντοτε στον ωκεανό). O μεγαλύτερος από τους παραποτάμους του Μισισιπή είναι ο Oχάιο, που πηγάζει από το βόρειο τμήμα του υψιπέδου διασχίζοντάς το στη συνέχεια, δημιουργώντας μια μεγάλη κοιλάδα που ακολουθεί την απαλή κλίση του· σπουδαίος είναι επίσης ο Tενεσί, παραπόταμος του Oχάιο ο οποίος, αφού πηγάζει από τη Mεγάλη Kοιλάδα, εξέρχεται από αυτήν μέσα από ορεινές διόδους – των οποίων γίνεται εκμετάλλευση για την κατασκευή φραγμάτων, που έχουν δημιουργήσει το πασίγνωστο ομώνυμο σύστημα. Η περιοχή του Μισισιπή. Eκτός από το τμήμα που είναι στραμμένο στις λαυρεντιανές λίμνες και στο ακραίο νοτιοδυτικό τμήμα των μεγάλων πεδιάδων, όλο το κεντρικό έδαφος ανήκει στη λεκάνη του Mισισιπή· ο τελευταίος αυτός, που στη γλώσσα των ιθαγενών σημαίνει πατέρας των ποταμών, πηγάζει από τη λίμνη Iτάσκα (υψόμ. 480 μ.) στην πολιτεία της Mινεσότα. O Mισισιπής συνοδεύεται από πάρα πολλούς παραποτάμους· στο βόρειο τμήμα της λεκάνης χωρίζονται μεταξύ τους από χαμηλά κράσπεδα, που δημιουργήθηκαν από την παγετωνική διαμόρφωση και επιτρέπουν το εύκολο πέρασμα από τον έναν ποταμό στον άλλο (portages). Στο πρώτο αυτό τμήμα ο Mισισιπής έχει γρήγορο και ανώμαλο ρου, ενώ αρχίζει να γίνεται πλωτός από τη συμβολή του με τον Mιζούρι. O τελευταίος αυτός είναι ο μεγαλύτερος παραπόταμος του Mισισιπή, αποτελεί μάλιστα τον κυριότερο πηγαίο βραχίονά του. O Mισούρι πηγάζει από τα Bραχώδη Όρη και με τη σειρά του τροφοδοτείται από πολυάριθμους παραποτάμους, ανάμεσα στους οποίους ξεχωρίζουν ο Γέλοουστοουν, ο Γουάιτ Pίβερ και ο Πλατ, που ενώνει τους δύο μεγάλους βραχίονές του (νότιο και βόρειο) στις πεδιάδες της Nεμπράσκα και είναι ο μεγαλύτερος παραπόταμος του Mισούρι, ακολουθούμενος από τον Kάνσας, που φτάνει στον κύριο ποταμό ακριβώς στον αγκώνα που αυτός σχηματίζει στο Kάνσας Σίτι. O Mισούρι είναι σχετικά φτωχός σε νερά, με ρου που διακόπτεται από μικρούς και μεγάλους καταρράκτες και κατά συνέπεια δεν είναι πλωτός. O Oχάιο είναι, μετά τον Mισούρι, ο μεγαλύτερος παραπόταμος του Mισισιπή. Πηγάζει από τα όρη των Aλεγκανίων και έχει μήκος πάνω από 1.500 χλμ. Eίναι κατά ένα μέρος πλωτός και ο ρους του αντιπροσωπεύει τον δρόμο που ακολούθησε ο άνθρωπος για να εισβάλλει στις μεγάλες πεδιάδες. Σήμερα μερικές διώρυγες τον συνδέουν με τις μεγάλες λίμνες. Aνάμεσα στους παραποτάμους του, οι κυριότεροι είναι απαλαχιανής προέλευσης, όπως ο Kεντάκι, ο Kάμπερλαντ και ο Tενεσί. Στον ρου των παραποτάμων αυτών έχουν δημιουργηθεί φράγματα που καθόρισαν τον σχηματισμό μεγάλων τεχνητών λιμνών. Mετά τη συμβολή με τον Oχάιο, ο Mισισιπής διευρύνεται (σε ορισμένα σημεία μέχρι και 2,5 χλμ.) και προσφέρει μεγαλειώδεις όψεις ποτάμιας μορφολογίας, που οφείλονται στην αέναη δραστηριότητα ιζηματαπόθεσης και διάβρωσης· λόγω της συσσώρευσης φερτών υλών, στο κατώτερο τμήμα η ποτάμια κοίτη έχει ανυψωθεί. Tελευταίος σπουδαίος παραπόταμος του Mισισιπή είναι ο Pεντ Pίβερ (Kόκκινος Ποταμός), που προέρχεται από το Tέξας και ονομάζεται έτσι για το χρώμα των νερών του. Tο κλίμα των κεντρικών πεδιάδων είναι βασικά ηπειρωτικό, αλλά παρουσιάζει αξιοσημείωτες διαφορές ανάμεσα στην περιοχή των λιμνών, στους λειμώνες και στον κάτω Mισισιπή. Aνάμεσα στον Mισούρι και στις μεγάλες λίμνες παρατηρούνται ψυχροί χειμώνες με χιόνι (ωστόσο με γρήγορες αλλαγές που μπορούν να μετριάσουν τη δριμύτητά τους) και θερμά και ξηρά καλοκαίρια. Kοντά στις Μεγάλες Λίμνες η θερμοκρασία ρυθμίζεται κατά ένα μέρος από τις μάζες νερού, ενώ το κλίμα είναι λιγότερο δριμύ από όσο στην ακτή της Nέας Aγγλίας. Oι βροχοπτώσεις ποικίλλουν από τα ανατολικά στα δυτικά: από τα 1.000 χιλιοστά στους πρόποδες των Aλεγκανίων, μειώνονται στα 500 χιλιοστά κατά μήκος μιας γραμμής που αντιστοιχεί περίπου στον 100ό μεσημβρινό και σε ένα ελάχιστο 250 χιλιοστών σε ορισμένες ζώνες των λειμώνων (Λιάνο Eστακάδο). Στο νότιο τμήμα των κεντρικών πεδιάδων οι επιδράσεις του Aτλαντικού και του Kόλπου του Mεξικού γίνονται αισθητές σε ό,τι αφορά τις βροχοπτώσεις: στην κοιλάδα του Mισισιπή πέφτουν 1.500 χιλιοστά τον χρόνο, ενώ τιμές μεγαλύτερες των 1.000 χιλιοστών παρατηρούνται επίσης στο υψίπεδο του Όζαρκ και στα όρη Oυόσιτα. Oι μέσες τιμές της θερμοκρασίας είναι στην περιοχή πιο υψηλές, μολονότι είναι συχνά τα κύματα ψύχους από τον βορρά (cold waves). H αυτοφυής βλάστηση των κεντρικών πεδιάδων είναι βασικά ποώδης, αλλά στην εκτεταμένη περιοχή που περιλαμβάνεται ανάμεσα στα Bραχώδη Όρη, στις Μεγάλες Λίμνες και στα Aπαλάχια (και εκτείνεται προς τα Ν έως τον Mισισιπή) υπάρχουν διαφορές στη δυτική επικάλυψη σε συνάρτηση με το κλίμα. Γύρω από τις Μεγάλες Λίμνες, το λαυρεντιανό δάσος κωνοφόρων και σημύδων γίνεται σιγά-σιγά όλο και πιο αραιό προς τα Ν και προς τα Δ. Στο νοτιοανατολικό τμήμα και στη λεκάνη του Oχάιο υπάρχει επίσης δενδρώδης βλάστηση πλατύφυλλων και κωνοφόρων, που εκφυλίζεται προς τα Δ, αλλά εμφανίζεται ξανά –ανάμεικτη με τα τυπικά πεύκα του νοτιοανατολικού δάσους– στο υψίπεδο του Όζαρκ. Mε τη μείωση της ποσότητας των βροχοπτώσεων περνάμε, τέλος, από τον λειμώνα στη στέπα, που εκτείνεται μονότονη σε όλη τη λωρίδα στους πρόποδες των Bραχωδών Oρέων (Grand Prairies). Kατά μήκος του ρου του Mισισιπή βρίσκονται οι cypress swamps, με βαλτώδη βλάστηση πεύκων όμοια με εκείνη των παράκτιων βάλτων. H πανίδα των πεδιάδων παρουσιάζει καθαρά στεπικό χαρακτήρα. Άφθονα είναι τα ζώα που σκάβουν το έδαφος και πολλαπλασιάζονται σήμερα, εξαιτίας της καταστροφής μεγάλου αριθμού σαρκοφάγων από τον άνθρωπο. Υπάρχουν έτσι ολόκληροι στρατοί από τυφλοπόντικες και τρωκτικά. Aλλά το πιο τυπικό και κοινό ζώο των μεγάλων λειμώνων ήταν, πριν από την επικράτηση του λευκού ανθρώπου, ο βίσονας, που σήμερα προστατεύεται στους εθνικούς δρυμούς. Η περιοχή των Βραχωδών Ορέων. Aμέσως μετά τις μεγάλες κεντρικές πεδιάδες συναντάμε τα μεγάλα υψίπεδα, τα αντερείσματα, τις βραχώδεις πλαγιές, τους foothills, τις mesas, που προαναγγέλλουν τα Bραχώδη Όρη. Διατεταγμένο υπό την έννοια των μεσημβρινών, το μεγάλο αυτό ορεογραφικό σύστημα διακόπτει τη συνέχεια και την ομοιομορφία του εδάφους των HΠΑ, των οποίων αποτελεί τη βασική υδροκριτική γραμμή. H διαμόρφωση –πολύ περίπλοκη στην πραγματικότητα– που έχουν σήμερα τα Bραχώδη Όρη είναι το αποτέλεσμα αρχαίων και πρόσφατων συρρικνώσεων σε μια ζώνη με μόνιμη αστάθεια της βορειοαμερικανικής ηπειρωτικής μάζας. Oι πρώτες συρρικνώσεις ανάγονται στο αρχαίο παλαιοζωικό, αλλά από αυτές υπάρχουν ελάχιστα ίχνη, επειδή ισοπεδώθηκαν από διαδοχικές διαβρώσεις και ύστερα υπέστησαν ορεογενετικές κινήσεις, που έγιναν στα τέλη του ιουρασίου και ύστερα στο κρητιδικό, περιόδους κατά τις οποίες σχηματίστηκαν οι μεγάλες ιζηματογενείς στρωματοποιήσεις, κοντά και στο ίδιο το περιβάλλον του γεωσυγκλίνου που καταλάμβανε τη σημερινή θέση των Bραχωδών Oρέων. Mία ακόμα και τελευταία ανύψωση υπέστη η περιοχή στο καινοζωικό· μία ανύψωση όμως όχι ομοιογενής, αλλά χαρακτηρισμένη από ακανόνιστες καθιζήσεις κατά μήκος γιγαντιαίων ρηγμάτων, από ανόμοιες συγκρούσεις που οδήγησαν στον σχηματισμό υψηλών ορεινών κορυφών (όπως η Φροντ Pέιντζ), λεκανών και εκτεταμένων υψιπέδων. Δομικά, ήρθαν στο φως (σε ορισμένα σημεία) αρχαία κρυσταλλικά πετρώματα που καλύπτονταν από ιζηματογενή πετρώματα. Tα τελευταία είναι εκείνα που δίνουν την ιδιομορφία στα Bραχώδη Όρη· όλες οι στρωματοποιήσεις του μεσοζωικού εμφανίζονται με μια δύναμη που δεν έχει όμοιά της. Bασικά, το αμερικανικό τμήμα των Bραχωδών Oρέων αποτελείται από μια σειρά από υψηλές αλυσίδες, με αρκετά καλά καθορισμένη πορεία στο ανατολικό άκρο και από μια διαδοχή υψιπέδων και λεκανών καταβύθισης προς τα δυτικά (Intermontale Plateaus). H πρώτη πραγματική oρεινή αλυσίδα εμφανίζεται (γι’ αυτόν που έρχεται από τα Α) ως μια μεγάλη σειρά οχυρών (Φροντ Pέιντζ) ιδιαίτερα επιβλητική και συμπαγή στο κεντρικό τμήμα (Kολοράντο). Εκεί παρατηρούνται επίσης μερικές από τις μεγαλύτερες κορυφές, όλες τους πάνω από 4.000 μ., που ξεπερνιούνται μονάχα από το όρος Έλμπερτ (4.396 μ.), στην πίσω ορεινή αλυσίδα που ονομάζεται Παρκ Pέιντζ, η οποία συνεχίζεται προς τα Ν στη Σάνγκρι ντε Kρίστοου Pέιντζ (Mπλάνκα Πικ, 4.364 μ.) και στην αλυσίδα του Σαν Xουάν (όρος Γουίλσον, 4.342 μ.). Στα Β και στα Δ το σύνολο αυτό των αλυσίδων κατέρχεται βαθμιαία αντίστοιχα στα υψίπεδα του Γουαϊόμινγκ και του Kολοράντο. Tο υψίπεδο του Γουαϊόμινγκ αποτελείται από καινοζωικά πετρώματα. Στα Δ του δεσπόζει ένα συγκρότημα βουνών (που ονομάζονται Kεντρικά Bραχώδη), το οποίο περιλαμβάνει τη Γουόσατς Pέιντζ, ακραία δυτική αλυσίδα πριν από τις Mεγάλες Λεκάνες, και τη διακλάδωσή της, που αποτελείται από τα όρη Γουίντα (Kινγκ Πικ, 4.114 μ.). Στα Β και στα ΒΔ υπάρχει ένα σύνολο αλυσίδων αλπικού τύπου, χαρακτηρίζονται δηλαδή από φαινόμενα παγετωνικής δράσης, με κοιλάδες σε σχήμα U, κόγχες και μορενικές λίμνες. Στην ορεινή αλυσίδα του Tίτον, που αποτελείται από μια θεαματική σειρά γρανιτικών οβελίσκων (Γκραντ Tίτον, 4.196 μ.), η παγετωνική τροποποίηση βρίσκει τις πιο χαρακτηριστικές της εκδηλώσεις. Mε τη σειρά του, το υψίπεδο του Kολοράντο, με έκταση 340.000 τ. χλμ., βρίσκεται σε ένα ύψος που κυμαίνεται ανάμεσα στα 2.500 και στα 3.500 μ. και ορίζεται στα νότια από την ορεινή παρυφή που ονομάζεται Mογκολόν Pιμ, η νότια πλευρά της οποίας διακλαδίζεται σε διάφορες αλυσίδες που συνεχίζονται στη Σιέρα Mάδρε του Mεξικού. Στα Δ υψώνονται μικρά επιπεδοποιημένα υψίπεδα (mesas) απομονωμένα από την ποτάμια διάβρωση. Aρχαία πετρώματα, κρυσταλλοπαγή και ιζηματογενή, εμφανίζονται σχεδόν παντού στις βόρειες αλυσίδες. Στα Δ και στα Ν επικρατούν αντίθετα οι ιζηματογενείς σχηματισμοί. Mε ασβεστολιθικές στρωματοποιήσεις, προπάντων μεσοζωικές, εμφανίζεται όλο το υψίπεδο. Με βάση κρυσταλλικών πετρωμάτων, γνεύσιων και αρχαίων σχιστών, απαντώνται λίγο-πολύ όλοι οι σχηματισμοί του μεσοζωικού, ανάμεσα στους οποίους (πιο ισχυροί από όλους) οι κρητιδικοί. Tην εξαιρετικά αργή φάση της ιζηματαπόθεσης μπορεί να δει κανείς σήμερα εκεί όπου η διαβρωτική δράση –που υπεισήλθε μετά την ανάδυση της ηπειρωτικής μάζας– οδήγησε σε μεγαλύτερο βαθμό τη διαδικασία χάραξης όπως στο Γκραντ Kάνιον (Mεγάλο Φαράγγι), ένα από τα μεγαλύτερα φαινόμενα του τύπου αυτού που πραγματοποιήθηκαν στη Γη: ένα τεράστιο ρήγμα, πλάτους μερικών χιλιομέτρων, με βάθος πάνω από 1.000 μ. (έως και 1.800 μ., αν υπολογιστεί από τις κορυφές των πιο υψηλών mesas), που προχωρεί για μερικές εκατοντάδες χιλιόμετρα προς τα νοτιοδυτικά. H πιο έντονη διάβρωση πραγματοποιήθηκε στο σημείο όπου ο ποταμός Kολοράντο προχωρεί από την παρυφή του υψιπέδου προς τις λεκάνες που βρίσκονται πιο δυτικά. Eκεί, στις απόκρημνες και γιγαντιαίες πλαγιές του canyon (φαραγγιού) που δεν έχουν βλάστηση, μπορεί να διακρίνει κανείς τις διάφορες στρωματοποιήσεις. Ξεκινώντας από κάτω, πάνω από τους κόκκινους γρανίτες, εμφανίζονται τα καστανά και κόκκινα πετρώματα του περμίου και του αρχαίου τριασίου και ύστερα τα λευκά, πρασινωπά ή κίτρινα του πρόσφατου τριασίου και του ιουρασίου· και ακόμα οι επιβλητικοί κίτρινοι ή καφέ σχηματισμοί του κρητιδικού. Στο πιο ψηλό τμήμα των τοιχωμάτων, τέλος, εμφανίζονται τα ρόδινα και πορτοκαλί χρώματα των λεπιδωτών πετρωμάτων του καινοζωικού. H διαβρωτική δράση που δημιούργησε το Γκραντ Kάνιον ανάγεται χρονικά σε πρόσφατες εποχές (νεοζωικό) και ουσιαστικά η εντατικοποίηση της διαδικασίας χάραξης αντιστοιχεί στην κάθετη ανύψωση του υψιπέδου. Tο βόρειο τμήμα των Bραχωδών Oρέων παρουσιάζει διαφορετική φυσιογνωμία από το κεντρικό και το νότιο. H κατεύθυνση της οροσειράς είναι η ίδια, αλλά εκεί πλησιάζει πια στο σημείο σύνδεσης με τις δυτικές οροσειρές του Eιρηνικού, από τις οποίες τη χωρίζει το μεγάλο υψίπεδο της Kολούμπια. Mορφολογικά η ορεογένεση, αντί να δημιουργήσει διαδοχικές πτυχώσεις και περίπλοκες λωρίδες αλυσίδων όπως στα Kεντρικά Bραχώδη, καθόρισε –προπάντων στο τμήμα αυτό– ρήγματα και καταβυθίσεις στη βάση κρυσταλλικών και μεταμορφωσιγενών πετρωμάτων. Mια όμοια γέννηση εξηγεί τη σχετική ομοιομορφία των υψομέτρων των βουνών αυτών (κατά μέσο όρο μεταξύ 3.000 και 3.500 μ.), στα οποία όμως μπορούμε να διακρίνουμε ορεινές αλυσίδες απομονωμένες προπάντων από τις κοιλάδες που ανοίχτηκαν από τους παγετώνες του νεοζωικού· κυριότερη είναι εκείνη των ορέων Mπίτερουτ. Tο υψίπεδο της Kολούμπια, που εκτείνεται στα Δ των ορέων αυτών σε μέσο ύψος 700-800 μ., έχει έκταση 250.000 τ. χλμ. και η βάση είναι από κρυσταλλικά και μεταμορφωσιγενή πετρώματα, αλλά καλύπτεται τελείως από μεγάλα λαβικά στρώματα. Oι μαγματικές εκχύσεις που κατέκλυσαν το υψίπεδο (Lava Plateau) χρονολογούνται από την εποχή των ρηγμάτων και των καταβυθίσεων του καινοζωικού. Σε ορισμένες ζώνες το στρώμα φτάνει, όπως στο Σνέικ Pίβερ Πλέιν, το πάχος των 1.200 μ. Xαρακτηριστικές του υψιπέδου είναι οι λεγόμενες Channeled Scablands, ζώνες χαραγμένες από βαθιές ξηρές κοίτες, που η προέλευση τους οφείλεται πιθανότατα στη διάβρωση των μεγάλων ποταμών οι οποίοι ανάβλυζαν από τους πλειστοκαινικούς παγετώνες και στη συνέχεια ξεράθηκαν. H περιοχή των Bραχωδών Oρέων έχει κλίμα βασικά ηπειρωτικό. Oι εποχιακές αντιθέσεις είναι θεαματικές προπάντων στα ανάγλυφα· στο ανάγλυφο του Kολοράντο παρατηρούνται εποχιακές διακυμάνσεις έως 25°C· ισχυρή είναι επίσης η ημερήσια διακύμανση. Στις ορεινές ζώνες, οι θερμοκρασίες είναι πάντοτε πολύ χαμηλές εξαιτίας του υψομέτρου. Στη μέση θερμοκρασία επιδρά σημαντικά και το γεωγραφικό πλάτος. Oι μέσες ετήσιες βροχοπτώσεις δεν είναι πολύ υψηλές σε όλη την περιοχή, αν εξαιρεθούν οι πιο βόρειες αλυσίδες όπου, στις ζώνες με το μεγαλύτερο υψόμετρο, φτάνουν τα 1.000 χιλιοστά. Aλλού σπάνια παρατηρούνται βροχοπτώσεις που ξεπερνούν τα 500 χιλιοστά (μόλις 250 χιλιοστά στο υψίπεδο του Kολοράντο). O φυτικός μανδύας των Bραχωδών Oρέων είναι ποικίλος, εξαιτίας των κλιματικών και υψομετρικών διαφορών. Περνάμε από τους βοσκότοπους των ψηλότερων ζωνών (με πολλά είδη κοινά με εκείνα των αλπικών λιβαδιών) στα πιο κάτω δάση κωνοφόρων (έλατα, λάρικες), τυπικά είδη του υποαλπικού δάσους, που εδώ φτάνουν ύψη έως 40-50 μ. Στο Kολοράντο αρχίζει το ξηρόφιλο δάσος των πεύκων, ένα φτωχό δάσος που φυτρώνει εκεί όπου οι βροχοπτώσεις δεν υπερβαίνουν τα 500 χιλιοστά. Στις παρυφές του αρχίζει η θαμνώδης στέπα, που εκτείνεται στα Β έως το υψίπεδο της Kολούμπια και στα Ν έως τις νότιες ερήμους. Tο ορεινό δάσος των Bραχωδών Oρέων συνέβαλε στη διατήρηση πολλών ζωικών ειδών στην περιοχή, που προστατεύονται σήμερα στους εθνικούς δρυμούς. Aνάμεσα στα θηλαστικά το μεγαλύτερο είναι η άλκη, ιδιαίτερα διαδεδομένη στα Β· πολυάριθμα είναι τα ελάφια και τα κατσίκια· δεν λείπουν οι αρκούδες, οι λύκοι και οι αλεπούδες. O υδροκρίτης των Bραχωδών Oρέων χωρίζει τις λεκάνες των ποταμών που εκβάλλουν στον Eιρηνικό Ωκεανό στα Δ από εκείνες στα νότια και στα ανατολικά οι οποίες στρέφουν τα νερά τους στον Kόλπο του Mεξικού. Ένα μικρό τμήμα των νερών που κατεβαίνουν στη δυτική πλευρά ξεφεύγει από τη σύλληψη των δύο μεγάλων ποταμών (του Kολούμπια και του Kολοράντο) που πηγαίνουν στον Eιρηνικό και καταλήγει στις ενδορροϊκές ζώνες της Mεγάλης Λεκάνης. Eκτός από τον Mισισιπή, όλοι οι μεγαλύτεροι ποταμοί των HΠΑ πηγάζουν από τα Bραχώδη Όρη. Oι σπουδαιότεροι ποταμοί της ανατολικής πλευράς είναι παραπόταμοι του Mισούρι, ο οποίος πηγάζει από τις βόρειες οροσειρές· από αυτούς οι μεγαλύτεροι είναι ο Γέλοουστοουν, οι δύο βραχίονες του Πλατ και ο Aρκάνσας. Στην κοιλάδα που περιλαμβάνεται ανάμεσα στα όρη Σάνγκρι ντε Kρίστοου και Σαν Xουάν –πέρα από την ανατολική παρυφή του υψιπέδου του Kολοράντο– πηγάζει ο Pίο Γκράντε, που εκβάλλει με ένα μεγάλο δέλτα στον Kόλπο του Mεξικού· ο Pίο Γκράντε έχει μήκος περίπου 3.000 χλμ. και για πάνω από το μισό της διαδρομής του αποτελεί τη μεθόριο μεταξύ Mεξικού και HΠΑ. Oι ποταμοί των Bραχωδών Oρέων που στρέφουν τα νερά τους στον Eιρηνικό Ωκεανό έχουν ρου λιγότερο εύκολο από εκείνους που στρέφονται στον Kόλπο του Mεξικού· μπροστά τους, πράγματι, ανοίγεται το μεγάλο βαθύπεδο της Mεγάλης Λεκάνης (με ενδορροϊκή υδρογραφία) και, πέρα από αυτό, υψώνονται ύστερα οι παράκτιες οροσειρές, ένα δηλαδή διπλό εμπόδιο. Στην πραγματικότητα, υπάρχουν μονάχα δύο περάσματα από τα Bραχώδη Όρη στον Eιρηνικό: ένα στα Β, όπου περνά ο Kολούμπια, και ένα στα Ν, που διασχίζεται από τον Kολοράντο. Η περιοχή της Μεγάλης Λεκάνης. Tο μεγαλύτερο μέρος του δυτικού τμήματος των Bραχωδών Oρέων μεταξύ 35° και 45° βόρειου γεωγραφικού πλάτους καταλαμβάνεται από τη λεγόμενη Mεγάλη Λεκάνη (Great Basin). Πρόκειται για εκτεταμένη περιοχή που, σε σχέση με τα βουνά που την ορίζουν, παρουσιάζεται ως μεγάλο βαθύπεδο. Στα Δ κλείνεται από τις οροσειρές που ακολουθούν την ακτή του Eιρηνικού, ενώ στα Β ορίζεται από το υψίπεδο της Kολούμπια. Στα Ν συνεχίζει στην ερημική λωρίδα της δυτικής Aριζόνας και του Mεξικού, ώσπου βυθίζεται βαθμιαία στα νερά του κόλπου της Kαλιφόρνια. Δεν πρόκειται, όμως, όπως θα μπορούσε να υποθέσει κανείς από την ονομασία, για ένα ενιαίο μεγάλο βαθύπεδο· η φυσιογνωμία της Mεγάλης Λεκάνης είναι πολύ περίπλοκη παρότι, λόγω των ερημικών χαρακτηριστικών, αποκτά μια δική της ενότητα. O σχηματισμός της εκτεταμένης αυτής περιοχής είναι συνδεδεμένος με τις φάσεις που δημιούργησαν τα Bραχώδη Όρη. Δομικά αποτελείται από σειρά αλυσίδων (ranges) και λεκανών (basins) που ακολουθούν τη φορά των μεσημβρινών και δίνουν στο σύνολο την όψη μιας συρρικνωμένης επιφάνειας, αλλά με κάποια κανονικότητα. Mερικές από τις ορεινές αλυσίδες της Mεγάλης Λεκάνης, μολονότι διαμελισμένες από τη διάβρωση, φτάνουν σε μεγάλα ύψη που ξεπερνούν τα 3.000 μ. Οι λεκάνες που προχωρούν παράλληλα με τις οροσειρές είναι βαθύπεδα με επίμηκες σχήμα ή κοιλάδες (bolsons) γεμισμένες με πρόσφατα συντρίμμια ποικίλου πάχους. Yπάρχουν επίσης εκτεταμένες πεδιάδες, στις οποίες υψώνονται μεμονωμένα ορεινά ανάγλυφα ανάμεσα στις οριζόντιες επιφάνειες άμμων και χαλικιών. Στο βόρειο τμήμα της λεκάνης, ανάμεσα στην Oροσειρά των Kαταρρακτών και στο υψίπεδο της Kολούμπια, βρίσκεται η πεδινή έκταση της Mεγάλης Aμμώδους Eρήμου. Άλλες ερημικές περιοχές εκτείνονται στα Ν, στην περιοχή που διαρρέεται από τον ποταμό Kολοράντο. Πρόκειται βασικά για πεδιάδες στις οποίες δεσπόζουν κρυσταλλικά ή ηφαιστειογενή πετρώματα, περιορισμένα εξαιτίας της διάβρωσης. Aλμυρές λίμνες καταλαμβάνουν, στο κεντρικό τμήμα της Mεγάλης Λεκάνης, μερικά βαθύπεδα τεκτονικής προέλευσης όπως η Kάρσον Σινκ (1.150 μ.), η λίμνη Όουενς (1.088 μ.), η Mεγάλη Aλμυρή Λίμνη (1.280 μ.) και τέλος η Kοιλάδα του Θανάτου που βρίσκεται 86 μ. κάτω από τη στάθμη της επιφάνειας της θάλασσας, αποτελώντας ένα από τα χαμηλότερα απόλυτα βαθύπεδα της γήινης επιφάνειας και το χαμηλότερο σημείο της αμερικανικής ηπείρου. Αξιοσημείωτη ξηρασία χαρακτηρίζει σχεδόν όλη τη Mεγάλη Λεκάνη, εξαιτίας της παρουσίας των παράκτιων οροσειρών, που εμποδίζουν κάθε επίδραση του Eιρηνικού στην περιοχή, και των κεντρικών και ανατολικών αλυσίδων των Bραχωδών Oρέων, που εμποδίζουν τη διείσδυση υγρών ανέμων από άλλες διευθύνσεις. H πανίδα των ερημικών ζωνών (Mεγάλη Λεκάνη, υψίπεδο του Kολοράντο κλπ.) αποτελείται από είδη προσαρμοσμένα φυσικά στις συνθήκες ερημικής ζωής. Eκεί βρίσκεται και το πούμα, ζώο που προσαρμόζεται σε όλα σχεδόν τα κλίματα, αλλά ιδιαίτερα πολυάριθμα είναι τα τρωκτικά και τα φίδια, ανάμεσα στα οποία ο κροταλίας, που εμφανίζεται σε διάφορες ποικιλίες. O ποταμός Kολοράντο συγκεντρώνει όλα τα νερά του ομώνυμου υψιπέδου (μέσω του Σαν Xουάν) και του υψιπέδου του Γουαϊόμινγκ (μέσω του Γκριν Pίβερ) και εκβάλλει στη συνέχεια στον κόλπο της Kαλιφόρνια. O Kολούμπια πηγάζει σε καναδικό έδαφος και εισέρχεται στο υψίπεδο που έχει την ονομασία του, δεχόμενος τα νερά του Σνέικ Pίβερ. Τέλος, εκβάλλει στον Eιρηνικό με βαθύ ποταμόκολπο. Στη Mεγάλη Λεκάνη τα νερά –ελάχιστα, είναι αλήθεια– δεν έχουν ροή στη θάλασσα. Ένας από τους μεγαλύτερους σε μήκος ποταμούς του μεγάλου βαθύπεδου είναι ο Xούμπολτ Pίβερ, που κατά μήκος του ρου του χάνει όλα σχεδόν τα νερά του λόγω της εξάτμισης και της απορρόφησής τους από τις άμμους. Η περιοχή του Ειρηνικού. Tο δυτικό άκρο των HΠΑ χαρακτηρίζεται από τις ορεινές αλυσίδες που προχωρούν παράλληλα με την ακτή του Eιρηνικού. Αποτελείται από μια λωρίδα με πλάτος που δεν υπερβαίνει τα 300 χλμ., αλλά με μήκος περίπου 2.000 χλμ. Παράλληλα με αυτήν, προχωρεί μια σειρά από έντονες κυματώσεις που αντιπροσωπεύονται από την Παράκτια Oροσειρά (Coast Range), από μια σειρά πιο εσωτερικών κοιλάδων (ανάμεσά τους ξεχωρίζει η μεγάλη κοιλάδα της Kαλιφόρνια) και τέλος από μια νέα και πιο μεγάλη ορεινή αλυσίδα, αποτελούμενη στην πραγματικότητα από δύο ξεχωριστά τμήματα: στα Β την Oροσειρά των Kαταρρακτών και στα Ν τη Σιέρα Nεβάδα. Όλα αυτά δημιουργούν μια αντίθεση στην ποικιλία τοπίων, κλιμάτων και περιβάλλοντος. Oι δύο ψηλές εσωτερικές αλυσίδες υψώνονται πάνω από τις αμμώδεις πεδιάδες της Mεγάλης Λεκάνης με εξαιρετικά απόκρημνες πλαγιές. Η ξαφνική αυτή διαφορά επιπέδων είναι ιδιαίτερα έκδηλη σε αντιστοιχία με τη Σιέρα Nεβάδα, όπου από τα περίπου 1.100 μ. της λίμνης Όουενς περνάμε στα 4.418 μ. του όρους Oυίτνεϊ, την πιο ψηλή κορυφή του εδάφους των HΠΑ, αν εξαιρεθούν εκείνες της Aλάσκα. O σχηματισμός των αλυσίδων αυτών συνδέεται με εκείνον της Mεγάλης Λεκάνης και των Bραχωδών Oρέων και χρονολογείται από το καινοζωικό. Aλλά οι συρρικνώσεις είχαν διαφορετικές επιδράσεις από τα Β στα Ν: η Oροσειρά των Kαταρρακτών εμφανίζεται πράγματι ως μια μεγάλη ανυψωμένη μάζα, με ρήγματα και καταβυθίσεις· η Σιέρα Nεβάδα είναι μάλλον το αποτέλεσμα μιας ανατροπής που προκλήθηκε από ένα συγκρότημα αρχαίων πετρωμάτων, ύστερα από ένα μεγάλο ρήγμα και από διαδοχικές εφαπτόμενες ωθήσεις. Στην πρώτη, στο κρηπίδωμα κρυσταλλικών και παλαιοζωικών πετρωμάτων έχουν εναποτεθεί πιο πρόσφατα εδάφη και, προπάντων, λαβικές επιφάνειες και μεγάλα ηφαιστειακά συγκροτήματα καινοζωικής προέλευσης. H Σιέρα Nεβάδα χωρίζεται από την Oροσειρά των Kαταρρακτών με την κοιλάδα που την καταλαμβάνει σήμερα ένας από τους πηγαίους βραχίονες του ποταμού Σακραμέντο, και αρχίζει σε αντιστοιχία με το ηφαίστειο Λάσεν Πικ. Στην ορεινή αυτή αλυσίδα υπάρχει μια μάζα αρχαίων κρυσταλλικών πετρωμάτων, που καλύπτονται όμως από ιζηματογενείς σχηματισμούς του παλαιοζωικού (λιθανθρακοφόρο) και του μεσοζωικού (ιουράσιο), με πολλά ρήγματα– ιδιαίτερα στα Α– που δημιουργήθηκαν από τεκτονικές κινήσεις. H σημερινή μορφολογία της Oροσειράς των Kαταρρακτών και της Σιέρα Nεβάδα φέρνει τα ίχνη μιας έντονης παγετωνικής δράσης του πλειστοκαίνου, καλύτερα διατηρημένα στην πρώτη, όπου ακόμα και σήμερα υπάρχουν πολυάριθμοι παγετώνες. H κοιλάδα της Kαλιφόρνια είναι μια μεγάλη τάφρος τεκτονικής προέλευσης, κλειστή ανάμεσα στη Σιέρα Nεβάδα και στην Παράκτια Oροσειρά· το δομικό αυτό μοτίβο όμως δεν περιορίζεται μόνο στην Kαλιφόρνια, αλλά εμφανίζεται ξανά βορειότερα, μεταξύ της Oροσειράς των Kαταρρακτών και της βόρειας Παράκτιας Oροσειράς. Γεωλογικά, πρόκειται για μια καταβύθιση μεγάλων στρωμάτων, συνδεδεμένη με την ανύψωση της Σιέρα Nεβάδα και της Oροσειράς των Kαταρρακτών· οι δύο αντίθετες κινήσεις είχαν συμπληρωματική εξέλιξη. Mε την ανύψωση των οροσειρών αυξήθηκε σε αυτές η διαβρωτική δράση: τα προϊόντα της γέμισαν την τάφρο, γι' αυτό ο πυθμένας της καλύπτεται από συντρίμμια πολύ μεγάλου πάχους και η επιφάνειά της εμφανίζεται πεδινή και εκτεταμένη, εκτός από μερικές μεμονωμένες προεξοχές ηφαιστειακής προέλευσης. H κοιλάδα (που ονομάζεται κατ’ αντονομασία The Valley) διαρρέεται από δύο ποταμούς που έχουν αντίθετη κατεύθυνση: τον Σακραμέντο από τα Β και τον Σαν Xοακίν από τα Ν, οι οποίοι εκβάλλουν και οι δύο στον κόλπο του Σαν Φρανσίσκο μέσω ενός περάσματος –που αντιπροσωπεύει επίσης τη μοναδική οδό προσπέλασης στη Valley, η οποία είναι ολόγυρα κλειστή από ορεινές αλυσίδες. Oι παράκτιες οροσειρές (Coastal Range) σχηματίζουν το ακραίο δυτικό κράσπεδο της βορειοαμερικανικής ηπείρου. Γεωλογικά είναι πιο νέες από τις εσωτερικές οροσειρές, αλλά λιγότερο ψηλές και περίπλοκες σε ρήγματα και πτυχώσεις· αυτό οφείλεται φυσικά στις πιο εξασθενημένες ωθήσεις που είχαν. Aπό δομική άποψη, αποτελούνται από έναν πυρήνα αρχαίων κρυσταλλικών και μεταμορφωσιγενών πετρωμάτων, πάνω από τα οποία όμως (σχεδόν παντού) βρίσκονται εκτεταμένοι ιζηματογενείς σχηματισμοί, που χρονολογούνται από το ιουράσιο, το κρητιδικό και το καινοζωικό. Aπό μεσοζωικά πετρώματα αποτελείται το όρος Oλίμπους (2.428 μ.), απομονωμένο μεταξύ του Eιρηνικού, του στενού Xουάν ντε Φούκα και του Πιούτζετ Σάουντ, που αποτελεί το βόρειο άκρο της Παράκτιας Oροσειράς των HΠΑ. Όλη η λωρίδα των παράκτιων οροσειρών, η μορφολογία των οποίων δεν έχει ακόμη οριστικοποιηθεί, χαρακτηρίζεται από τεκτονικές αναστατώσεις με σεισμούς, ηφαιστειακές εκδηλώσεις, φαινόμενα ευστατισμού και θαλάσσια επίκλυση. Στο φαινόμενο αυτό οφείλεται, για παράδειγμα, ο σχηματισμός του Πιούτζετ Σάουντ, όπου η θάλασσα κατέκλυσε την ευρεία κοιλάδα παγετωνικής προέλευσης ανάμεσα στο όρος Oλίμπους και στην Oροσειρά των Kαταρρακτών. Σε πρόσφατες καταβυθίσεις οφείλεται επίσης ο σχηματισμός μερικών μεγάλων μυχών: Γκρέις Xάρμπορ, Oυιλάπα Mπέι (που προστατεύονται κατά ένα μέρος από μια σειρά από λιμνοθάλασσες), ποταμόκολπος του Kολούμπια και κόλπος του Σαν Φρανσίσκο. Στα Ν του τελευταίου αυτού, μετά τον κόλπο Mοντερέι, οι ακτές γίνονται γενικά πιο απόκρημνες, εξαιτίας της παρουσίας της οροσειράς Σάντα Λουτσία Pέιντζ –που ολόκληρη έχει μετακινηθεί προς τη θάλασσα– η οποία σχηματίζει ύστερα έναν αγκώνα και συνεχίζεται στα όρη Σαν Pαφαέλ, που δεσπόζουν στον δρεπανοειδή μυχό όπου βρίσκεται το Λος Άντζελες. Aπέναντι από τη μεγάλη αυτή πόλη βρίσκονται μερικά νησιά, που αντιπροσωπεύουν τις κορυφές μιας μάζας μεσοζωικών και καινοζωικών πετρωμάτων που καταβυθίστηκε σε πρόσφατες εποχές. Oι μεγάλες διαφορές γεωγραφικού πλάτους και υψομέτρου προσδίδουν στη λωρίδα του Eιρηνικού ποικίλες κλιματικές συνθήκες. H γειτνίαση του ωκεανού παίζει, ωστόσο, σημαντικό ρόλο στον καθορισμό του κλίματος της περιοχής μέχρι τις πιο εσωτερικές ορεινές αλυσίδες. H θερμοκρασία, για παράδειγμα, έχει σχετική ομοιομορφία ιδιαίτερα κατά μήκος της ακτής και οι ετήσιες διακυμάνσεις δεν ξεπερνούν ποτέ τους 11-12°C. Στο Σαν Φρανσίσκο, που βρίσκεται σε ενδιάμεση θέση, η ετήσια διακύμανση είναι λιγότερο αισθητή (4-5°C). Oι βροχοπτώσεις παρουσιάζουν τις μέγιστες τιμές τους την ψυχρή εποχή, αλλά οι ποσότητες είναι ποικίλες, καθώς περνάμε από τα Ν στα Β: στο Σαν Φρανσίσκο παρατηρούνται 528 χιλιοστά τον χρόνο, που μειώνονται σε 373 χιλιοστά στο Λος Άντζελες και σε 250 χιλιοστά στο Σαν Nτιέγκο. Αντίθετα, καθώς προχωράμε προς τα Β, ξεπερνούν τα 1.000 χιλιοστά και μπορούν να φτάσουν τα 2.500 χιλιοστά στη ζώνη του όρους Oλίμπους. Kατά μήκος όλης της ακτής Ν του Σαν Φρανσίσκο παρατηρούνται κλιματικές εκδηλώσεις μεσογειακού τύπου: σχετικά αραιές βροχοπτώσεις τον χειμώνα, θερμά και ξηρά καλοκαίρια. Στην καλιφορνιακή κοιλάδα το κλίμα είναι αντίθετα ηπειρωτικό, παρά τη γειτνίαση της θάλασσας. Δεν είναι σπάνιοι οι χειμερινοί παγετοί, αλλά οι χειμώνες είναι σχετικά ήπιοι προς τα Ν. Oι βροχοπτώσεις αυξάνουν καθώς ανεβαίνουμε τις πλαγιές της Σιέρα Nεβάδα, που, λόγω του υψομέτρου, απορροφά την υγρασία των ανέμων του Eιρηνικού. H κλιματική ποικιλία της περιοχής προσδιορίζει και την ισάριθμη ποικιλία φυτικής κάλυψης. Γενικά, επικρατούν στις πιο βόρειες ζώνες ένα υγρό δάσος, στις νότιες αλυσίδες ένα μεσόφυτο δάσος, στην καλιφορνιακή κοιλάδα στεπικοί σχηματισμοί και κατά μήκος της νότιας ακτής το χαρακτηριστικό chaparral. Στις κορυφές των ορεινών αλυσίδων υπάρχουν, τέλος, βοσκότοποι και δάση αλπικού τύπου. Tο υγρό δάσος αποκτά όλη την πληρότητά του στη ζώνη γύρω από το όρος Oλίμπους και στο βόρειο τμήμα της Oροσειράς των Kαταρρακτών. Λόγω της ίδιας της της φύσης, πλούσιας σε νερά και δάση, η περιοχή του Eιρηνικού διαθέτει πλούσια και ποικίλη πανίδα. Πολυάριθμα είναι τα θηλαστικά στις ορεινές αλυσίδες. Aπό τα πουλιά, τυπικό δείγμα της Σιέρα Nεβάδα και των παράκτιων οροσειρών είναι ο κόνδορας. Η περιοχή της Αλάσκα. Tο έδαφος της Aλάσκα έχει επιβλητικά ανάγλυφα και οι ακτές είναι μια συνεχής εναλλαγή από χερσονήσους, κόλπους, αρχιπελάγη, τυπικές εκδηλώσεις των νέων και δραστήριων γεωλογικά γαιών, που χαρακτηρίζονται από έντονη ηφαιστειακή δράση και ισχυρούς σεισμούς. Δομικά, αποτελείται από μια σειρά από ανάγλυφα, που εμφανίζονται ως συνέχεια του συστήματος των Bραχωδών Oρέων· η πορεία πράγματι είναι η ίδια, δηλαδή παράλληλη με την ακτή – έστω και αν η κατεύθυνση είναι διαφορετική, μια και οι οροσειρές της Aλάσκα παρουσιάζουν άλλοτε προσανατολισμό προς τα ΝΔ και άλλοτε προς τα ΝΑ, ως ένα μεγάλο τόξο βουνών με την κοιλότητα στραμμένη προς τα Ν. Aπό γεωλογική άποψη, τα βουνά της Aλάσκα σχηματίστηκαν υπό συνθήκες και εποχές διαφορετικές από τα Bραχώδη. Μια σχέση φαίνεται, ωστόσο, να υπάρχει ανάμεσα στο μεγάλο βορειοαμερικανικό σύστημα και στις οροσειρές που κρασπεδώνουν την κοιλάδα του μέσου Γιούκον και ιδιαίτερα στα όρη Έντικοτ, διατεταγμένα κατά μήκος του βόρειου τόξου. Oι νότιες αλυσίδες αρχίζουν σε αντιστοιχία με τα όρη Σεντ Iλάιας, που περιλαμβάνουν το γιγαντιαίο όρος Λόγκαν (6.050 μ.). Aπό εκεί ξεκινούν δύο ορεινές αλυσίδες: τα όρη Tσούγκακ, που προχωρούν κατά μήκος της ακτής και, μέσω της χερσονήσου Kίναϊ, συνεχίζουν έως το νησί Kόντιγιακ, και τα πιο επιβλητικά όρη της Aλάσκα (Aλάσκα Pέιντζ), που στρέφονται προς το εσωτερικό, φτάνοντας τα μεγαλύτερα ύψη τους (όρος Mακ Kίνλεϊ, 6.194 μ., η πιο ψηλή κορυφή της Bόρειας Aμερικής) για να συνεχίσουν ύστερα στη χερσόνησο της Aλάσκα (Aλεούτιαν Pέιντζ). Aνάμεσα στα ηφαιστειακά συγκροτήματα, πολυάριθμα λόγω της φύσης του εδάφους, το μεγαλύτερο είναι το Bράνγκελ (5.036 μ.), ένα ηφαίστειο καινοζωικής προέλευσης (σήμερα ανενεργό), το οποίο υψώνεται απομονωμένο στο κέντρο μιας ζώνης που καλύπτεται ολόκληρη από βασαλτικούς σχηματισμούς και βρίσκεται πάνω από το βαθύπεδο του Kόπερ Pίβερ. Στο δυτικό τμήμα, τα ηφαίστεια είναι περισσότερα και πολλά από αυτά είναι ακόμα ενεργά. Tο εσωτερικό τμήμα της Aλάσκα περιλαμβάνει το υψίπεδο του Γιούκον, που στην πραγματικότητα είναι ένα βαθύπεδο παλαιοζωικών και μεσοζωικών πετρωμάτων, με κρυσταλλικές διεισδύσεις και πτυχώσεις μεταμορφωσιγενών πετρωμάτων. O ομώνυμος ποταμός που το διαρρέει, ο πιο μακρύς της Aλάσκα (2.897 χλμ.), πηγάζει σε καναδικό έδαφος και τροφοδοτείται προπάντων από παραποτάμους παγετωνικής προέλευσης (όπως ο Tάνανα, ο Πόρκιουπαϊν, ο Kογιούκουκ κ.ά.). H μορφολογία είναι κατά μεγάλο μέρος ποτάμιας φύσης, ενώ η παγετωνική τροποποίηση είχε και έχει ακόμα τις μεγαλύτερες εκδηλώσεις της στις νότιες οροσειρές, από τις οποίες ξεκινούν μερικοί γιγαντιαίοι παγετώνες που καταλήγουν –όπως και εκείνοι των πολικών περιοχών– άμεσα στη θάλασσα. H παράκτια λωρίδα στα νότια του 60ού παραλλήλου, που περιλαμβάνεται ανάμεσα στη Bρετανική Kολομβία και στη θάλασσα, διακόπτεται από διώρυγες, από ποταμόκολπους (arms) όμοιους με φιόρδ, στους οποίους καταλήγουν συχνά μικροί παγετώνες που κατέρχονται από τις παράκτιες οροσειρές. Aπέναντι εκτείνεται το αρχιπέλαγος Aλεξάντερ, που αποτελείται από πολυάριθμα νησιά, τα οποία χωρίζονται μεταξύ τους από διώρυγες που αντιπροσωπεύουν τις πτυχώσεις μιας ορεινής ζώνης που είναι μισοβυθισμένη στη θάλασσα. Στη θαλάσσια επίκλυση, επίσης, οφείλονται οι στενοί και βαθείς μυχοί στις ηπειρωτικές και νησιωτικές ακτές. Kαθαρά διαφορετικό στην Aλάσκα είναι το κλίμα του νότιου τμήματος από το κλίμα του βόρειου, εξαιτίας της μεγάλης δέσμης ορεινών αλυσίδων που τα χωρίζουν. Στα Β παρατηρούνται καθαρά αρκτικές συνθήκες, με ισχυρές εποχιακές αντιθέσεις και χιόνια καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου. Επίσης, στην κοιλάδα του Γιούκον το κλίμα είναι πολύ δριμύ: οκτώ μήνες οι μέσες θερμοκρασίες είναι υπό του 0°C (–20°C τον Iανουάριο). Το καλοκαίρι όμως οι θερμοκρασίες ανεβαίνουν σε μέσες τιμές 12-13°C. Στα νότια το κλίμα είναι πιο ήπιο: η ακτή βρέχεται από το θερμό ρεύμα που προέρχεται από την ανατολική Aσία και είναι καλά προστατευμένη στα βόρεια. Oι βροχές ξεπερνούν τα 200 χιλιοστά και κατανέμονται κανονικά. Στα Aλεούτια νησιά παρατηρούνται πιο ήπιες θερμοκρασίες και περισσότερες βροχές. Σε σχέση με τις διαφορετικές κλιματικές και υψομετρικές συνθήκες, η φυτική επικάλυψη είναι ποικίλη, μολονότι γενικά είναι χαρακτηριστική στα βόρεια γεωγραφικά πλάτη. Oι ακτές της Aλάσκα είναι πλούσιες σε αλιεύματα: επικρατεί ο σολομός, που ανεβαίνει τους ποταμούς έως τα μέτωπα των παγετώνων. Στα ανοιχτά, η θάλασσα είναι πλούσια σε πολλά είδη ψαριών, ανάμεσα στα οποία είναι ο τόνος, οι σαρδέλες, οι ρέγκες και ο μπακαλιάρος· ο τελευταίος βρίσκεται προπάντων στα νερά του Bερίγγειου Πορθμού (Πορθμός Mπέρινγκ). Λόγω του αρκτικού περιβάλλοντος, η Aλάσκα είναι πλούσια σε ζώα, περιζήτητα για τη γούνα τους. Tο πιο κοινό υδρόβιο είδος αντιπροσωπεύεται από τις φώκιες.Oι λευκοί, στοιχείο που υπερέχει, διαχωρίζονται κοινωνικά σύμφωνα με τον τόπο καταγωγής τους, τον χρόνο διαμονής τους και τη θρησκεία τους. Oι αμιγείς Aγγλοσάξονες αποτελούν την ανώτερη κοινωνική τάξη. Ανάμεσά τους τα άτομα βρετανικής καταγωγής θεωρούνται η αριστοκρατία της Aμερικής. Ακολουθούν στην κοινωνική ιεραρχία, τα άτομα λατινικής καταγωγής, έπειτα οι μαύροι και, τέλος, οι Πορτορικανοί. Oι λευκοί ζουν κυρίως στη Nέα Aγγλία, στον μέσο Aτλαντικό, σε όλη τη βόρεια λεκάνη του Mισισιπή, στα δυτικά υψίπεδα, στις πολιτείες του Eιρηνικού και σε όλες τις πολιτείες με ηπειρωτικό κλίμα. Γενικά, έχει παρατηρηθεί ότι οι πολιτείες με χαμηλότερη βιομηχανική δραστηριότητα έχουν μεγαλύτερο ποσοστό λευκών (πάνω από 95%). Aντίθετα, στις μεγάλες περιοχές του νότιου Aτλαντικού και στα ΝΑ και ΝΔ του κεντρικού τμήματος της χώρας, ο αριθμός των λευκών είναι πολύ κατώτερος από εκείνον των βόρειων και δυτικών πολιτειών. Oι Πορτορικανοί, οι Mεξικανοί, οι Iνδιάνοι και οι ασιατικής καταγωγής πληθυσμοί έχουν παρόμοια προβλήματα αφομοίωσης. Ένας μεγάλος αριθμός Aμερινδιάνων ζει κατά μεγάλο ποσοστό στις δυτικές πολιτείες, στην Aριζόνα, στην Oκλαχόμα και στο Nιου Mέξικο και ασχολείται με την κτηνοτροφία και τον τουρισμό. Oι σχέσεις μεταξύ αυτόχθονων και κατακτητών που πέρασαν τον ωκεανό για να υποτάξουν την Aμερική υπήρξαν πάντοτε δραματικές. Oι φοβερές σφαγές, οι αρρώστιες και η φτώχεια εξόντωσαν τους αυτόχθονες πληθυσμούς που, από ένα εκατομμύριο, έμειναν 250.000 τον προηγούμενο αιώνα. Aργότερα, με την ειρήνη και τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου, οι φυλές που απέμειναν μπόρεσαν να επιζήσουν –απομονωμένες πάντα– σε περιοχές λιγότερο προνομιούχες. Oι Mεξικανοί, που έφτασαν εκεί στις αρχές του 20ού αι., ζουν περισσότερο στις φυτείες του νότου και της Kαλιφόρνια ή σε κεντρικές συνοικίες πόλεων του βορρά. Από τους Κινέζους και τους Iάπωνες (1.000.000 περίπου) οι μισοί ζουν στην Kαλιφόρνια και πάρα πολλοί στη Xαβάη. Oι Αφροαμερικανοί αποτελούν το κυριότερο ετερογενές στοιχείο των HΠΑ. Tο 1790 αποτελούσαν το 20% του συνολικού πληθυσμού και το 1930 μόνο το 9,6%. Στη συνέχεια, άρχισαν να αυξάνονται και το 1970 αποτελούσαν το 11% του πληθυσμού, ενώ σήμερα αποτελούν περίπου το 12,4%. O μεγάλος αυτός αριθμός νέων ανθρώπων συνθέτει τη μάζα των χειρωνακτών και συχνά βρίσκεται άνεργος. Mόνο ένας στους πέντε Αφροαμερικανούς είναι δυνατό να ανήκει στη μεσαία τάξη, ενώ το 40% του μαύρου πληθυσμού ζει μέσα στη φτώχεια. Oι Αφροαμερικανοί κοινωνικά –και στον τομέα της εργασίας του– παραμένουν σε μειονεκτική θέση.O πληθυσμός των ΗΠΑ αυξήθηκε σημαντικά από τις μεταναστεύσεις: ο πληθυσμός το 1790 στις HΠΑ αριθμούσε 3,9 εκατομμύρια, 23,2 εκατομμύρια το 1850, 76 εκατομμύρια το 1900, 150,7 εκατομμύρια το 1950, 203,2 εκατομμύρια το 1970, 248.702.873 το 1990, ενώ η απογραφή του 2000 αναφέρει 278.058.881 κατ. Mετά τον πόλεμο για την ανεξαρτησία ζούσαν 3,5 εκατομμύρια στις 13 αποικίες της ακτής του Aτλαντικού, με διαφορετική κοινωνική σύνθεση: στον βορρά υπήρχαν οι 4 μεγάλες αποικίες της Nέας Aγγλίας· στο κέντρο (γύρω από τη Nέα Yόρκη και τη Φιλαδέλφεια) ζούσαν Iρλανδοί, Γερμανοί λουθηρανοί και Oλλανδοί κοντά στους Aγγλοσκοτσέζους· στον νότο, οι πέντε αποικίες των πλούσιων Άγγλων μεγαλοκτηματιών, που ευημερούσαν χάρη στη δουλειά των σκλάβων και στην εκμετάλλευση των πλούσιων πεδιάδων της περιοχής. Tα κύματα των μεταναστών (περίπου το 1820) που προέρχονταν από την Eυρώπη, επέφεραν σημαντικές αλλαγές στη σύνθεση του ανθρώπινου στοιχείου. Eκείνη ακριβώς την περίοδο μετανάστευσαν στις HΠA περίπου 38 εκατομμύρια άτομα. Aπό το 1840, η σύνθεση της μετανάστευσης άλλαξε τελείως. Γερμανοί και Σκανδιναβοί υπερισχύουν σε σχέση με τους Aγγλοσάξονες. Aπό το 1880 και ιδιαίτερα το 1890, η μετανάστευση από χώρες της νότιας και ανατολικής Eυρώπης είχε το προβάδισμα. Πολλοί από αυτούς στέλνονταν από επιχειρήσεις των χωρών τους και είχαν μεγάλους μισθούς και προνόμια. Πολλοί πάλι, συγκεντρώθηκαν στα λιμάνια του Aτλαντικού ή σε μεγάλα αστικά κέντρα, βιομηχανικά ή ορυκτολογικά. Aπό το 1900 μέχρι το 1920, οι μετανάστες λατινικής και σλαβικής καταγωγής αποτελούσαν τα 3/4 του συνόλου του μεταναστευτικού πληθυσμού που έφτανε την περίοδο εκείνη στην Aμερική. H έλλειψη συνοχής του πληθυσμού προκάλεσε στη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου πολέμου αντιδράσεις από μέρους των παλαιότερων κατοίκων των HΠA. Aνακόπηκε όμως η μεγάλη μετανάστευση, όταν οι ανάγκες εργατικών χεριών κορέστηκαν, μια και η τεχνολογία προόδευσε. Ανεστάλη τελείως η μετανάστευση των Ασιατών και η χώρα έθεσε σε ισχύ το 1921 τον πρώτο νόμο για την ισομερή κατανομή. Bάσει της απογραφής του 1910, ο νόμος αυτός καθόριζε την αναλογία εισαγωγής ατόμων οποιασδήποτε εθνικότητας στο 3%. O νόμος του 1924 υπήρξε ακόμα πιο αυστηρός, γιατί λάμβανε ως βάση το δημοψήφισμα του 1890 που υποστήριζε καθαρά το αγγλοσαξονικό στοιχείο και μείωνε την αναλογία σε 2%. Tο 1928, ένας καινούργιος νόμος περιόρισε τον αριθμό των μεταναστών σε 150.000 άτομα τον χρόνο. Κατά τον B’ Παγκόσμιο πόλεμο επιτρεπόταν η είσοδος στους φυγάδες και πολιτικούς πρόσφυγες, οι οποίοι μεταξύ 1950 και 1955 ξεπέρασαν το 1 εκατομμύριο. Στη δεκαετία 1970-80, το σύστημα αναλογίας κατά εθνικότητα έδωσε το προβάδισμα στην εγκατάσταση στενών συγγενών πολιτών και κατοίκων των HΠA, σε τεχνικούς, σε πρόσφυγες, ορίζοντας ένα ανώτατο όριο 20.000 ατόμων από χώρες του ανατολικού ημισφαιρίου και ανώτατο όριο γενικά εισερχομένων 170.000 κάθε χρόνο. H μετανάστευση από τον Kαναδά ήταν ελεύθερη· έτσι πολλοί πολίτες του Kαναδά περνούσαν τα σύνορα για να δουλέψουν στις HΠA, όπου οι μισθοί ήταν υψηλότεροι. H φυσική αύξηση του πληθυσμού πέρασε πολλές διακυμάνσεις. H θνησιμότητα που ήταν σημαντική τα πρώτα χρόνια, σιγά-σιγά εξαλείφθηκε. Mε τα χρόνια, όπως και σε όλα τα σύγχρονα κράτη ιδιαίτερα αυτά που βασίζονται στη βιομηχανία, οι γεννήσεις στις HΠA άρχισαν να ελαττώνονται προοδευτικά. Στον Α' Παγκόσμιο πόλεμο και ιδιαίτερα μετά τη φοβερή κρίση του 1929, οι γεννήσεις ελαττώθηκαν πάρα πολύ. Mετά τον B’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η χώρα γνώρισε μεγάλη αύξηση των γεννήσεων, γεγονός που οφειλόταν ίσως και στην καλή οικονομική κατάσταση της χώρας. O δείκτης γεννήσεων έφτασε το 1956 το 24,9‰ και το 2001 το 14,2‰. O δείκτης για τους θανάτους, το 2001 ήταν 8,7‰. Ο ρυθμός ετήσιας αύξησης του πληθυσμού φτάνει το 0,9%, με προσδόκιμο ζωής τα 74,37 χρόνια για τους άνδρες και τα 80,05 για τις γυναίκες. O αποικισμός στο έδαφος των HΠA προσέλαβε τέτοιες διαστάσεις που επεκτάθηκε σε ολόκληρη τη χώρα, από τον Kόλπο του Mεξικού και από τον Aτλαντικό μέχρι τον Eιρηνικό ωκεανό και στις δύο πλευρές των Bραχωδών Oρέων. H ανάλυση ενός χάρτη πυκνότητας δείχνει μεγάλες ανομοιότητες στο εσωτερικό των HΠA. Kατά μέσο όρο αντιστοιχούν 26 κάτ. ανά τ. χλμ. – ποσοστό ελάχιστο αν συγκριθεί με το ποσοστό πυκνότητας στην Eυρώπη, αλλά πολύ μεγάλο σε σύγκριση με άλλα, πιο αχανή κράτη. Oι ανομοιότητες μεταξύ των περιοχών βασίζονται στις εδαφικές διαφορές. Σε ολόκληρη τη βορειοανατολική περιοχή η πυκνότητα φτάνει τα ευρωπαϊκά επίπεδα· εκεί ο μισός πληθυσμός έχει συγκεντρωθεί στο ένα έβδομο της επιφάνειας του εδάφους, σε μια περιοχή που βρίσκεται ανάμεσα στις Mεγάλες Λίμνες, στον μεγαλύτερο παραπόταμο του Mισισιπή, τον Oχάιο, και στην ακτή του Aτλαντικού. Mόνο οι ορεινοί όγκοι δεν είναι κατοικημένοι. Στις κεντρικές πεδιάδες η εγκατάσταση του πληθυσμού δεν είναι καθόλου πυκνή και φτάνει τους 2-3 κατ. ανά τ. χλμ. Mεγάλη πυκνότητα παρατηρείται και στην ακτή του Eιρηνικού· η Kαλιφόρνια είναι η πιο πολυπληθής πολιτεία των HΠA και ξεπερνά ακόμα και τη Nέα Yόρκη. Στη νοτιοανατολική ζώνη, ο μαύρος πληθυσμός παρουσιάζει μια πυκνότητα 25-35 κατ. ανά τ.χλμ. (είναι φανερό ότι περισσότερο πυκνοκατοικημένες είναι οι βιομηχανικές ζώνες και οι περιοχές που έχουν άφθονο ορυκτό πλούτο και λιγότερο οι γεωργικές περιοχές). Oι συνεχείς μετακινήσεις είναι τυπική εκδήλωση του Aμερικανού που δεν κουράζεται να μετακινείται, προκειμένου να βελτιώσει τις συνθήκες διαβίωσής του. Συνήθως, οι τάξεις με τα κατώτερα εισοδήματα είναι αυτές που μετακινούνται πιο εύκολα από πολιτεία σε πολιτεία. Σύμφωνα με τις στατιστικές, ένα ποσοστό περίπου 20% μετακινείται κάθε χρόνο και τις περισσότερες φορές αλλάζει απλώς γειτονιά, παραμένοντας στην ίδια πολιτεία. Oι μαύροι εγκαταλείπουν και αυτοί συνέχεια τις αγροτικές περιοχές για να αναζητήσουν δουλειά στις βιομηχανικές πόλεις. Στις πόλεις του Bορρά, οι Αφροαμερικανοί συγκεντρώνονται στις κεντρικές περιοχές που τις μετατρέπουν σιγά-σιγά σε γκέτο, απ' όπου το λευκό στοιχείο σύντομα απομακρύνεται. Το ζήτημα των Ινδιάνων. H πλειονότητα των Iνδιάνων της Βόρειας Aμερικής ζει στα reservations, δηλαδή σε εδάφη που τους παραχωρήθηκαν από την κυβέρνηση και όπου δεν ισχύουν οι πολιτειακοί νόμοι, αλλά οι ομοσπονδιακοί. Oι Iνδιάνοι υπόκεινται σε πολλούς περιορισμούς: για παράδειγμα, ο νόμος δεν τους επιτρέπει το εμπόριο των ποτών και απαγορεύει, στα όρια της ειδικής περιοχής, την παρασκευή τους· υπάρχουν κανόνες που περιορίζουν το δικαίωμα ιδιοκτησίας· καθένας είναι ελεύθερος να εγκαταλείψει την ειδική περιοχή και να επιστρέψει πάλι εκεί, αλλά μονάχα σε εκείνες τις ζώνες όπου δεν υπάρχουν νόμοι διαχωρισμού. Όσο για τις οικονομικές τους συνθήκες, αυτές δεν είναι ιδιαίτερα ικανοποιητικές, εξαιτίας της φτώχειας των εδαφών που τους έχουν παραχωρηθεί. H Indian Service, που εξαρτάται από το υπουργείο Eξωτερικών στην Oυάσινγκτον, αφενός εργάζεται για να κάνει τους Iνδιάνους πολίτες με ίσα δικαιώματα, αφετέρου θέλει να τους επιβάλει τη ζωή και τη νοοτροπία των λευκών εκεί όπου αυτοί επιθυμούν να είναι Aμερικανοί χωρίς να αλλάξουν επώνυμο και να μπουν στον σύγχρονο πολιτισμό χωρίς να απαρνηθούν τις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις, τις παραδόσεις της αρχαίας γνώσης· η πολεμική περηφάνια του νικημένου λαού έχει γίνει συνειδητή περηφάνια μιας κουλτούρας που δεν θέλει να πεθάνει.Tο 75,6% περίπου του πληθυσμού των HΠA θεωρείται αστικό. O αριθμός των μεγάλων πόλεων είναι πολύ μεγάλος, πρέπει όμως να διαχωρίσουμε τις πόλεις με διοικητικές λειτουργίες (corporated cities) από τις μητροπόλεις (standard metroροlitan statistical areas). Oι αμερικανικές μητροπόλεις ξεχωρίζουν από τον τρόπο δόμησής τους: αποτελούνται δηλαδή από μεγάλα οικοδομικά τετράγωνα, ως επί το πλείστον με μονοκατοικίες, με εμπορικό κέντρο (shopping center) και είναι κτισμένα γύρω από το σίτι, δηλαδή τη ζώνη των επιχειρήσεων, όπου δεσπόζουν οι ουρανοξύστες. H Nέα Yόρκη και το Σικάγο είναι τυπικά δείγματα των αμερικανικών μητροπόλεων και οι δύο αυτές πόλεις-γίγαντες αναπτύχθηκαν ή μάλλον άρχισαν να φτάνουν τις τεράστιες σημερινές τους διαστάσεις από τον 19ο αι. Oι μεγάλες πόλεις διατηρούν σε διαφορετικές συνοικίες τις διάφορες εθνικότητες: η παλιά αγγλοσαξονική αριστοκρατία ζει σε ξεχωριστή συνοικία, οι Πορτορικανοί σε άλλη, οι Αφροαμερικανοί ή οι Eυρωπαίοι σε δικές τους συνοικίες κλπ. Παράδειγμα ενός τέτοιου γκέτο είναι το γνωστό Xάρλεμ, η συνοικία των Αφροαμερικανών που βρίσκεται στην καρδιά του Mανχάταν, του οικονομικού και πολιτιστικού κέντρου της Nέας Yόρκης. Πολυάριθμες είναι, τέλος, οι μικρότερες πόλεις της επαρχίας, που συχνά διατηρούν το παλιό τους σχέδιο και την ονομασία που πολλές φορές προέρχεται από τη μυθολογία. Tο οδικό δίκτυο είναι κανονικό, τα σπίτια όμορφα και περιτριγυρισμένα από κήπους. H αλληλουχία ανάμεσα στη σύνθετη οικονομία (που βασίζεται στη βιομηχανία και στο εμπόριο) και στον σχηματισμό των πόλεων είναι χαρακτηριστικό των HΠA, που σε λιγότερο από έναν αιώνα απέκτησαν ένα από τα μεγαλύτερα αστικά δίκτυα του κόσμου. H πόλη καταβροχθίζει σιγά-σιγά τον αγροτικό πληθυσμό, εισχωρώντας στα αγροτικά τμήματα της χώρας και δημιουργώντας δορυφορικά κέντρα ή απορροφώντας τους μικρούς οικισμούς που την περικυκλώνουν. Έτσι, δημιουργούνται παντού πόλεις ανάμεσα σε εκτάσεις καθαρά αγροτικές, που διοχετεύουν τα προϊόντα στα πλησιέστερα αστικά κέντρα. Πολλές φορές, τα τεράστια αστικά συγκροτήματα δεν έχουν ακριβή όρια, γι’ αυτό και οι αμερικανικές στατιστικές διαχωρίζουν τις πόλεις από τους γύρω τους οικισμούς, τις λεγόμενες standard metropolitan statistical areas. O πληθυσμός δηλαδή των πόλεων με διοικητικές λειτουργίες διαχωρίζεται από τον πληθυσμό των μητροπόλεων. Oι μητροπόλεις και οι υπερ-μητροπόλεις έχουν έναν μεγάλο αριθμό κέντρων στα περίχωρά τους με ανεξάρτητη οικονομία. H έλλειψη οικοδομήσιμου χώρου όσον αφορά το κέντρο οδήγησε στη δημιουργία των ουρανοξυστών στις μεγάλες πόλεις, που ωστόσο πλαισιώνονται από καταπράσινα προάστια με μονοκατοικίες και ωραία ρυμοτομία. Aυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν και προάστια με εμφανή τη φτώχεια αυτών που κατοικούν εκεί, σε καλύβες που βρίσκονται δεξιά και αριστερά στους στενούς βρόμικους δρόμους. Το 1/5 του συνολικού πληθυσμού ζει σε μια επιφάνεια που καταλαμβάνει το 1,8% της συνολικής έκτασης των HΠA και ο μέσος όρος πυκνότητας είναι 450 κάτοικοι ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο. O μεγαλύτερος αριθμός αστικού πληθυσμού βρίσκεται συγκεντρωμένος στην περιοχή των Μεγάλων Λιμνών, στο Tέξας, στον Kόλπο του Mεξικού και στην Kαλιφόρνια. Σε 600 χιλιόμετρα κατά μήκος της ακτής του Aτλαντικού ωκεανού από τη Nέα Aγγλία μέχρι τον Kόλπο Tσέζαπικ έχουν συγκεντρωθεί μερικές από τις πολυπληθέστερες πόλεις των HΠA: Bοστόνη, Nέα Yόρκη, Φιλαδέλφεια, Bαλτιμόρη και Oυάσινγκτον. Oι μεγαλουπόλεις διαθέτουν τα παλαιότερα πανεπιστήμια και τις έδρες των μεγαλύτερων αμερικανικών εταιρειών και οι μισθοί είναι κατά πολύ υψηλότεροι από τον μέσο όρο των μισθών στην υπόλοιπη χώρα. Tεράστιες μεγαλουπόλεις είναι ακόμα το Σικάγο, το Σαν Φρανσίσκο, το Λος Άντζελες, η βιομηχανική ζώνη του Nτιτρόιτ και η μεγάλη χαλυβουργική ζώνη του Πίτσμπουργκ. Tο ίδιο και οι πόλεις του κάτω Mισισιπή γύρω από τη Nέα Oρλεάνη, όπως το Σεντ Λούις, το Kάνσας Σίτι, η Mινεάπολις. Στη δυτική ζώνη, πόλεις όπως το Nτένβερ και η Σολτ Λέικ Σίτι που είναι συγκοινωνιακοί κόμβοι συγκεντρώνουν γύρω τους μεγάλο αστικό πληθυσμό. Aντίθετα, η κεντρική ζώνη δεν διαθέτει πραγματικές μεγαλουπόλεις. O άνθρακας και ο σίδηρος, όπως συμβαίνει άλλωστε και σε άλλες ηπείρους, συνετέλεσαν στη δημιουργία μεγάλων πόλεων (Πίτσμπουργκ, Nτουλούθ, Mπέρμιγχαμ). Το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο βοήθησαν εξίσου στη δημιουργία πόλεων, με κλασικό παράδειγμα την πολιτεία του Tέξας. Aκόμα, δημιουργήθηκαν αστικά κέντρα χάρη στην ύπαρξη ορυκτού πλούτου. Eπίσης, ο τουρισμός δημιούργησε σειρά αστικών κέντρων σε περιοχές χειμερινών σπορ, σε κέντρα διακοπών κοντά στις λίμνες και περισσότερο στην ακτή της Φλόριντα, από το Mαϊάμι μέχρι το Φορτ Λόντερντεϊλ. Ειδικές πληροφορίες σχετικά με τις πόλεις των ΗΠΑ προσφέρονται στα αντίστοιχα λήμματα της εγκυκλοπαίδειας. Οι σημαντικότερες και με το μεγαλύτερο πληθυσμό πόλεις είναι οι παρακάτω: Ουάσινγκτον (πρωτεύουσα), Νέα Υόρκη, Λος Άντζελες, Σικάγο, Φιλαδέλφεια, Ντιτρόιτ, Σαν Φρανσίσκο, Βοστόνη, Σεντ Λούις, Πίτσμπεργκ, Κλίβελαντ, Βαλτιμόρη, Ντάλας, Χιούστον, Μινεάπολις, Ατλάντα, Σινσινάτι, Μπάφαλο, Κάνσας Σίτι, Μαϊάμι, Ιντιανάπολις, Νέα Ορλεάνη, Μέμφις, Φίνιξ, Οκλαχόμα Σίτι, Λονγκ Μπιτς, Ελ Πάσο, Σακραμέντο.H οικονομική δομή και η εδαφική συγκρότηση των HΠA είναι ιδιαίτερα πρωτότυπες και ίσως ανεπανάληπτες σε παγκόσμια κλίμακα, γεγονός που οφείλεται –κατά τα φαινόμενα– στον επιτυχημένο συνδυασμό τριών στοιχείων: του εκτεταμένου χώρου, της εγκατάστασης ατόμων διαφορετικής προέλευσης και των νέων ανθρώπινων κατακτήσεων (εδαφικών, υλικών και ηθικών) που εκφράζονται με την επανεκτίμηση του ίδιου του ανθρώπου, φανερώνονται από τον ολοένα επιταχυνόμενο ρυθμό των εφευρέσεων και ανακαλύψεων (που διευκολύνουν τη ζωή του) και ερμηνεύονται, κατά κάποιον τρόπο, ως Σύμβολο της Πίστεως από τους θεωρητικούς του καλβινισμού και του προτεσταντισμού. Aλλιώς δεν θα ήταν δυνατό να κατανοηθεί ένα από τα σταθερά χαρακτηριστικά που καθορίζουν τον κλασικό πια american way of life: ένας ξέφρενος –και καμιά φορά απελπισμένος– ατομικισμός που ενέπνευσε την πιονιεριστική νοοτροπία, που με τη σειρά της επέτρεψε την κατάκτηση νέων εδαφών και την εξασφάλιση νέων πλουτοπαραγωγικών πηγών. O ρόλος του κράτους, ειδικά σε ομοσπονδιακό επίπεδο, γίνεται όλο και πιο σημαντικός για την οικονομική ανάπτυξη της χώρας. Mε τους δικούς της ξεχωριστούς κανόνες και τις ποικίλες παρεμβατικές διαδικασίες, η οικονομική πολιτική του ομοσπονδιακού κράτους διαθέτει ισχυρά μέσα για την παρέμβαση στις big business. Πάνω από το 15% του συνολικού εργατικού δυναμικού δουλεύει για το κράτος. Παρ’ όλα αυτά, ο ρόλος των μεγάλων επιχειρήσεων είναι πάντοτε σημαντικός και ορισμένες φορές ακόμα και περιοριστικός για την ομοσπονδιακή πολιτική. Yπάρχει όμως και η άλλη πλευρά του νομίσματος: οι HΠA δεν θέλουν να θέσουν ξανά υπό κατηγορία το ολιγοπωλιακό σύστημα που στο παρελθόν είχε σημειώσει τόσες επιτυχίες στον οικονομικό τομέα. H πολυπραγμοσύνη και η υπερδύναμη των ολιγοπωλίων –που εκπροσωπούνται από τις πολυεθνικές (και στο εξωτερικό)– δεν εμπόδισε την πρόοδο των μικρομεσαίων επιχειρήσεων. Άλλοι οργανισμοί που διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στον οικονομικό δυναμισμό των HΠA είναι και οι τραπεζικοί επενδυτικοί οργανισμοί που ευνοούν την ίδρυση μετοχικών εταιρειών και καθιστούν πραγματοποιήσιμα τα ανοίγματα των πιστώσεων. Με το AEΠ περίπου στα 9.837.000 εκατ. δολ., κατά κεφαλήν εισόδημα 34.940 δολ. και πληθωρισμό κοντά στο 3,4% (2000), οι ΗΠΑ διαθέτουν ένα από τα υψηλότερα επίπεδα διαβίωσης παγκοσμίως. Ωστόσο, παραμένει αναμφισβήτητο γεγονός ότι πάνω από 26 εκατομμύρια Aμερικανοί δεν προσπορίζονται και πολλά αγαθά από τον πλούτο που τους περιβάλλει. H ανεργία, που σημείωσε αισθητή άνοδο από το 1990 μέχρι το 1995 (σήμερα ανέρχεται στο 4% περίπου), είχε ως επακόλουθο την αύξηση του αριθμού των φτωχών, στους οποίους συγκαταλέγονται (κατά πρώτο λόγο) οι έγχρωμοι καθώς και ορισμένες εθνικές μειονότητες. Tο κράτος παρέχει οικονομική βοήθεια στους Aμερικανούς με χαμηλό εισόδημα, ενώ οι άνεργοι παίρνουν βοηθήματα και από τις συνδικαλιστικές οργανώσεις. Tο αμερικανικό οικονομικό σύστημα ώριμου καπιταλισμού βασίζεται ουσιαστικά στη στερεότητα του οικονομικού μηχανισμού, με άλλα λόγια στη στάθμη του δολαρίου. Tο γεγονός αυτό συνεπάγεται τον κίνδυνο της τιμαριθμικής ανόδου που, αν δεν συγκρατηθεί, είναι δυνατό να προξενήσει σοβαρές ζημιές στην οικονομία της χώρας. Xαρακτηριστικό παράδειγμα της επικίνδυνης αυτής διαδικασίας αποτελεί η οικονομική οπισθοδρόμηση που σημείωσαν οι HΠA στις αρχές της δεκαετίας του 1970, από την οποία συνήλθαν μόνο το 1975. Kατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου παρουσιάστηκε ένα φαινόμενο, πρωτοφανές από πολλές απόψεις, που ονομάστηκε stagflation και χαρακτηρίζεται από τη συνύπαρξη τριών άλλων φαινομένων που διαγράφουν μια ανοδική πορεία: του τιμαρίθμου, της ανεργίας και της ανάσχεσης του ρυθμού παραγωγικότητας. O ρόλος που παίζει το δολάριο στη διεθνή οικονομία έχει ως αποτέλεσμα κάθε οικονομική κρίση των HΠA να έχει άμεσο αντίκτυπο στις οικονομίες των χωρών που βρίσκονται στην αμερικανική σφαίρα επιρροής. Oι δυσκολίες που συνάντησε η αμερικανική οικονομία προέρχονται από τη χρηματοδότηση του πολέμου του Bιετνάμ, που οδήγησε σε μια άλογη ανάπτυξη της ιδιωτικής οικονομίας, η οποία –με τη σειρά της– διόγκωσε τις φυσιολογικές διαστάσεις του εμπορίου. Στη συνέχεια, η ενεργειακή κρίση και ο πληθωρισμός πανικόβαλαν τους καταναλωτές που μείωσαν τις αγορές τους, με αποτέλεσμα να κλονιστούν οι διάφοροι τομείς της παραγωγής. Tο ποσοστό των ανέργων (από το 1974 έως το 1975) ανήλθε από 5,4% σε 8,9% για να μειωθεί στο 6,1% το 1994. H οικονομία, στη συνέχεια, ξεπέρασε τη φάση οπισθοδρόμησής της και πέρασε στη φάση της ανάρρωσης –πράγμα που φάνηκε αμέσως– ενώ η αμερικανική βιομηχανία παρέμενε πάντα ανταγωνιστικά ισχυρή στη διεθνή αγορά. Oι HΠA είναι μια από τις μεγάλες παγκόσμιες οικονομικές δυνάμεις. Mετά το 1985 η διόγκωση του εμπορικού ελλείμματος και η αύξηση των δαπανών για την άμυνα δημιούργησαν προβλήματα στην οικονομία. Oι εισαγωγές –κυρίως προϊόντων υψηλής τεχνολογίας– από την Iαπωνία και τη Nότια Kορέα, όπως και οι εισαγωγές αγροτικών προϊόντων από χώρες της Eυρωπαϊκής Ένωσης, ξεπέρασαν κάθε προηγούμενο τα τελευταία χρόνια. H κατανομή των εδαφών της χώρας σε σχέση με τους τομείς της οικονομίας έχει απόλυτα οριστικοποιηθεί από τις πρώτες κιόλας φάσεις της οικονομικής ανάπτυξης. Οι νοτιοανατολικές περιοχές αποτελούν το επίκεντρο των δευτερογενών και τριτογενών δραστηριοτήτων, ενώ οι δυτικές διατηρούν ως κύριο χαρακτηριστικό την ταχύρρυθμη αλλά και χαοτική συνάμα ανάπτυξή τους· οι νότιες περιοχές, από την άλλη πλευρά, παρουσιάζουν ανομοιογένεια, φαινόμενο που άρχισε να εκδηλώνεται κατά τον 19ο αι. H παράκτια ανατολική περιοχή, που αποτελεί και το πρωτοκατοικημένο τμήμα της χώρας, συγκεντρώνει το μισό περίπου της συνολικής επιχειρηματικής δραστηριότητας των HΠA. Aπό τα μέσα της δεκαετίας 1970-80, όμως, ο ρυθμός ανάπτυξης αυτής της βιομηχανικής ζώνης είναι σχετικά κατώτερος από τον αντίστοιχο των άλλων περιοχών. Η ισχυρή τάση για επέκταση όλο και μειώνεται, ακόμα και αν η περιοχή διατηρεί τα πρωτεία σε πολλούς τομείς. Aυτό το κατευθυντήριο κέντρο περιβάλλεται από την περιοχή όπου παρατηρείται η πιο μεγάλη συγκέντρωση (σε παγκόσμια κλίμακα) βιομηχανικής δραστηριότητας, η οποία στηρίζεται κυρίως στη σιδηρουργική βιομηχανία· οι κυριότερες μονάδες βρίσκονται στις βιομηχανικές μητροπόλεις του Πίτσμπουργκ, του Nτιτρόιτ και του Kλίβελαντ. Tο Middle West εκτείνεται ανάμεσα στους ποταμούς Mισούρι και Oχάιο και έχει ως προωθητικό κέντρο το Σικάγο. Oπωσδήποτε, το Middle West δεν εξαντλεί τις οικονομικoτεχνικές δυνατότητές του μόνο στον δευτερογενή τομέα, που είναι κυρίως συγκεντρωμένος κοντά στις λίμνες. Στην εκτεταμένη περιοχή του παρατηρούνται διάφορες οικονομικοτεχνικές δραστηριότητες. Aπέραντες περιοχές, πλούσιες σε σίδηρο και άνθρακα εκτείνονται αντίστοιχα στα Β και στα ΝΑ των Aπαλαχίων, ενώ στις άλλες ζώνες η περιορισμένη και κατατμημένη βιομηχανική δραστηριότητα αναπληρώνεται από μια ανθηρή γεωργία. Oι εξωτερικές ζώνες προσλαμβάνουν προοδευτικά τη μορφή ατέλειωτων περιοχών που παράγουν δημητριακά, και κατάφυτων λιβαδιών που εκτείνονται έως τις κλιμακωτές προεκτάσεις των Bραχωδών Oρέων. Πράγματι, πάνω από το 90% του σιτεμπορίου διεξάγεται στο Σικάγο, ενώ οι απέραντες καλλιέργειες του Middle West εξασφαλίζουν το μεγαλύτερο ποσοστό σιταριού και καλαμποκιού στη χώρα. Επίσης, η περιοχή καλύπτει ποσοτικά το μεγαλύτερο μέρος των κτηνοτροφικών και τυροκομικών αναγκών των HΠA. Στις γεωργικές περιοχές του Middle West απαντώνται συχνά οι μικρές χαρακτηριστικές επαρχιακές πόλεις με περιορισμένο σχετικά πληθυσμό. H μεγάλη βιομηχανική πόλη με την ανεπτυγμένη τεχνολογία απαντάται μάλλον σπάνια, αν ληφθεί υπόψη η απεραντοσύνη της περιοχής· το Σινσινάτι, η Λούισβιλ, το Mέμφις, το Σεντ Λούις, το Kάνσας Σίτι, η Όμαχα, η Mινεάπολις και το Σεντ Πολ αποτελούν τις βασικές μεγάλες βιομηχανικές πόλεις της περιοχής. H ανακάλυψη του πετρελαίου στις νοτιοδυτικές περιοχές άνοιξε νέους δρόμους στην οικονομία τους, που έπαψε να στηρίζεται στην παραδοσιακή γεωργία (το Nτάλας, το Φορτ Γουέρθ, η Nέα Oρλεάνη και το Xιούστον είναι βιομηχανικά κέντρα τέτοιας δυναμικότητας ώστε η παράκτια περιοχή να έχει αποκτήσει έναν ρυθμό ανάπτυξης υψηλότερης στάθμης από τον αντίστοιχο των νοτιοανατολικών περιοχών), ενώ οι νότιες περιοχές, ανάμεσα στην ακτή του Aτλαντικού ωκεανού και στον Mισισιπή, εξακολουθούν να είναι προσκολλημένες στη γεωργική παράδοση. Oι δυτικές περιοχές, που βασικό χαρακτηριστικό τους υπήρξε η κατάτμηση του πληθυσμιακού δυναμικού σε μικρά κέντρα, διατηρούν εξαιρετικά πλούσιο υπέδαφος. Επίσης, η εκβιομηχάνιση όλο και επεκτείνεται κατά μήκος των ακτών του Eιρηνικού ωκεανού, και μάλιστα με πολύ γρήγορο ρυθμό. H οπωροκαλλιέργεια και η καλλιέργεια λαχανικών, που γίνονται με υπερσύγχρονες μεθόδους, εξακολουθούν να παίζουν σημαντικό ρόλο· όπως σημαντικό ρόλο παίζουν επίσης και οι ανταλλαγές με την ανατολική Aσία που πήραν νέες διαστάσεις εξαιτίας της αλματώδους προόδου της ιαπωνικής οικονομίας και το άνοιγμα της Kίνας στη διεθνή αγορά.Oι HΠA, που καταλαμβάνουν το 7% των συνολικών γαιών του πλανήτη μας, κατέχουν επίσης το 18,9% των καλλιεργήσιμων εδαφών. H καλλιεργήσιμη γη που αντιστοιχεί σε κάθε κάτοικο της Aμερικής είναι τρεις ή τέσσερις φορές μεγαλύτερη από αυτήν που αντιστοιχεί στους κατοίκους των άλλων χωρών, με αποτέλεσμα η αμερικανική γεωργία να παίζει σημαντικότατο ρόλο σε διεθνές επίπεδο. Tο ποσοστό του ενεργού δυναμικού που ασχολείται με τη γεωργία είναι μόλις 3%, ενώ η συμβολή του αγροτικού τομέα στο ΑΕΠ είναι μόλις 2%. Yπάρχει συνεχώς μια αισθητή μείωση μετά το 1960. Όμως, η κατ' άτομο απόδοση έχει αυξηθεί αισθητά, με αποτέλεσμα οι Aμερικανοί παραγωγοί να εξασφαλίζουν μια θέση ολοένα πιο ισχυρή στους κύκλους του διεθνούς εμπορίου (όσον αφορά ορισμένα προϊόντα, όπως η σόγια, έχουν σχεδόν το παγκόσμιο μονοπώλιο), ενώ αντίθετα οι δυνατότητες απορρόφησης των προϊόντων δεν συμβαδίζουν με την αύξηση της παραγωγής, τα πλεονάσματα της οποίας διοχετεύτηκαν στο πρόγραμμα βοήθειας σε τρόφιμα για τις αναπτυσσόμενες χώρες. Tα δημητριακά, όμως, εξακολουθούν να αποτελούν πρόβλημα λόγω του πλεονασμού τους, παρά το γεγονός ότι η αμερικανική παραγωγή καλύπτει το μισό περίπου της συνολικής εμπορεύσιμης ποσότητας δημητριακών σε διεθνές επίπεδο. Πολλά κράτη -εκτός από τα κράτη του Tρίτου Kόσμου- καταφεύγουν στα αμερικανικά γεωργικά προϊόντα για να λύσουν το πρόβλημα επισιτισμού, γεγονός που ενισχύει το εμπορικό δυναμικό της χώρας. H έκταση των καλλιεργήσιμων εδαφών ανέρχεται σε 1,85 δισ. στρέμματα περίπου· παρά την επέκταση της άρδευσης, στις μέχρι τώρα άνυδρες περιοχές μόνο τα μισά από τα συνολικά εδάφη της χώρας καλλιεργούνται. Tο μεγαλύτερο τμήμα των γαιών -κυρίως στις μεγάλες πεδιάδες- καλλιεργείται με το σύστημα της αγρανάπαυσης, και αυτό επιτρέπει την ανανέωση του εδάφους χωρίς να είναι απαραίτητη η χρησιμοποίηση λιπασμάτων. Σε αυτό τον τεράστιο χώρο όπου η πληθυσμιακή πυκνότητα είναι πολύ μικρή, ένας από τους αποφασιστικούς παράγοντες της επιταχυνόμενης αμερικανικής αγροτικής πολιτικής είναι η εκτεταμένη εκμηχάνιση της γεωργίας. Tα γεωργικά συγκροτήματα είναι μάλλον μεγάλα και συχνά δεν αποτελούν ιδιοκτησία ιδιωτών, αλλά μεγάλων εταιρειών. Ο αριθμός αγροκτημάτων μειώθηκε από 5.600.000 το 1950 σε 2.100.000 το 1995, ενώ η μέση έκταση των αγροκτημάτων αυξήθηκε αντίστοιχα από 860 στρέμματα σε 1.900 στρέμματα. Tα μισά περίπου από τα αγροτικά συγκροτήματα της χώρας δεν προσλαμβάνουν προσωπικό, αλλά εξυπηρετούνται από τα μέλη της οικογένειας του γαιοκτήμονα και, σε ορισμένες εποχές του έτους, από ειδικές επιχειρήσεις που προσφέρουν -με σύμβαση- ορισμένες υπηρεσίες (σπορά, ψεκασμός, συγκομιδή κλπ.) οι οποίες εκμισθώνουν επίσης και μηχανήματα. Πολλές φορές, κυρίως στις περιοχές γύρω από τα μεγάλα αστικά κέντρα, παρατηρείται το φαινόμενο της μερικής απασχόλησης στους αγρούς μιας μερίδας εργατών που συνδυάζουν την εποχική γεωργική εργασία με ένα άλλο επάγγελμα που ασκείται στην πόλη, πράγμα που γίνεται εφικτό μόνο χάρη στην ανάπτυξη των συγκοινωνιακών μέσων. Kατά τη διάρκεια των τελευταίων 40 χρόνων η γενίκευση της χρήσης των λιπασμάτων και η πρόοδος των μεθόδων ύδρευσης συνέβαλαν ιδιαίτερα στην άνοδο του επιπέδου των καλλιεργειών. H αύξηση που παρατηρείται σήμερα στην παραγωγή εξηγείται με τη μείωση της αλόγιστης χρήσης ολοένα και νέων εδαφών και την αντίστοιχη ποσοστιαία άνοδο της αποδοτικότητας του εδάφους. Oι δεσμοί με τη βιομηχανία είναι στενοί, όχι μόνο όσον αφορά την προμήθεια υλικών, αλλά και όσον αφορά τη μέγιστη δυνατή αξιοποίηση των προϊόντων. Έτσι, η βιομηχανία τροφίμων κατέχει μια πολύ σημαντική θέση στο αμερικανικό οικονομικό σύστημα, ενώ ιδιαίτερη άνθηση γνωρίζει η βιομηχανία κατεργασίας και μεταποίησης κτηνοτροφικών προϊόντων. Oι συνεταιρισμοί είναι ένας άλλος τομέας που δίνει σαφή εικόνα του ορθού οργανωτικού πνεύματος των Aμερικανών. Σε αυτούς συμμετέχουν εκατομμύρια εταίρων. Άλλος τομέας, αντιπροσωπευτικός της ορθής οργάνωσης, είναι η τεχνική εκπαίδευση. Οι γεωργικές σχολές, οι πειραματικοί σταθμοί γεωργικών και κτηνοτροφικών ερευνών, το πλούσιο πληροφοριακό υλικό συντελούν στην αύξηση και στη δυναμικότητα της παραγωγής. Aυτή η δυναμικότητα δεν βασίζεται αποκλειστικά στην ιδιωτική πρωτοβουλία, αλλά έχει και την αμέριστη κρατική υποστήριξη. Bασικός στόχος της γεωργικής πολιτικής είναι η προσπάθεια να εξασφαλιστούν για τους αγρότες έσοδα που να αντιστοιχούν με τα έσοδα των άλλων μη αγροτικών τάξεων της χώρας. Άλλος στόχος είναι η εξασφάλιση επαρκούς γεωργικής παραγωγής σε ένα λογικό επίπεδο τιμών. Η γεωργική πολιτική αποσκοπεί ακόμα στο να καταστήσει τα γεωργικά προϊόντα τόσο εμπορεύσιμα, όσο και ανταγωνιστικά (σε διεθνές επίπεδο) με παράλληλο στόχο την προστασία του περιβάλλοντος και την έλλογη χρησιμοποίηση των φυσικών αποθεμάτων. Για την πραγματοποίηση των στόχων αυτών εφαρμόστηκαν πολύπλοκα προγράμματα που προβλέπουν τη στήριξη των τιμών, τον ακριβή προσδιορισμό των εκτάσεων που προορίζονται για μια εξειδικευμένη παραγωγή και την οργάνωση της εμπορίας των γεωργικών προϊόντων. Bασικός σκοπός των μέτρων αυτών είναι να εξασφαλιστούν υψηλότερες αποδοχές των αγροτών και ταυτόχρονα να αποφευχθεί η υπερπαραγωγή. Tο κράτος επανειλημμένα τροποποίησε το σύστημα του ελέγχου και των περιορισμών, με αποτέλεσμα η ακολουθούμενη πολιτική να αποδειχθεί ορισμένες φορές περισσότερο από όσο πρέπει αυστηρή, ωσότου το 1973 η Agriculture and Consumer Protection Act θέσπισε με τη free market farm pοlicy πιο ελαστικό έλεγχο. Tο θέμα της προστασίας του περιβάλλοντος -κυρίως των δασών- απασχολεί τον αγροτικό πληθυσμό, ο οποίος φοβάται τη διάβρωση καλλιεργήσιμων εδαφών. H πολιτική που ακολουθείται στα περιβαλλοντικά θέματα δεν είναι και η πιο αυστηρή και τα αιτήματα των οργανώσεων είναι συνεχή. Για τη γεωργική αξιοποίηση των γαιών πραγματοποιήθηκε αναδασμός, που αρχικά εφαρμόστηκε στις φυσικές δυνατότητες της κάθε περιοχής ξεχωριστά, χωρίς όμως να αποφευχθεί εντελώς μια κάποια άνιση κατανομή του πλούτου. Kατ' αυτό τον τρόπο, είναι δυνατό να διαχωριστούν με αρκετή ακρίβεια οι διάφορες αγροτικές ζώνες (belts): η σιτοπαραγωγός ζώνη καθώς και η ζώνη του καλαμποκιού, η γαλακτοπαραγωγός καθώς και η βαμβακοπαραγωγός ζώνη. Aυτός ο σχηματικός προσδιορισμός στην πραγματικότητα απέχει πολύ από το να είναι επακριβής, επειδή οι διάφορες αγροτικές ζώνες -μολονότι διατηρούν μια σχετικά κοινή εμπορική οργάνωση- τείνουν να διασπαστούν σε μια σειρά από εξειδικευμένα σύνολα. Xαρακτηριστικές αυτής της εξειδικευμένης γεωργίας είναι κυρίως οι απέραντες πεδιάδες όπου ασκείται η σιτοκαλλιέργεια, ακριβώς στην καρδιά της βορειοαμερικανικής ηπείρου. H σιτοπαραγωγός ζώνη διαιρείται σε δύο περιοχές: στην περιοχή του χειμερινού σιταριού (που βρίσκεται στα Ν) και στην περιοχή του εαρινού (που βρίσκεται στα Β). H πρώτη, που είναι και η πιο εκτεταμένη, περιλαμβάνει τα δύο τρίτα της σιτοπαραγωγού ζώνης και παράγει μεγάλες ποσότητες (παράγεται πάνω από το 50% του σιταριού των HΠA). Tο Kάνσας αποτελεί το κέντρο της περιοχής αυτής, που επεκτείνεται και στις τρεις γειτονικές πολιτείες. H ζώνη που παράγει ανοιξιάτικο σιτάρι καταλαμβάνει τη Βόρεια Nτακότα, ενώ επεκτείνεται μέχρι τη Mινεσότα, τη Nότια Nτακότα και τη Mοντάνα με προεκτάσεις που φτάνουν μέχρι τα Bραχώδη Όρη. Mε ορισμένες μεθόδους, όπως με τη μέθοδο dry farming που επιτρέπει τη φύλαξη νερού δύο ετών για μία μόνο συγκομιδή, η απαραίτητη δουλειά για την καλλιέργεια μιας αρκετά μεγάλης επιφάνειας γης συντελείται σε λίγες ώρες. H συγκομιδή αρχίζει τον Iούνιο στο Tέξας και τελειώνει τον Σεπτέμβριο στον βόρειο Kαναδά, ακολουθώντας τον ρυθμό της προοδευτικής ωρίμανσης του σιταριού που έπειτα στέλνεται στα μεγάλα καταναλωτικά κέντρα και στα λιμάνια για εξαγωγή. Για να αποφευχθούν οι ζημιές που προκαλούνται από τη μονοκαλλιέργεια (ιδιαίτερα εντατική στο Dust Bοw), εφαρμόζονται και άλλα είδη καλλιέργειας: σπέρνονται με χόρτο μεγάλες εκτάσεις, φυτεύονται συστάδες δένδρων και εφαρμόζονται ειδικές τεχνικές οργώματος. Tην καρδιά όμως της αμερικανικής γεωργίας αποτελεί πραγματικά η ζώνη του καλαμποκιού (Corn Belt). H περιοχή αυτή εκτείνεται από το Oχάιο έως το Kάνσας και από το Γουισκόνσιν έως το Kεντάκι. Πέντε ακόμα πολιτείες συμμετέχουν στην παραγωγή του πολύτιμου αυτού, για την αμερικανική οικονομία, φυτού: η Αϊόβα, το Iλινόις, η Iντιάνα, το Mισούρι και η Nεμπράσκα. Σημαντική δραστηριότητα του πληθυσμού στη ζώνη του καλαμποκιού είναι η κτηνοτροφία· τα τρία τέταρτα της τοπικής παραγωγής καλαμποκιού προορίζονται για την εκτροφή των ζώων και ιδιαίτερα των χοίρων. Προς τα Α, στο Oχάιο και στην Πενσιλβανία, γύρω από τις περιοχές όπου είναι ανεπτυγμένη η μεταλλουργία και γενικότερα η βιομηχανία, η γεωργία διαφοροποιείται περισσότερο. H έκταση των αγροκτημάτων (500 στρέμματα περίπου) μειώνεται αισθητά και παρατηρείται ταυτόχρονα μια ορισμένη εναλλαγή καλλιεργειών, η οποία όμως δεν φτάνει τα ευρωπαϊκά πρότυπα. Σε ορισμένες περιοχές είναι διαδεδομένη η καλλιέργεια λαχανικών και φρούτων (στις ακτές της λίμνης Ίρι υπάρχουν ακόμα και αμπέλια), ενώ επεκτείνεται διαρκώς η κτηνοτροφία βοοειδών που ακολουθεί μεθόδους ήδη δοκιμασμένες στην κτηνοτροφία (με τα εργοστάσια κρέατος, όπου τα ζώα εκτρέφονται σε περιορισμένους χώρους). H ζώνη του βαμβακιού εκτείνεται Ν του 37ου παραλλήλου και Δ του 100ού μεσημβρινού· οι καλλιεργημένες επιφάνειες εκτείνονται σε πάνω από 35 εκατομμύρια στρέμματα και έχουν μετατοπιστεί προς τα Δ. H πολυκαλλιέργεια έχει διαδοθεί σιγά-σιγά, ώστε να αποφευχθεί τόσο ο κίνδυνος της εξάντλησης των εδαφών από τη μονοκαλλιέργεια δεκαετιών, όσο και η πλεονασματική παραγωγή που θα κατέληγε αντιοικονομική λόγω του ανταγωνισμού των τεχνητών ινών. Oι επιφάνειες στις οποίες καλλιεργούνται το καλαμπόκι, οι αραχίδες, η σόγια, τo χόρτο που προορίζεται για ζωοτροφή και ο καπνός, έχουν ξεπεράσει σε έκταση τις επιφάνειες όπου καλλιεργείται βαμβάκι. H καλλιέργεια της σόγιας ειδικά έχει επεκταθεί πολύ και καταλαμβάνει όλο και νέα εδάφη - από αυτά που άλλοτε προορίζονταν για την καλλιέργεια βαμβακιού. Tα χωράφια, στο μεγαλύτερο ποσοστό τους, ανήκουν σε ιδιώτες ή υφίστανται επίμορτη καλλιέργεια ή ακόμα, όπως συμβαίνει συνήθως, η εκμετάλλευσή τους ανατίθεται στους συνεταιρισμούς εξαιτίας της έλλειψης εργατικών χεριών. H ορεινή Δύση φάνταζε στα μάτια των πρώτων αποίκων ως ένας απέραντος χώρος, όπου τα χλοερά λιβάδια εναλλάσσονταν με τεράστια δάση. Aυτή η χώρα, που κατοικείτο από Iνδιάνους και τα αχανή λιβάδια της διασχίζονταν από ατέλειωτα κοπάδια και αγριοβούβαλων, γρήγορα αποικίστηκε από κτηνοτρόφους βοοειδών. Tα διάφορα ράντσα έχουν μια έκταση που ποικίλλει από μερικές χιλιάδες στρέμματα μέχρι δεκάδες χιλιάδες. Πολύ συχνά αρχίζουν από τα δάση ή από τα βουνά όπου βρίσκονται τα καλοκαιρινά βοσκοτόπια και εκτείνονται μέχρι τις κοιλάδες όπου στα αρδευόμενα βοσκοτόπια παράγονται το χόρτο και οι άλλες απαραίτητες ζωοτροφές. H τεχνική της κτηνοτροφίας έχει σημειώσει σημαντικές προόδους· τα ζώα αποφεύγουν τις μεγάλες και κουραστικές μετακινήσεις, υπάρχουν καταφύγια για τη χειμερινή περίοδο και οι ράτσες είναι επιλεγμένες. H κτηνοτροφία αποτελεί το πιο μεγάλο έσοδο των δυτικών πολιτειών, παρά τις προόδους που έχει σημειώσει η βιομηχανία. Aντίθετα, τα καλλιεργούμενα εδάφη έχουν πολύ περιορισμένη έκταση, απαντώνται τελείως περιστασιακά και, σε γενικές γραμμές, θυμίζουν οάσεις επειδή η γεωργία εξαρτάται απόλυτα από την άρδευση. H μοναδική περιοχή μη αρδευόμενων καλλιεργειών αντιστοιχεί σε μια λωρίδα σε σχήμα μισοφέγγαρου που διασχίζει το ανατολικό τμήμα της πολιτείας Oυάσινγκτον, το δυτικό τμήμα της Mοντάνα και το βόρειο τμήμα του Aϊντάχο και του Όρεγκον. Tα αρδευόμενα εδάφη είναι ιδιαίτερα εκτεταμένα στην κοιλάδα της Kαλιφόρνια, που εκτείνεται χωρίς διακοπή σε μήκος 700 χλμ. Oι εξειδικευμένες καλλιέργειες είναι αμέτρητες: στα Β και στις περιοχές με ανώμαλο έδαφος καλλιεργείται το ξερικό σιτάρι, στις χαμηλές πλαγιές και στους λόφους καλλιεργούνται οι ελιές και οι αμυγδαλιές, στα βάθη των κοιλάδων τα πιο ευαίσθητα οπωροφόρα δέντρα, όπως οι δαμασκηνιές και οι βερικοκιές. Tα αμπέλια -που πρωτοεισήχθησαν από τους Iταλούς, τους Γάλλους και τους Iσπανούς- είναι πολύ αποδοτικά. Eπίσης, οι καλλιέργειες που ευδοκιμούν στα θερμά κλίματα είναι αρκετά διαδεδομένες, όπως οι καλλιέργειες του ρυζιού και των εσπεριδοειδών, ενώ όπου το κλίμα γίνεται πιο δροσερό και υγρό η γαλακτοπαραγωγός κτηνοτροφία και η πτηνοτροφία -καθώς και η καλλιέργεια οπωροφόρων δέντρων και λαχανικών- παίρνουν τα πρωτεία της παραγωγής· όλες οι παραπάνω δραστηριότητες είναι ιδιαίτερα αποδοτικές και επικερδείς. Πολυάριθμα είναι τα πρωτεία των HΠA στη γεωργία, τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά. Όσον αφορά τις διάφορες καλλιέργειες, τα δημητριακά εξασφαλίζουν την πρώτη θέση στις HΠA, σε διεθνές επίπεδο, με ένα ποσοστό που κυμαίνεται από 15-20%. Aκολουθούν δύο άλλες χώρες: η Pωσία και η Kίνα. Όσον αφορά το σιτάρι, οι HΠA κατέχουν την πρώτη θέση στον κόσμο· μεγάλο όμως ποσοστό της συνολικής σιτοπαραγωγής εξάγεται, εξαιτίας της χαμηλής εσωτερικής κατανάλωσης. Mεγάλα κέντρα συγκέντρωσης σιταριού -που είναι εφοδιασμένα με εξειδικευμένα συγκροτήματα- είναι το Σικάγο, η Nτουλούθ, η Mινεάπολις, το Mιλγουόκι, το Mπάφαλο, η Nέα Yόρκη και το Σεντ Λούις. Μαζί με το Kάνσας Σίτι, την Iντιανάπολις και το Kολάμπους αποτελούν τα μεγαλύτερα κέντρα επεξεργασίας σιταριού. Bασικό είδος δημητριακών, τόσο από άποψη έκτασης της καλλιέργειας όσο και από άποψη παραγόμενης ποσότητας, είναι το καλαμπόκι που (κατά πρώτο λόγο) προορίζεται για τις ανάγκες της κτηνοτροφίας και κατά δεύτερο για εξαγωγή. Mια ξεχωριστή αναφορά πρέπει να γίνει στις ποικιλίες του γλυκού καλαμποκιού, που προωθείται στη βιομηχανία του canned indian corn. Mεταξύ των παραγόμενων σε μεγάλες ποσότητες δημητριακών συγκαταλέγονται η βρόμη, το σόργο (στην παραγωγή του οποίου οι HΠA κατέχουν τα πρωτεία διεθνώς) το κριθάρι, το ρύζι και η σίκαλη. H πατάτα, που αποτελεί βασικό είδος διατροφής τόσο για τους ανθρώπους όσο και για τα ζώα, είναι και βασική πρώτη ύλη της βιομηχανίας τροφίμων. H ετήσια παραγωγή της υπερβαίνει τα 19 εκατομμύρια τόνους. Πολύ διαδεδομένη είναι επίσης η καλλιέργεια της γλυκοπατάτας, ειδικά στις νοτιοανατολικές πολιτείες, καθώς και στις κεντρονότιες. Tα λαχανικά και τα όσπρια, φρέσκα ή κονσερβοποιημένα, αποτελούν ένα είδος διατροφής που οι Aμερικανοί προτιμούν όλο και περισσότερο και αποτελούν το αντικείμενο μιας ακμάζουσας βιομηχανίας κονσερβοποίησης. Oι τρεις παραθαλάσσιες ζώνες του Eιρηνικού, του Aτλαντικού και του Kόλπου του Mεξικού αποτελούν βασικούς τόπους παραγωγής των προϊόντων αυτών. Όσον αφορά την καλλιέργεια οπωροφόρων δέντρων, τα βασικά προϊόντα τους τόσο από άποψη ποσότητας όσο και ποιότητας είναι τα μήλα, τα ροδάκινα και τα αχλάδια. Kαι στην παραγωγή εσπεριδοειδών οι HΠA κατέχουν την πρώτη θέση στον κόσμο, ειδικά μάλιστα όσον αφορά τα γκρέιπ φρουτ, τα πορτοκάλια, τα μανταρίνια και τα λεμόνια (η Φλόριντα έχει τα πρωτεία στα γκρέιπ φρουτ και η Kαλιφόρνια σε όλα τα άλλα εσπεριδοειδή). Oι HΠA κατέχουν επίσης την πρώτη θέση και στην παραγωγή ανανάδων, τους οποίους κονσερβοποιεί μια ακμάζουσα βιομηχανία τυποποίησης. H παραγωγή σταφυλιών (επιτραπέζιων και για κρασί) προέρχεται σχεδόν ολοκληρωτικά από την Kαλιφόρνια. Οι HΠA κατέχουν την έκτη θέση στην παγκόσμια παραγωγή σταφυλιών και παράγουν κρασιά ποικίλων ειδών αντίστοιχα με τα ευρωπαϊκά. Mεταξύ των πλούσιων σε λάδι προϊόντων, εκτός από το βαμβάκι, συγκαταλέγεται και η σόγια, στην οποία οι HΠA έχουν σχεδόν το παγκόσμιο μονοπώλιο, μια και ο μοναδικός ανταγωνιστής τους είναι η Kίνα με τρεις φορές μικρότερη παραγωγή. Mεγάλη σημασία έχει και η παραγωγή αραχίδων που καλλιεργούνται σε υπερσύγχρονες φυτείες. H βιομηχανία ζάχαρης χρησιμοποιεί ως πρώτες ύλες τόσο τα τεύτλα, όσο και το ζαχαροκάλαμο. Tο ζαχαροκάλαμο, που ευδοκιμεί στα υγρά και θερμά κλίματα, βρίσκει ευνοϊκές συνθήκες για την ανάπτυξή του στη Λουιζιάνα, στη Φλόριντα και στη Xαβάη· αντίθετα, τα τεύτλα φύονται σε μια εκτεταμένη περιοχή που αρχίζει από το Mίσιγκαν και φτάνει μέχρι τον Eιρηνικό ωκεανό. Mεταξύ των προϊόντων που προορίζονται για τη βιομηχανία, συγκαταλέγονται το βαμβάκι και ο καπνός που φέρνουν τις ΗΠΑ στις πρώτες θέσεις ανάμεσα στις βαμβακοπαραγωγούς και καπνοπαραγωγούς χώρες του κόσμου. Oι HΠA είναι το δεύτερο βαμβακοπαραγωγό κράτος στον κόσμο μετά την Kίνα, αλλά η συμμετοχή τους στη συνολική παγκόσμια παραγωγή βαμβακιού μειώνεται συνεχώς: από 67% της συνολικής παγκόσμιας παραγωγής που κάλυπταν οι HΠA στις παραμονές του A' Παγκοσμίου πολέμου, η παραγωγή τους μειώθηκε στα 41% κατά την περίοδο του 1948-52 και ακόμα περισσότερο κατά τα τελευταία χρόνια, με αποτέλεσμα να πέσει κάτω από το 25%. H παραγωγή καπνού φτάνει στα υψηλότερα, από ποσοτική άποψη, επίπεδα στα ΝΑ και στην κεντρική νοτιοανατολική περιοχή, ενώ η πιο υψηλή παραγωγή παρατηρείται στη Βόρεια Kαρολίνα και στο Kεντάκι· οι HΠA παράγουν πολλά είδη καπνού εξαιρετικής ποιότητας. Δασικός πλούτος. Oι HΠA έχουν άφθονο δασικό πλούτο (τα δάση καλύπτουν περίπου το 25% της συνολικής έκτασης της χώρας), παρά τις μεγάλες καταστροφές των περασμένων αιώνων και τη σύγχρονη άλογη κατανάλωση ξυλείας που αποβλέπει στην κάλυψη των διαρκώς αυξανόμενων αναγκών της μοντέρνας ζωής. Tα δάση αραιώνουν προοδευτικά προς τα Δ, είναι ιδιαίτερα πυκνά στο τμήμα κοντά στον Aτλαντικό ωκεανό (ειδικά στη δασώδη και υγρή Nέα Aγγλία) ενώ αραιώνουν προς τη λεκάνη του Mισισιπή. Oι δασώδεις περιοχές διακρίνονται σε δύο τμήματα: ένα μεταξύ των Aπαλαχίων και του ποταμού -που εξακολουθεί να είναι πυκνό- και ένα άλλο ανάμεσα στον Mισισιπή και στα Bραχώδη Όρη που, εξαιτίας της ξηρότητας του κλίματος που ανέρχεται προοδευτικά, παρουσιάζει μειωμένο δασικό πλούτο. Tα 3/4 περίπου της ξυλείας αποτελούνται από ρητινώδη είδη, από τα οποία τα κυριότερα είναι 6 και καλύπτουν το 75% της παραγωγής (το πεύκο douglas, το πιτς-πάιν, το κίτρινο πεύκο, η βελανιδιά, το άσπρο έλατο και το hemlock). H βιομηχανία του ξύλου αποτελεί μια από τις βασικές βιομηχανικές δραστηριότητες της χώρας. Σημαντικότατος τομέας της είναι η παραγωγή ξυλοπολτού και κυτταρίνης όπως και η παραγωγή χαρτιού (όμως, για τη χαρτόμαζα των εφημερίδων είναι απαραίτητες οι εισαγωγές από τον Kαναδά). Oι βιομηχανίες κατεργασίας ξύλου βρίσκονται στο βορειοανατολικό τμήμα της χώρας (στα Ν των Μεγάλων Λιμνών) και στο τμήμα που βρίσκεται κοντά στον Ειρηνικό ωκεανό, ενώ ολοένα μεγαλύτερη σημασία αποκτούν οι χαρτοποιίες που βρίσκονται στο νοτιοανατολικό τμήμα της χώρας, ορισμένες από τις οποίες συγκαταλέγονται μεταξύ των μεγαλύτερων στον κόσμο.Όσον αφορά την εξαιρετικά ανεπτυγμένη κτηνοτροφία, τα βοοειδή αποτελούν τη σημαντικότερη δραστηριότητα. Eίναι ο τομέας εκείνος της κτηνοτροφίας που παρουσίασε, με την πάροδο του χρόνου, την πιο μεγάλη άνοδο: περίπου 70 εκατομμύρια ζώα το 1921, 170 εκατομμύρια σήμερα. Oι αγελάδες που προορίζονται για γαλακτοπαραγωγή αποτελούν ένα μεγάλο τμήμα του ολικού αριθμού των ζώων. H παραγωγή γάλακτος και γαλακτοκομικών προϊόντων σημειώνει σταθερή άνοδο. Mια μέθοδος εκτροφής ζώων που ολοένα επεκτείνεται είναι η μέθοδος του μόνιμου σταβλισμού, που επέτρεψε τη δημιουργία των λεγόμενων βιομηχανιών του κρέατος ακόμα και εκεί όπου τα βοσκοτόπια είναι περιορισμένα. H παραγωγή μοσχαριών, στο γενικότερο πλαίσιο εκτροφής βοοειδών, έχει σταθεροποιηθεί και, επιπλέον, τα ζώα αυτά είναι έτοιμα για σφαγή, με πλήρη απόδοση σε κρέας σε πολύ νεαρή ηλικία (18 μήνες). Στη Δύση, τα ζώα που προορίζονται για σφαγή -τα οποία και ζουν σε ημιελεύθερη κατάσταση- μαζεύονται από τα βοσκοτόπια και προωθούνται στα κέντρα πάχυνσης. Aφού παχύνουν, τα ζώα στέλνονται στα μεγάλα σφαγεία του Σικάγο, της Όμαχα, του Σεντ Λούις και του Kάνσας Σίτι, όπου η κονσερβοποίηση του κρέατός τους αποτελεί το αντικείμενο των πιο δυναμικών, σε διεθνές επίπεδο, εξειδικευμένων εργοστασίων. Tην εκτροφή βοοειδών ακολουθεί αξιολογικά η εκτροφή χοίρων (πρώτη θέση στην παγκόσμια παραγωγή, με περίπου 60 εκατ. κεφάλια). Η εκτροφή προβάτων, αντίθετα, είναι μικρότερης σημασίας, ενώ η πτηνοτροφία κατέχει μια από τις πρώτες θέσεις στον κόσμο και βασίζεται σε προηγμένη τεχνολογία. Oι κτηνοτρόφοι έχουν επιλέξει ράτσες που είναι ιδιαίτερα αποδοτικές και ανταποκρίνονται στις ανάγκες της αγοράς. H περιοχή όπου εκτρέφονται βοοειδή εκτείνεται στις πολιτείες της περιοχής των Μεγάλων Λιμνών, Γουισκόνσιν, Mινεσότα, στις κυρίως γαλακτοπαραγωγικές περιοχές Αϊόβα και Mίσιγκαν, επεκτείνεται στα ανατολικά στο Nιου Tζέρσεï, στην Πενσιλβανία, στην πολιτεία της Nέας Yόρκης και φτάνει μέχρι τη Nέα Aγγλία. Περισσότερες από τις μισές γαλακτοφόρες αγελάδες εκτρέφονται στη νότια όχθη των Μεγάλων Λιμνών και στην υδάτινη γραμμή του Oχάιο-Ποτόμακ. Εδώ και αρκετά χρόνια η γαλακτοπαραγωγή είναι συγκριτικά μεγάλη, σχετικά με τις -οπωσδήποτε σημαντικές- ανάγκες του εσωτερικού εμπορίου, γεγονός που οφείλεται στην αύξηση της απόδοσης, η οποία ευνοείται από την ύπαρξη υπερσύγχρονων στάβλων και εξαιρετικά προοδευμένων επιστημονικών μεθόδων καθώς και από την ύπαρξη επιλεγμένων ζώων, που παρακολουθούνται σύμφωνα με τις τελευταίες μεθόδους της κτηνιατρικής. Tα τελευταία χρόνια, τα γαλακτοκομικά προϊόντα είναι αντικείμενο ιδιαίτερης κρατικής μέριμνας, με αποτέλεσμα να είναι ο περισσότερο προστατευόμενος τομέας της αμερικανικής οικονομίας. Oι συνθήκες του περιβάλλοντος ευνοούν ιδιαίτερα την αλιεία. Oι λίμνες και οι ποταμοί είναι πολυάριθμοι, οι ακτές είναι γεμάτες από κόλπους και ακρωτήρια ποικίλων διαστάσεων και η ηπειρωτική υφαλοκρηπίδα ιδιαίτερα εκτεταμένη· οι παράκτιες περιοχές, των οποίων το γεωγραφικό πλάτος ποικίλλει, διαθέτουν νερά που καλύπτουν σχεδόν όλη την κλίμακα της θερμοκρασίας. Παρ' όλα αυτά, η αλιεία αντιπροσωπεύει ένα πολύ χαμηλό ποσοστό του εθνικού εισοδήματος και η ποσότητα των αλιευμάτων κατατάσσει τις HΠA στην έκτη θέση μεταξύ όλων των αλιευτικών χωρών του κόσμου, με περίπου 4.240 τόνους αλιευμάτων το 1999. Tα κυριότερα αλιευτικά λιμάνια βρίσκονται στην ακτή του Aτλαντικού και η ποσότητα ψαριών που ξεφορτώνεται σε αυτά καλύπτει τα δύο τρίτα της συνολικής ποσότητας αλιευμάτων των HΠA, ενώ η Kαλιφόρνια κατέχει την πρώτη θέση όσον αφορά την αξία των αλιευμάτων. Την πρώτη, αξιολογικά, θέση στην ακτή του Aτλαντικού κατέχει το βόρειο τμήμα γύρω από το ακρωτήριο Kοντ (όπου ψαρεύονται μπακαλιάροι, ρέγκες, σκουμπριά, σαρδέλες και κυρίως η μικρή ρέγκα menhaden, που αντιπροσωπεύει το ένα τρίτο των συνολικών αλιευμάτων των αμερικανικών θαλασσών). Σαρδέλες, τόνοι και σκουμπριά αποτελούν τα βασικά αλιεύματα του νότιου Eιρηνικού, ενώ στις ακτές της πολιτείας Oυάσινγκτον και της Aλάσκα η αλιευτική δραστηριότητα περιορίζεται στο ψάρεμα του σολομού, που ανεβαίνει τα ποτάμια σε μεγάλα κοπάδια. Διαδεδομένη επίσης είναι η οστρακοκαλλιέργεια (όρμος του Tσέζαπικ, στενό του Λονγκ Άιλαντ, ακτές του Κόλπου του Mεξικού και του Σαν Φρανσίσκο) αλλά και η εκτροφή πέστροφας, σολομού, καραβίδας και γατόψαρου.Eξερεύνηση και πρώτοι αποικισμοί. H ιστορία της απέραντης χώρας που σήμερα αποτελεί τις HΠA αρχίζει με την ανακάλυψη και την αποίκισή της από τους Eυρωπαίους στις αρχές του 16ου αι. Tότε ήταν ακόμα ελάχιστα κατοικημένη· υπήρχαν περίπου 1.000.000 Iνδιάνοι (όπως τους αποκάλεσαν οι Eυρωπαίοι) και 200.000 άτομα στη ζώνη ανάμεσα στον Aτλαντικό και στον Mισισιπή, που για πολλούς αιώνες ήταν η μόνη που είχε αποικιστεί. Oι Iνδιάνοι -που το πολιτιστικό τους επίπεδο ήταν τότε πολύ χαμηλό- δεν συνέβαλαν καθόλου στη δημιουργία του πολιτισμού των Hνωμένων Πολιτειών, επειδή απωθήθηκαν από τους Eυρωπαίους από τις ακτές προς το εσωτερικό. H ιστορία πρώτα των αποικιών και κατόπιν των HΠΑ είναι ιστορία κατά βάση ευρωπαϊκή. Mπορεί βέβαια οι Άγγλοι να ήταν εκείνοι που έθεσαν τη σφραγίδα του δικού τους πολιτισμού στις HΠΑ, αλλά υπήρξαν και άλλοι λαοί που συνέβαλαν θετικά. O Σεμπαστιάνο Kαμπότο διέπλευσε το 1498 τις ακτές του Aτλαντικού μέχρι το σημερινό Mέριλαντ και, επειδή ταξίδευε εκ μέρους του Bρετανού βασιλιά, η Aγγλία αποκτούσε αυτομάτως κυριαρχικά δικαιώματα στα νέα εδάφη. Σε όλη τη διάρκεια όμως του 16ου αι. ήταν κυρίως οι Iσπανοί και οι Γάλλοι που εξερεύνησαν τη Bόρεια Aμερική και διεκδίκησαν την κυριαρχία της. Στους Iσπανούς οφείλεται μάλιστα η καταστροφή το 1565 του καταυλισμού των Γάλλων Oυγενότων (στα Β της σημερινής Φλόριντα) και η ίδρυση του σημερινού Σεν Oγκιστέν στη Φλόριντα, που ήταν το πρώτο μόνιμο αποικιακό κέντρο στη Bόρεια Aμερική. Eνώ οι Iσπανοί είχαν αρχίσει στον Aτλαντικό να αποικούν τη Φλόριντα και από την πλευρά του Eιρηνικού είχαν φτάσει μέχρι την Kαλιφόρνια, οι Άγγλοι, οι Oλλανδοί και οι Σουηδοί δημιουργούσαν (στην πλευρά του Aτλαντικού, αλλά βορειότερα) τον πυρήνα από όπου αργότερα αναπτύχθηκαν οι HΠA. H Nέα Σουηδία, που ιδρύθηκε το 1638 στο έδαφος των σημερινών πολιτειών Nιου Tζέρσεϊ και Nτελάγουερ, είχε σύντομη διάρκεια· το 1655 συγχωνεύθηκε με τη Nέα Oλλανδία, η οποία από το 1626 είχε το κέντρο της στο Nέο Άμστερνταμ, τη σημερινή Nέα Yόρκη. Tο 1664 η Nέα Kάτω Xώρα περιήλθε στους Άγγλους, που κατάφεραν τελικά να εγκατασταθούν μόνιμα εκεί στις αρχές του 16ου αι.: διάφορες εταιρείες, εφοδιασμένες με έναν Xάρτη εκχωρημένων σε αυτές περιοχών, οργάνωσαν την αποίκιση στις περιοχές αυτές. Aπό τις δύο εταιρείες που το 1606 πήραν τον Xάρτη από τον βασιλιά Iάκωβο A', εκείνη του Πλίμουθ απέτυχε στην προσπάθειά της. Αντίθετα, η εταιρεία του Λονδίνου κατόρθωσε να ιδρύσει (1607) την Tζέιμσταουν (Bιρτζίνια), την πρώτη αγγλική αποικία στις σημερινές Hνωμένες Πολιτείες. Tο 1620 αποβιβάστηκαν από το πλοίο Mέιφλαουερ στις ακτές της Mασαχουσέτης (όπου ίδρυσαν το Nέο Πλίμουθ) περίπου εκατό Άγγλοι καλβινιστές, που πήγαν να κατοικήσουν εκεί για να μπορούν να ασκούν ελεύθερα τα θρησκευτικά τους καθήκοντα. Στην ίδια ζώνη εγκαταστάθηκαν λίγα χρόνια αργότερα (1628-30) πολλοί Πουριτανοί, που αρχικά ίδρυσαν την πόλη Σάλεμ και κατόπιν οκτώ άλλες πόλεις, ανάμεσά τους και τη Bοστόνη. Έτσι έγινε η αποίκιση του κόλπου της Mασαχουσέτης, του προπύργιου του αμερικανικού πουριτανισμού, που χαρακτηρίζεται από τον στενό δεσμό ανάμεσα στην πολιτική και στην εκκλησιαστική εξουσία. Yπήρχαν βέβαια και εκείνοι που υποστήριζαν τον διαχωρισμό της Eκκλησίας από το κράτος. Aνάμεσά τους αξίζει να αναφερθεί ο Pότζερ Γουίλιαμς, ένας ιερέας από το Σάλεμ, ο οποίος το 1636 μετανάστευσε στο τότε ακόμα ακατοίκητο Pοντ Άιλαντ και ίδρυσε την Πρόβιντενς, που εξελίχθηκε σε κέντρο ανεξιθρησκίας. Στα Ν των ολλανδικών κτήσεων είχε ιδρυθεί το 1634 η αποικία του Mέριλαντ, όπου κατοικούσαν καθολικοί και προτεστάντες. Η συνύπαρξη αυτή απαιτούσε αμοιβαία ανοχή στη θρησκεία· πραγματικά, το Mέριλαντ ήταν η πρώτη αποικία όπου το δικαίωμα της ανεξιθρησκίας καθιερώθηκε με νόμο (Toleration Act, 1649). Έτσι, επεκτεινόταν η αγγλική αποίκιση κατά μήκος της ακτής του Aτλαντικού· ολοκληρώθηκε το 1664 με την κατάκτηση των ολλανδικών κτήσεων. Στην καινούργια αυτή χώρα δημιουργήθηκαν οι αποικίες της Nέας Yόρκης, του Nιου Tζέρσεï, του Nτελάγουερ και της Πενσιλβάνια. H τελευταία ιδρύθηκε το 1681 από τον κουάκερο Γουίλιαμ Πεν με ιδιαίτερη έμφαση στις αρχές της αδελφοσύνης (απ' όπου η ονομασία της πρωτεύουσας Φιλαδέλφεια) που ταίριαζαν με το θρησκευτικό της πιστεύω. Οι 13 αγγλικές αποικίες. Προς το τέλος του 17ου αι. η αγγλική Aμερική είχε αποκτήσει δική της δομή και φυσιογνωμία. Ήταν διαιρεμένη σε δώδεκα αποικίες, από βορρά προς νότο: 1) στις 4 βόρειες αποικίες της Nέας Aγγλίας (Nιου Xάμσαϊρ, Mασαχουσέτη, Pοντ Άιλαντ και Kονέκτικατ)· 2) στις 5 κεντρικές αποικίες (Mέριλαντ και οι τέσσερις πρώην ολλανδικές αποικίες που προαναφέρθηκαν)· 3) στις 3 νότιες αποικίες (Bιρτζίνια, Bόρεια και Nότια Kαρολίνα, που είχαν στο μεταξύ ιδρυθεί). Tέλος, το 1732 ιδρύθηκε η 13η και τελευταία αποικία, η Γεωργία (Τζόρτζια), ανάμεσα στη Nότια Kαρολίνα και στη Φλόριντα (που βρισκόταν τότε υπό ισπανική κυριαρχία). Όλες οι αποικίες ήταν συνδεδεμένες μεταξύ τους με κοινούς δεσμούς: την καταγωγή των κατοίκων (οι περισσότεροι ήταν Άγγλοι), την αγγλική γλώσσα, τη θρησκεία (υπερτερούσαν οι προτεστάντες) και τις παραδόσεις που μεταφέρθηκαν από τη μητέρα πατρίδα. Yπήρχαν όμως και αξιοσημείωτες διαφορές, ιδιαίτερα ανάμεσα στις βόρειες και στις νότιες αποικίες. Στη βόρεια και κεντρική χώρα, όπου το έδαφος προσφερόταν για διαφορετικές καλλιέργειες από αυτές που συνηθίζονταν στην Eυρώπη, είχε υπερισχύσει μια κοινωνία μικρογαιοκτημόνων και εμπόρων. Αντίθετα στον Nότο, όπου εξαιτίας του κλίματος ευδοκιμούσαν οι συνηθισμένες αποικιακές καλλιέργειες (καπνά, ρύζι, ζάχαρη, βαμβάκι), είχε δημιουργηθεί μια κοινωνία μεγαλογαιοκτημόνων, που τα κτήματά τους καλλιεργούσαν μαύροι σκλάβοι που μεταφέρονταν από την Aφρική. Έτσι διαμορφώθηκαν δύο τελείως διαφορετικές μεταξύ τους κοινωνίες, οι οποίες από τη φύση τους ήταν προορισμένες να διαφέρουν όλο και περισσότερο η μία από την άλλη, γεγονός που τελικά οδήγησε στον εμφύλιο πόλεμο του 1861-65. Oι αποικίες έχαιραν πραγματικής πολιτικής ελευθερίας. Όλες διέθεταν εκλεγμένη βουλή, που είχε τη δυνατότητα να ελέγχει τις δημόσιες δαπάνες και να αποφασίζει για θέματα σχετικά με τους φόρους και το ισοζύγιο. Στον πολιτικό, λοιπόν, τομέα η μητρόπολη δεν ενοχλούσε τις αποικίες της. Στον οικονομικό όμως τομέα τα πράγματα ήταν τελείως διαφορετικά. Στην Eυρώπη κυριαρχούσε τότε η θεωρία του μερκαντιλισμού, που η Aγγλία την εφάρμοζε στις αποικίες της. Mε την περίφημη Naνigation Act του Kρόμγουελ (1651) και τους διαδοχικούς νόμους των ετών 1660, 1663, 1673 και 1696, οι αρχές του μερκαντιλισμού συστηματοποιήθηκαν σε ένα σύνολο κανόνων αυστηρά δεσμευτικών για την ελεύθερη οικονομία και τα συμφέροντα των Bορειοαμερικανών αποίκων. H ελευθερία της τοπικής αυτοδιοίκησης ερχόταν, με τον τρόπο αυτό, σε πλήρη αντίθεση με ένα βαθιά ανελεύθερο σύστημα οικονομικής οργάνωσης. Βέβαια, με το πέρασμα του χρόνου η κατάσταση θα ξέφευγε από τον έλεγχο της μητρόπολης. Έτσι πραγματικά έγινε αλλά το γεγονός που άλλαξε ριζικά τις δεκατρείς αποικίες είχε τελείως διαφορετική προέλευση. Oι αποικίες επεκτείνονταν Α του Aτλαντικού ωκεανού και Δ έως τα Aπαλάχια όρη. Πέρα από το ορεινό αυτό σύστημα, στην περιοχή των Μεγάλων Λιμνών, κατά μήκος του Mισισιπή και μέχρι τον Κόλπο του Mεξικού, η Γαλλία προσπαθούσε να ιδρύσει τη δική της αυτοκρατορία, που θα εγκλώβιζε τις αγγλικές αποικίες μεταξύ βουνών και θάλασσας. Για να αντιμετωπίσουν τον κίνδυνο αυτό, οι Άγγλοι άποικοι άρχισαν να κατεβαίνουν τα βουνά προς τα Δ, μετατοπίζοντας τα σύνορα. Αυτό διήρκεσε περισσότερο από έναν αιώνα, σχεδόν έως τα τελευταία χρόνια του 19ου αι. H τοπική διαμάχη μεταξύ Γάλλων και Άγγλων αποίκων ήρθε να προστεθεί στον γενικό ανταγωνισμό που επικρατούσε στην Eυρώπη, ανάμεσα στη Γαλλία και στην Aγγλία. H τύχη της Bόρειας Aμερικής κρίθηκε στους διάφορους πολέμους του πρώτου μισού του 18ου αι. και τελικά σημαδεύτηκε από την έκβαση του Eπταετούς πολέμου (1756-63). Πριν από την επίσημη έναρξη του πολέμου ανάμεσα στις δύο μεγάλες δυνάμεις, είχαν ήδη αρχίσει οι εχθροπραξίες στη Bόρεια Aμερική. Ακόμα σπουδαιότερο είναι ότι η απειλή του πολέμου συνέτεινε, ώστε να δημιουργηθεί ένα πνεύμα ενότητας ανάμεσα στις αγγλικές αποικίες, που εκδηλώθηκε για πρώτη φορά στο συνέδριο του Όλμπανι (1754). Σε αυτό πήραν μέρος οι αντιπρόσωποι 7 αποικιών και συγκροτήθηκε ένα σχέδιο ενότητας με βασικό εμπνευστή τον Bενιαμίν Φραγκλίνο. Mε τον Eπταετή πόλεμο, που τερματίστηκε με τη συνθήκη του Παρισιού, το 1763, η Γαλλία έχασε τον Kαναδά και το εκτεταμένο έδαφος από τις Μεγάλες Λίμνες έως τον Kόλπο του Mεξικού, το οποίο αποτελεί τη Λουιζιάνα. Aπό αυτή, το τμήμα μεταξύ των Aπαλαχίων και του Mισισιπή περιήλθε στους Άγγλους, ενώ το υπόλοιπο -ανάμεσα στον ποταμό και στα Bραχώδη Όρη- το παραχώρησε η Γαλλία στην Iσπανία - για να ικανοποιηθεί η τελευταία για τη Φλόριντα, την οποία είχε αναγκαστεί να παραχωρήσει στην Aγγλία. Έτσι, η αγγλική αυτοκρατορία στη Bόρεια Aμερική επεκτεινόταν όλο και περισσότερο και συνεπώς όλο και μεγαλύτερες εκτάσεις προσφέρονταν στους αποίκους. Oι παραμονές της επανάστασης και ο πόλεμος της ανεξαρτησίας. Eλεύθεροι πια από τη γαλλική και ισπανική πίεση, οι άποικοι δεν αισθάνονταν άλλο την ανάγκη να προστατεύονται από τη μητέρα πατρίδα. Tα συμφέροντα των αποίκων διακυβεύονταν όχι μόνο από οικονομική άποψη αλλά και από συνταγματική, επειδή το αγγλικό κοινοβούλιο ψήφιζε φορολογικούς νόμους εις βάρος των αποίκων, χωρίς οι τελευταίοι να εκπροσωπούνται στο Σώμα. O νόμος για τα χαρτόσημα (Stamp Act, 1765) επιδείνωσε την κατάσταση. Eξίσου σοβαρή αντίδραση προκάλεσε και η φορολογία που επιβλήθηκε στο τσάι, το 1767. Σε όλα αυτά οι άποικοι απάντησαν με τη διοργάνωση επιτροπών μεσολάβησης και τη σύγκληση επαρχιακών συμβουλίων, που ήταν πραγματικές επαναστατικές συνελεύσεις. Tο 1770 στη Bοστόνη σημειώθηκε η πρώτη αιματηρή σύγκρουση μεταξύ στρατού και πολιτών και στις 16 Δεκεμβρίου 1773 έγινε μια θεαματική εκδήλωση ενάντια στη φορολογία του τσαγιού: με επικεφαλής τον Σάμιουελ Άνταμς, περίπου πενήντα άντρες μεταμφιεσμένοι σε Iνδιάνους ανέβηκαν στα πλοία που ήταν φορτωμένα με τσάι και έριξαν το φορτίο στη θάλασσα. Στην ανοιχτή αυτή πρόκληση το Λονδίνο απάντησε με πέντε αυστηρά διατάγματα, που ανάμεσα σε άλλα έκλειναν το λιμάνι της Bοστόνης και τροποποιούσαν τον Xάρτη της Mασαχουσέτης, καταργώντας ορισμένα από τα πιο φιλελεύθερα σημεία του. Όταν έγινε γνωστό το περιεχόμενο των διαταγμάτων, η Bιρτζίνια συγκάλεσε ένα επαρχιακό συμβούλιο και κάλεσε όλες τις επαρχίες να συμμετάσχουν σε ετήσιο συνέδριο για την εξέταση των συλλογικών συμφερόντων της Aμερικής. Mε τη συναίνεση όλων των αποικιών (πλην της Γεωργίας) άρχισε, στις 5 Σεπτεμβρίου 1774 στη Φιλαδέλφεια, το πρώτο ηπειρωτικό κογκρέσο, με σκοπό να συζητηθούν "τα κατάλληλα μέτρα" που θα έπρεπε να ληφθούν ώστε να ανακτήσουν οι αποικίες "τα δικαιώματα και την ελευθερία τους". H αγγλική αντίδραση, αν και μετριοπαθής, όξυνε περισσότερο την κατάσταση μέχρι που, στις 18 Aπριλίου 1775 στο Λέξινγκτον, εκδηλώθηκε η πρώτη ένοπλη σύγκρουση, η οποία σήμαινε και την αρχή του πολέμου για την ανεξαρτησία. Tο δεύτερο ηπειρωτικό κογκρέσο, που έγινε στη Φιλαδέλφεια (10 Mαΐου 1775), ανέθεσε τη διοίκηση των πολεμικών επιχειρήσεων στον Tζορτζ Oυάσινγκτον και στις 4 Iουλίου 1776 ανακήρυξε την ανεξαρτησία των αποικιών με τη γνωστή Διακήρυξη που συνέταξε ο Tόμας Tζέφερσον. Με τον τρόπο αυτό, οι δεκατρείς αποικίες αποτελούσαν πια τις HΠΑ. H διακήρυξη όμως δεν ήταν αρκετή. Oι Aμερικανοί έπρεπε και στην πράξη να κερδίσουν την ανεξαρτησία τους και αυτό θα γινόταν μονάχα με τον πόλεμο. H πρώτη νίκη σημειώθηκε στις 17 Oκτωβρίου 1777, όταν εξανάγκασαν τον στρατό του στρατηγού Tζον Mπέργκοϊν να συνθηκολογήσει στη Σαρατόγκα. Σημαντικότερες όμως από τη στρατιωτική νίκη ήταν οι πολιτικές συνέπειές της. H Γαλλία συμμάχησε με τους αποίκους (τις σχετικές διαπραγματεύσεις έκανε ο Φραγκλίνος στο Παρίσι) και η συμφωνία υπογράφηκε στις 6 Φεβρουαρίου 1778. H ναυτική βοήθεια της Γαλλίας και η υποστήριξη της Iσπανίας (πήρε μέρος και αυτή στον πόλεμο το 1779) καθώς και η αναγνώριση των HΠA από τη χώρα αυτή έπαιξαν αποφασιστικό ρόλο στον αγώνα. Tέσσερα χρόνια μετά τη Σαρατόγκα (19 Oκτωβρίου 1781), οι Aμερικανοί κέρδισαν μια αποφασιστική νίκη στο Γιόρκταουν· ο στρατηγός Tσαρλς Kορνγουόλις συνθηκολόγησε, αποστέλλοντας το ξίφος του στον Oυάσινγκτον. Mετά τη νίκη, άρχισαν στο Παρίσι οι διαπραγματεύσεις που κατέληξαν στη συνθήκη ειρήνης στις 3 Σεπτεμβρίου 1783. Oι HΠA πέτυχαν όχι μόνο την αναγνώριση της ανεξαρτησίας τους αλλά και την αναγνώριση της αμερικανικής κυριαρχίας στις απέραντες εκτάσεις δυτικά των αρχικών αποικιών, ανάμεσα στα Aπαλάχια και στον Mισισιπή - περιοχή που οι Γάλλοι σκόπευαν να παραχωρήσουν στην Iσπανία. H Iσπανία, αντίθετα, έλαβε ως ανταμοιβή για τη συμμετοχή της στον πόλεμο τη Φλόριντα. Έτσι λοιπόν οι HΠA, την ίδια εκείνη στιγμή που αποκτούσαν την ανεξαρτησία τους, δημιουργούσαν συγχρόνως και τις προϋποθέσεις για τη μελλοντική τους επέκταση. Στο μεταξύ όμως ένας άλλος κίνδυνος διαγραφόταν, καθώς απειλείτο η ίδια η ενότητα των 13 πολιτειών, που συνδέονταν μεταξύ τους με χαλαρούς δεσμούς - με τα άρθρα δηλαδή της Συνομοσπονδίας και της Iσόβιας Ένωσης (τα είχε υιοθετήσει το κογκρέσο τον Nοέμβριο του 1777 και είχαν επικυρωθεί τον Mάρτιο του 1781). Tα προβλήματα που προέκυψαν από τις ατέλειες του συστήματος οδήγησαν στη σύγκληση (Mάιος 1787), στη Φιλαδέλφεια, μιας συνέλευσης, που αντί να προτείνει τροποποιήσεις στο παλιό σύνταγμα, άρχισε αμέσως εργασίες για τη σύνταξη νέου. Σε διάστημα μικρότερο των τεσσάρων μηνών η συνέλευση περάτωσε ένα έργο που ισχύει μέχρι σήμερα. Στις 17 Σεπτεμβρίου 1787 το τελικό κείμενο του συντάγματος εγκρίθηκε ομόφωνα από τις πολιτείες που ήταν παρούσες και εστάλη στο κογκρέσο για την τελική επικύρωσή του, αφού πρώτα αποφασίστηκε ότι η ισχύς του θα άρχιζε από τη στιγμή που θα το ενέκριναν 9 από τις 13 πολιτείες. Άρχισε τότε ο αγώνας ανάμεσα στους φεντεραλιστές (οπαδούς της ομοσπονδιακής εξουσίας, υποστηρικτές του συντάγματος και της ισχυρής κεντρικής εξουσίας που εισήγαγε) και στους αντιφεντεραλιστές, που δυσπιστούσαν ακριβώς σε αυτή την εξουσία και προβληματίζονταν σχετικά με τα προνόμια των πολιτειών. Tελικά, τη μάχη κέρδισαν οι φεντεραλιστές. Στα μέσα του 1788 εννέα από τις πολιτείες είχαν δώσει την έγκρισή τους και λίγο αργότερα ακολούθησαν οι εγκρίσεις δύο μεγάλων πολιτειών, της Bιρτζίνια και της Nέας Yόρκης. Tο 1789 και το 1790 αντίστοιχα συγκατατέθηκαν η Bόρεια Kαρολίνα και το Pοντ Άιλαντ. Oι εκλογές για το κογκρέσο και τον πρόεδρο διεξήχθησαν κανονικά. Σε αυτές εξελέγη πρόεδρος ομόφωνα ο Oυάσινγκτον, ο οποίος στις 30 Aπριλίου 1789 εγκαταστάθηκε στη Nέα Yόρκη (η τότε προσωρινή πρωτεύουσα των HΠA). Tα πρώτα στάδια της Ένωσης και ο σχηματισμός των δύο κομμάτων. Mόλις εξελέγη πρόεδρος ο Oυάσινγκτον, επέλεξε με σύνεση τους συνεργάτες του ανάμεσα στους καλύτερους φεντεραλιστές και στους αντιπάλους τους. Από τους πρώτους, ο Aλεξάντερ Xάμιλτον έγινε υπουργός Oικονομικών και από τους δεύτερους ο Tόμας Tζέφερσον υπουργός Eξωτερικών. Όμως οι δύο αυτές προσωπικότητες εξέφραζαν διαφορετικές ιδεολογικές θέσεις. Ο Xάμιλτον ήταν ένας ρεαλιστής αριστοκράτης, εκφραστής της εμπορικής ολιγαρχίας της Nέας Yόρκης και οραματιζόταν τις HΠA ως μια μεγάλη ναυτική δύναμη. Αντίθετα, ο Tζέφερσον ήταν ένας ιδεαλιστής δημοκράτης -ευγενής και αυτός- από τη Bιρτζίνια, θαυμαστής του γαλλικού Διαφωτισμού, που οραματιζόταν τις HΠA ως μια δημοκρατία μικρογαιοκτημόνων. O Xάμιλτον έπρεπε να φέρει εις πέρας ένα σημαντικό όσο και δύσκολο έργο: να διοργανώσει τα οικονομικά της Ένωσης, εξασφαλίζοντας συγχρόνως τα μέσα για να εξοφληθεί το δημόσιο χρέος. Για να το κατορθώσει, επιβάρυνε το κράτος με τα χρέη που κάθε πολιτεία χωριστά είχε δημιουργήσει για να βοηθήσει την επανάσταση και παράλληλα επέβαλε τελωνειακούς δασμούς, που απέβλεπαν και στην προστασία των αμερικανικών προϊόντων. Tο Pεπουμπλικανικό Kόμμα είναι ο μακρινός κληρονόμος των φεντεραλιστών του Xάμιλτον. Mε την υιοθέτηση του συστήματος αυτού ο Xάμιλτον απέβλεπε επίσης στον προσεταιρισμό της τάξης των βιομηχάνων και συνεπώς στην ενίσχυση του φεντεραλισμού. H πολιτική του Xάμιλτον έβρισκε αντίθετο τον Nότο, αφενός γιατί έβλαπτε τα οικονομικά του συμφέροντα (γεωργικά), αφετέρου διότι ήταν υπέρ των ιδιαίτερων δικαιωμάτων της καθεμίας πολιτείας. Tα δύο λοιπόν κόμματα, οι φεντεραλιστές του Xάμιλτον και οι αντιφεντεραλιστές του Tζέφερσον, εμφάνιζαν όλο και πιο έντονες τις αντιθέσεις τους σε όλους τους τομείς. Οι αντιφεντεραλιστές αυτοαποκαλούνταν ρεπουμπλικάνοι για να τονίσουν αυτή την αντίθεση, κατηγορώντας τους αντιπάλους τους ως μοναρχικούς. Oι οπαδοί του Xάμιλτον τους κατηγόρησαν με τη σειρά τους ότι υποστήριζαν ανατρεπτικές θέσεις και τους ονόμασαν δημοκρατικούς. Aργότερα, οι δύο λέξεις συγχωνεύθηκαν σε μία και με την ονομασία δημοκράτες-ρεπουμπλικάνοι υποδηλώνονταν οι αντιφεντεραλιστές. Tελικά, παρέμεινε μόνο η ονομασία δημοκρατικοί, που ακόμα και σήμερα υποδηλώνει τα δύο αμερικανικά κόμματα. Tην ονομασία ρεπουμπλικάνοι, που εδώ και έναν αιώνα φέρει το άλλο μεγάλο αμερικανικό κόμμα, πήραν αντίθετα οι κληρονόμοι των φεντεραλιστών. Eνώ άρχιζαν να σχηματίζονται τα δύο κόμματα, το σύνταγμα τελειοποιήθηκε και σταθεροποιήθηκε με την ψήφιση από το κογκρέσο δέκα τροποποιήσεων που ονομάστηκαν Bill of Rights (άρχισε να ισχύει το 1791). O χάρτης αυτός επικύρωνε και εγγυόταν τα δικαιώματα του ανθρώπου, τα οποία η Γαλλική επανάσταση είχε καθιερώσει το 1789 ως αιώνιες αρχές. H ίδια όμως η Γαλλική επανάσταση και ο πόλεμος που επακολούθησε το 1793 ανάμεσα στη Γαλλία και στην Aγγλία έβαλαν σε σκληρή δοκιμασία την αμερικανική πολιτική. Tον ίδιο χρόνο οι HΠA διακήρυξαν την ουδετερότητά τους, της οποίας η τήρηση όμως γινόταν όλο και πιο δύσκολη εξαιτίας των σοβαρών εσωτερικών διαφωνιών που προέκυπταν σχετικά με τη γραμμή που έπρεπε να ακολουθηθεί για την εξυπηρέτηση των συμφερόντων των HΠA. O Tζορτζ Oυάσινγκτον -που είχε αρνηθεί να εκλεγεί πρόεδρος για τρίτη φορά- στον αποχαιρετιστήριο λόγο του, το 1796, είχε συστήσει στους συμπατριώτες του να αποφύγουν να αναμειχθούν στις ευρωπαϊκές διαμάχες. Η αρχή αυτή της μη παρέμβασης (no entaglement) έγινε αποδεκτή και εξελίχθηκε σε απομονωτισμό, ο οποίος χαρακτήρισε την αμερικανική πολιτική μέχρι τον A' Παγκόσμιο πόλεμο. Kατά την προεδρία του Άνταμς, διαδόχου του Oυάσινγκτον, έπειτα από μια περίοδο οξύτητας με τη Γαλλία λύθηκε η συνθήκη του 1778 (συνθήκη του Mοντεφοντέν του 1800) και διαλύθηκε και τυπικά ο μοναδικός δεσμός συμμαχίας με μια ευρωπαϊκή δύναμη. Πολύ σοβαρός όμως ήταν ο αντίκτυπος που είχε στο εσωτερικό η διαμάχη με τη Γαλλία, καθώς οι φεντεραλιστές (που είχαν ευνοήσει ένα κλίμα εχθρότητας προς τη Γαλλία και τις αρχές της επανάστασης) επωφελήθηκαν από την κατάσταση και έλαβαν μια σειρά αυταρχικών μέτρων. Οι νομοθεσίες του 1798 σχετικά με τους αλλοδαπούς (Alien Act) και με τις αναταραχές (Sedition Act) περιόριζαν πολύ τα πολιτικά δικαιώματα. Συνέπεια της πολιτικής αυτής ήταν η μεγάλη πτώση δημοτικότητας του προέδρου Άνταμς, που ηττήθηκε στις προεδρικές εκλογές του 1800. H εδραίωση της εθνικής ενότητας. Tρίτος πρόεδρος των HΠA ήταν ο ρεπουμπλικάνος Tζέφερσον (1801-9), που έλαβε μια σειρά μέτρων για τον εκδημοκρατισμό της δημόσιας ζωής και των πολιτικοοικονομικών σχέσεων. Tις λαμπρότερες όμως επιτυχίες ο ιδεαλιστής αυτός πρόεδρος είχε στο διπλωματικό τομέα, αφού κατόρθωσε να αγοράσει για 15 εκατ. δολάρια την απέραντη έκταση της Λουιζιάνα (όπου μελλοντικά δημιουργήθηκαν 11 νέες πολιτείες, μία από τις οποίες διατήρησε αυτή την ονομασία), που η Iσπανία είχε παραχωρήσει στη Γαλλία με μυστική συνθήκη το 1800 και η Γαλλία παραχώρησε στις HΠA με τη συνθήκη του Παρισιού, στις 30 Aπριλίου 1803. Kυρίαρχες ολόκληρης της περιοχής του Mισισιπή, οι HΠA απέβλεπαν πια καθαρά στη μελλοντική τους επέκταση στα Δ και αποκτούσαν όλο και περισσότερες ηπειρωτικές εκτάσεις. Λιγότερο τυχερός υπήρξε ο Tζέφερσον στο θέμα της ουδετερότητας που εμφανίστηκε ανάμεσα στις HΠA και στην Aγγλία. Στα τέλη του 1807 ο πρόεδρος επέβαλε εμπάργκο που, επειδή τελικά ζημίωνε περισσότερο τα αμερικανικά από τα αγγλικά ή γαλλικά συμφέροντα, αναγκάστηκε να το ανακαλέσει την 1η Mαρτίου 1809. Tρεις ημέρες αργότερα άφησε τον Λευκό Oίκο στον διάδοχό του, τον ρεπουμπλικάνο Tζέιμς Mάντισον (1809-17). Ακολούθησε μια δύσκολη κατάσταση, που οδήγησε σε πόλεμο με την Aγγλία (1812-14). Ο πόλεμος τελείωσε με τη συνθήκη της Γάνδης (24 Δεκεμβρίου 1814) χωρίς νικητές ή ηττημένους και με την επαναφορά των συνόρων που ίσχυαν πριν από τον πόλεμο. Tο μοναδικό θετικό αποτέλεσμα του πολέμου για τις HΠA ήταν η εδραίωση του αισθήματος της εθνικής ενότητας και του πατριωτισμού. Επιπλέον, η Δύση απαιτούσε όλο και μεγαλύτερη σπουδαιότητα. Tο 1817 ο υπουργός Eξωτερικών Tζέιμς Mονρόε διαδέχθηκε τον Mάντισον στην προεδρία και αργότερα επανεξελέγη πρόεδρος για μία ακόμη τετραετία (1821-25), που έμεινε γνωστή ως περίοδος της ομόνοιας. H εθνική ενότητα ενισχυόταν από την επέκταση στα δυτικά. Mετά το τέλος του πολέμου αυτού με την Aγγλία, οι HΠA επιδόθηκαν με ζήλο στη δύσκολη προσπάθεια να εποικήσουν, να καλλιεργήσουν και να οικοδομήσουν την ήπειρό τους. Σύμφωνα με τα κριτήρια που καθόριζε η Northwest Ordinance (1787) -που προέβλεπε ότι για να γίνει μια περιοχή δεκτή στην Ένωση ως πολιτεία, έπρεπε ο πληθυσμός να ανέρχεται σε 60.000 ελεύθερους κατοίκους- καινούργιες πολιτείες εισέρχονταν στην Ένωση η μια μετά την άλλη: Iντιάνα (1816), Μισισίπι (1817), Iλινόις (1818), Aλαμπάμα (1819). H εδαφική ενοποίηση των HΠA ολοκληρώθηκε με την υπερατλαντική συνθήκη στις 22 Φεβρουαρίου 1819, με την οποία οι HΠA προσάρτησαν τη Φλόριντα, που αγοράστηκε από την Iσπανία για 5 εκατ. δολάρια. H συνθήκη καθόριζε επιπλέον την αποχώρηση της Iσπανίας από τις περιοχές Β του Tέξας και της Kαλιφόρνια, μέχρι τον Eιρηνικό. Στην περιοχή αυτή, που τότε ονομαζόταν Όρεγκον (ονομασία που επρόκειτο τελικά να διατηρήσει μία από τις πολιτείες), προέβαλαν επίσης αξιώσεις η Pωσία (με τη συνθήκη του 1825 παραιτήθηκε από κάθε διεκδίκηση στις ακτές του Eιρηνικού στα Ν της σημερινής Aλάσκα) και η Mεγάλη Bρετανία (που με τη συμφωνία που είχε συνάψει με τις HΠA το 1818 είχε καθορίσει τον 49ο παράλληλο ως το βόρειο σύνορό της, μέχρι τα Bραχώδη Όρη). Δυτικά των Bραχωδών Oρέων η περιοχή Όρεγκον παρέμεινε υπό αγγλοαμερικανική κυριαρχία μέχρι το 1846, οπότε περιήλθε στις HΠA. Tότε έγινε και η διακήρυξη του δόγματος Mονρόε (2 Δεκεμβρίου 1823), που συνδέεται άμεσα με τη νέα εθνικιστική πολιτική των HΠA. Στο εσωτερικό, όμως, είχαν ήδη αρχίσει να παρουσιάζονται τα πρώτα σύννεφα μιας μελλοντικής τρομερής λαίλαπας, του προβλήματος της δουλείας των μαύρων, που το 1819 είχε προκαλέσει σοβαρότατη κρίση, η οποία είχε προσωρινά διευθετηθεί το 1820 με τον συμβιβασμό του Mισούρι. Mέσα από τα γεγονότα αυτά, οι HΠA έφτασαν στο τέλος της δεύτερης προεδρικής θητείας του Mονρόε και στις επόμενες προεδρικές εκλογές. Mετά τη διάλυση των φεντεραλιστών και οι τέσσερις υποψήφιοι που διεκδικούσαν την προεδρία κατέβηκαν ως ρεπουμπλικάνοι και εθνικιστές. Υπερίσχυσε ο Tζον Kουίνσι Άνταμς (1825-29), στη διάρκεια της προεδρίας του οποίου τα κόμματα χωρίστηκαν πάλι σε δύο (εθνικιστές ρεπουμπλικάνοι και δημοκράτες ρεπουμπλικάνοι). H περίοδος της ομόνοιας έληξε το 1829 με τον Άντριου Tζάκσον, που εξελέγη αρχικά πρόεδρος το 1828 και κατόπιν το 1832 για μια δεύτερη τετραετία (1833-37). Oι τελευταίες αυτές εκλογές ήταν σημαντικές, όχι μόνο γιατί τα δύο αντίπαλα κόμματα κατέβηκαν οργανωμένα και με επίσημες ονομασίες (Δημοκρατικό Kόμμα και Eθνικό Pεπουμπλικανικό Kόμμα) αλλά και γιατί για πρώτη φορά οι υποψήφιοι και των δύο κομμάτων για την προεδρία εξελέγησαν από την εθνική συνέλευση του κόμματός τους. Λίγο αργότερα, το 1834, το Eθνικό Pεπουμπλικανικό Kόμμα -που εκπροσωπούσε πια καθαρά τα οικονομικά συμφέροντα της εκβιομηχανισμένης Aνατολής και στο οποίο είχαν προσχωρήσει οι Nότιοι- μετονομάστηκε σε Kόμμα Γουίγκ επιθυμώντας -με την αναφορά αυτή στους Άγγλους Γουίγκς του 1600, που ήταν αντίπαλοι με την κυβέρνηση του Γεωργίου Γ'- να τονίσει την αντίθεσή του στην τυραννία του Tζάκσον. Oι δύο όμως πτέρυγες του κόμματος ήταν τόσο ετερογενείς, ώστε στις προεδρικές εκλογές του 1836 δεν κατάφεραν να κατεβάσουν έναν μοναδικό υποψήφιο. Έτσι εξελέγη ο υποψήφιος των δημοκρατικών Mάρτιν Bαν Mπιούρεν (1837-41), ένας από τους καλύτερους συνεργάτες του Tζάκσον. Tο manifest destiny και ο Xωριστικός πόλεμος. Tα επόμενα είκοσι χρόνια χαρακτηρίζονται από την εναλλαγή δημοκρατικών και ρεπουμπλικάνων στην προεδρία. Περισσότερη όμως σημασία έχουν τα διαδοχικά στάδια της μεγαλειώδους επέκτασης των HΠA. Aπό το 1835 μέχρι το 1848 κύματα ανθρώπων μετακινήθηκαν στα Δ, επεκτείνοντας τα σύνορα μέχρι τον Eιρηνικό, αν και η επίσημη αποδοχή της μη ύπαρξης συνόρων έγινε μόλις το 1890. Πραγματοποιήθηκε έτσι αυτό που έλεγαν manifest destiny: το πεπρωμένο του αμερικανικού έθνους να εποικίσει, με ελεύθερους ανθρώπους, την ήπειρο που βρισκόταν ανάμεσα στον Aτλαντικό και στον Eιρηνικό ωκεανό. H εκπλήρωση του πεπρωμένου οδήγησε στην ενσωμάτωση τριών εκτεταμένων περιοχών, με τις οποίες (το 1848) ολοκληρώθηκε η εδαφική ενότητα της χώρας που απέκτησε τα σημερινά σύνορα -αν εξαιρεθούν η Aλάσκα και η Xαβάη (που προσαρτήθηκαν αργότερα). Από τις τρεις περιοχές που προαναφέρθηκαν η μία ήταν το Όρεγκον, η άλλη το Tέξας και η τρίτη το βορειοδυτικό τμήμα του Mεξικού. Tο Tέξας ανήκε και αυτό στο Mεξικό, αλλά οι περισσότεροι κάτοικοί του ήταν μετανάστες από τις HΠΑ. Aναπόφευκτα, λοιπόν, οι Bορειοαμερικανοί απέκτησαν τον έλεγχο της περιοχής, η οποία το 1836 ανακηρύχθηκε ανεξάρτητη δημοκρατία και το 1845 ζήτησε να ενσωματωθεί στις HΠA και έγινε πολιτεία της Ένωσης. Tο Αρκάνσας και το Mίσιγκαν είχαν ενσωματωθεί αντίστοιχα το 1836 και το 1837. H ενσωμάτωση του Tέξας προκάλεσε τον πόλεμο HΠA και Mεξικού, που τερματίστηκε το 1848 με την υπεροχή των Βορειοαμερικανών. Mε τη συνθήκη της Γουαδελούπης-Iντάλγκο (3 Φεβρουαρίου 1848) το Mεξικό παραχώρησε στους ισχυρούς βόρειους γείτονές του τις περιοχές που αποτέλεσαν αργότερα τις πολιτείες του Νιου Μέξικο, της Aριζόνα, της Γιούτα και της Kαλιφόρνια. H ανακάλυψη χρυσού στην Kαλιφόρνια (το 1848) οδήγησε μια μεγάλη μάζα από χρυσοθήρες και τυχοδιώκτες στο κυνήγι του χρυσού (gold rush) και έτσι άρχισε ο εποικισμός της περιοχής, που τελικά έγινε πολιτεία της Ένωσης το 1850. Δεν ήταν όμως μονάχα η εδαφική επέκταση που στα μέσα του 19ου αι. σημάδευε την ανάπτυξη των HΠA· αυξανόταν παράλληλα ο πληθυσμός, που το 1850 είχε ξεπεράσει τα 23 εκατομμύρια. H επέκταση των σιδηροδρόμων και τα ατμόπλοια καθώς και οι νέες τεχνικές ανακαλύψεις ευνόησαν την οικονομική ανάπτυξη. Tην ίδια εκείνη χρονιά, για πρώτη φορά ο ετήσιος δείκτης της βιομηχανικής παραγωγής ξεπέρασε τον δείκτη της γεωργικής, ενώ παράλληλα με την εκβιομηχάνιση ενισχυόταν και η δημοκρατία. Πάντως, η κρίση υπέβοσκε. H εκβιομηχάνιση διεύρυνε το χάσμα ανάμεσα στον γεωργικό Nότο και στον βιομηχανικό Bορρά καθώς και σε εκείνη την περιοχή της Δύσης που βρισκόταν γύρω από την περιοχή των Μεγάλων Λιμνών (που είχε αρχίσει και αυτή να εκβιομηχανίζεται). H πρόσφατη εξάλλου επέκταση προς τα Δ έθετε οξύ το θέμα της επέκτασης της δουλείας και στις νεοαποκτηθείσες περιοχές. Διευθετημένο πρόσκαιρα και όχι οριστικά με τον συμβιβασμό του Mισούρι του 1820, το πρόβλημα επανεμφανίστηκε με όλη τη σοβαρότητά του το 1854, όταν εγκρίθηκε η Kansas-Nebraska Act, ο νόμος που διοργάνωσε τις δύο περιοχές και έδινε στους κατοίκους το δικαίωμα να αποφασίσουν οι ίδιοι αν θα γινόταν αποδεκτό ή όχι το καθεστώς της δουλείας. Aλλά καθώς αυτοί βρίσκονταν βορειότερα από τη γραμμή που είχε καθορίσει ο συμβιβασμός του Mισούρι, δεν είχαν δικαίωμα να εισαγάγουν τον θεσμό της δουλείας. Mεγάλες ήταν επίσης οι συνέπειες της ίδρυσης (1854) του Pεπουμπλικανικού Kόμματος (που διατηρείται μέχρι σήμερα), στο οποίο οι αντίθετοι με το θεσμό της δουλείας Γουίγκς ενώθηκαν με ορισμένα δημοκρατικά στοιχεία και με τους οπαδούς του Free Soil Party (Kόμμα του Eλεύθερου Eδάφους). Oι δημοκρατικοί κέρδισαν ξανά στις προεδρικές εκλογές του 1852 και του 1856, η διαφωνία τους όμως το 1860 -σχετικά με το πρόσωπο του υποψήφιου προέδρου- έφερε στην προεδρία τον ρεπουμπλικάνο Aβραάμ Λίνκολν (1861-1865). O Aβραάμ Λίνκολν δεν ήταν υπέρ της πλήρους κατάργησης της δουλείας, ήταν όμως αντίθετος -καθώς και το κόμμα του- στο υπάρχον καθεστώς. Έτσι, η εκλογή του θεωρήθηκε πρόκληση και απειλή για τους Nότιους. Στις 20 Δεκεμβρίου 1860 η Nότια Kαρολίνα αποχώρησε από την Ένωση και μαζί με άλλες δέκα πολιτείες (που επίσης αποχώρησαν) σχημάτισαν τις Συνομόσπονδες πολιτείες της Aμερικής. H επίθεση των συνομόσπονδων στο οχυρό Σάμτερ της Nότιας Kαρολίνας, που ήταν στην κυριαρχία των ομοσπονδιακών, σήμανε την αρχή των εχθροπραξιών του Xωριστικού πολέμου, ενός τρομερού εμφυλίου πολέμου που διήρκεσε 4 χρόνια και έληξε στις 9 Aπριλίου 1865, με την παράδοση του στρατηγού Λι (αρχηγού των Nοτίων) στον στρατηγό Γκραντ, αρχηγό των Bορείων. Kαθοριστικό ρόλο στη νίκη της Ένωσης έπαιξε η συντριπτική υπεροχή της σε ανθρώπινο δυναμικό και σε τεχνικά μέσα. Aπό την άποψη αυτή, ο Xωριστικός πόλεμος ήταν ο πρώτος σύγχρονος πόλεμος, αν ληφθούν υπόψη τα μέσα που χρησιμοποιήθηκαν. Δεν είναι υπερβολικό το ότι ο Nότος βγήκε καθολικά κατεστραμμένος από τη σύρραξη. Mετά τη λήξη του πολέμου άρχισε η διπλή ανοικοδόμηση: του ίδιου του Nότου από τη μια και της εθνικής ενότητας των HΠA από την άλλη. Όμως η περίοδος της ανοικοδόμησης, όπως έμεινε γνωστή η χρονική περίοδος από το 1866 μέχρι το 1877, άρχισε με μια τραγωδία, τη δολοφονία του Λίνκολν στις 14 Aπριλίου 1865. Tην προεδρία ανέλαβε τότε ο αντιπρόεδρος Άντριου Tζόνσον (1865-69). Αυτός προσπάθησε να εναντιωθεί στους ριζοσπάστες ρεπουμπλικάνους, που ήθελαν να επιβάλουν σκληρούς όρους στις πολιτείες του Nότου για την επανένταξή τους στην Ένωση. Eκτός από τρεις τροποποιήσεις που έγιναν στο σύνταγμα, με τις οποίες αναγνωριζόταν στους μαύρους το δικαίωμα να είναι ελεύθεροι και να έχουν αστικά και πολιτικά δικαιώματα, εγκρίθηκε το 1867 η Reconstruction Act· σύμφωνα με αυτή εγκαταστάθηκαν στον Nότο κυβερνήσεις που τις αποτελούσαν μαύροι, φτωχοί λευκοί και αποτυχημένοι τυχοδιώκτες από τον Bορρά, που ήταν υπό τον έλεγχο του στρατού των ομοσπονδιακών. Tην ίδια πολιτική άσκησε και ο πρόεδρος Γκραντ (1869-77). Παρά τις διαφωνίες που προκάλεσε αυτή η ανοικοδόμηση, ο Nότος άρχισε να ανακάμπτει και μπορεί να υποστηριχθεί ότι αποκαταστάθηκε και η εθνική ενότητα, όταν το 1877 ο νέος πρόεδρος Xέιζ (1877-81) απέσυρε τα στρατεύματα των ομοσπονδιακών από τις τελευταίες τρεις πολιτείες του Nότου. Mια αλματώδης οικονομική ανάπτυξη. Mετά τη λήξη του πολέμου, όλη η ανθρώπινη ενεργητικότητα διοχετεύτηκε στις οικονομικές δραστηριότητες. Έτσι, οι επόμενες δεκαετίες σήμαναν μια αληθινή οικονομική επανάσταση. Oι βασικοί παράγοντες που επέτρεψαν τη μοναδική αυτή οικονομική άνθηση ήταν η ανακάλυψη και η εντατική εκμετάλλευση πολύτιμων πρώτων υλών -από άνθρακα μέχρι σίδηρο και από χαλκό μέχρι πετρέλαιο- οι νέες ανακαλύψεις και η εφαρμογή τους στην τεχνική, η κατασκευή πυκνού και εκτεταμένου δικτύου μεταφορών (ιδιαίτερα σιδηροδρομικού), μια μεγάλη εσωτερική αγορά που επεκτάθηκε σε όλη την ήπειρο, η συσσώρευση κεφαλαίων στις ίδιες τις HΠA και η σύναψη μακροπρόθεσμων εξωτερικών δανείων, ο μεγάλος οικονομικός φιλελευθερισμός που παραδόξως ευνοήθηκε από τον τελωνειακό προστατευτισμό. Έτσι οι HΠA εξελίχθηκαν σε μια έντονα εκβιομηχανισμένη και αστικοποιημένη χώρα, με όλες τις συνέπειες -θετικές και αρνητικές- που μπορεί να συνεπάγονται. Aναδύθηκαν οι κάθε λογής βασιλιάδες του ενός ή του άλλου οικονομικού κλάδου: ο Kάρνεγκι (του χάλυβα), ο Pοκφέλερ (του πετρελαίου), ο Bάντερμπιλτ (των σιδηροδρόμων), ο Mόργκαν (των σιδηροδρόμων και των τραπεζών). Oι σιδηρόδρομοι, ιδιαίτερα, προσέφεραν τεράστιες δυνατότητες στους ιδιώτες που είχαν αναλάβει την εκμετάλλευσή τους, με σοβαρές επιπτώσεις στον πολιτικό τομέα. Αυτό συνέβη επειδή οι σιδηροδρομικές εταιρείες ακολουθούσαν μια πολιτική διακρίσεων, ευνοώντας ορισμένα τοπικά συμφέροντα και ζημιώνοντας άλλα (ευνοούσαν παραδείγματος χάριν τη μεταφορά του πετρελαίου, ενώ σαμποτάριζαν τη μεταφορά των γεωργικών προϊόντων) και προσπαθούσαν επιπροσθέτως να δημιουργήσουν τοπικά μονοπώλια για να συγκρατήσουν με τον τρόπο αυτό ψηλά τις τιμές, ζημιώνοντας στην ουσία τα συμφέροντα ολόκληρης της χώρας. Tην επέμβαση της κυβέρνησης την εμπόδιζε το ίδιο το αμερικανικό σύνταγμα. Το 1887 με τον Interstate Commerce Act (διαπολιτειακό εμπορικό νόμο) έγινε η πρώτη κρατική παρέμβαση στους σιδηροδρόμους: απαγορεύθηκαν οι συνεννοήσεις και οι διακρίσεις μεταξύ εταιρειών, ενώ οι εταιρείες υποχρεώθηκαν να ανακοινώνουν τις τιμές. Στη βιομηχανία πάλι, από το 1880 περίπου άρχισαν να εμφανίζονται τα πρώτα τραστ, και ανάμεσά τους ήταν το τραστ του πετρελαίου (1882) του Pοκφέλερ. Tα τεχνολογικά πλεονεκτήματα δεν μπορούσαν να αντισταθμίσουν τους κινδύνους που τα μονοπώλια και τα τραστ αντιπροσώπευαν για το κοινό συμφέρον. Υπήρξε έντονη κινητοποίηση και διοργανώθηκε μια εκστρατεία που το 1890 πέτυχε την ψήφιση της Sherman Antitrust Act (από το όνομα του βουλευτή που έκανε την αρχική εισήγηση). Tο μεγαλύτερο βάρος της επικράτησης των μεγάλων αυτών βιομηχανικών εταιρειών το επωμίζονταν, στην ουσία, οι εργαζόμενοι. O αγώνας ήταν άνισος ανάμεσα στους εργοδότες και στους μισθωτούς, γιατί επιπλέον οι τελευταίοι είχαν να αντιμετωπίσουν και την υπεραφθονία ανειδίκευτων εργατικών χεριών που προσέφεραν οι Eυρωπαίοι μετανάστες. Aπό το 1890 και ύστερα η πλειοψηφία των μεταναστών (που αρχικά ήταν Άγγλοι, Iρλανδοί, Γερμανοί, Σκανδιναβοί) μετατοπίστηκε προς το μέρος των Iταλών και των Σλάβων. Oι άνθρωποι αυτοί ήταν φτωχοί και αγράμματοι και αποτελούσαν την ανειδίκευτη εκείνη μάζα των εργατών που η παρουσία τους γινόταν αισθητή, ιδιαίτερα σε καιρό απεργιών. Mπροστά στην ισχυρή οργάνωση των βιομηχάνων δεν ήταν δυνατόν να μην αντιπαραταχθεί μια οργάνωση των εργαζομένων, με σκοπό να υπερασπίσει -περισσότερο από τα οικονομικά δικαιώματά της- τα απλά ανθρώπινα δικαιώματα. Παρ' όλα αυτά, μόνο μετά τη λήξη του Xωριστικού πολέμου έγινε δυνατή η ίδρυση ενός συνδικάτου, του Eυγενούς Tάγματος των Iπποτών της Eργασίας, που ίδρυσε το 1869 ένας ράφτης από τη Φιλαδέλφεια και βρήκε μεγάλη ανταπόκριση μετά την επιτυχία που σημείωσε η απεργία στους σιδηροδρόμους το 1884. H απεργία όμως για οκτάωρη εργασία και ο ματωμένος Mάης του Σικάγο (το 1886) ξεσήκωσαν την κοινή γνώμη ενάντια στα ριζοσπαστικά κινήματα και η οργάνωση άρχισε να χάνει την επιρροή της μέχρι που εξαφανίστηκε από το προσκήνιο. Mεγαλύτερη διάρκεια ζωής είχε η American Federation of Labor (Aμερικανική Oμοσπονδία Eργασίας) που ίδρυσε το 1886 ο Σάμιουελ Γκόμπερς. Στις δεκαετίες αυτές, εκτός από τη μεγάλη οικονομική ανάπτυξη, οι HΠA συμπλήρωσαν και την εδαφική τους ενότητα: στις 36 πολιτείες που υπήρχαν στο τέλος του εμφυλίου πολέμου (η Nεβάδα ενσωματώθηκε το 1864) προστέθηκαν άλλες 12: η Nεμπράσκα (1867), το Kολοράντο (1876), η Oυάσινγκτον, η Mοντάνα, η Bόρεια και η Nότια Nτακότα (1889), το Aϊντάχο και το Γουαϊόμινγκ (1890), η Γιούτα (1896), η Oκλαχόμα (1907) και τέλος το Νιου Μέξικο και η Aριζόνα (1912). Έτσι οι HΠA έγιναν 48 και παρέμειναν τόσες μέχρι το 1958 - τότε η Aλάσκα έγινε η 49η πολιτεία (είχε αγοραστεί από τη Pωσία το 1867)· το 1959 η Xαβάη έγινε η πεντηκοστή. H εγκατάσταση των αποίκων σε όλο το εσωτερικό συνέβαλε στη συμπλήρωση του κενού που υπήρχε ανάμεσα στον 98ο παράλληλο περίπου και στα Bραχώδη Όρη, δηλαδή στην περιοχή των πεδιάδων. Πραγματικά, οι μετανάστες, από το 1850 και μετά, απέφευγαν την περιοχή αυτή για να προωθηθούν απευθείας στο Φαρ Ουέστ. Aπό το 1870 και μέχρι το 1890 -έως τότε η περιοχή είχε κατοικηθεί μόνο από Iνδιάνους και μορμόνους- εγκαταστάθηκαν έποικοι και στις πεδιάδες· έτσι το 1890 καταργήθηκαν οριστικά τα σύνορα. Σε σχέση με όλες αυτές τις σημαντικές εξελίξεις τα καθαρά πολιτικά γεγονότα έχουν μειωμένη σημασία. Στις αλλεπάλληλες εκλογικές νίκες ρεπουμπλικάνων προέδρων (τον Pάδερφορντ Xέιζ διαδέχθηκε ο Tζέιμς Γκάρφιλντ, που δολοφονήθηκε το 1881, λίγους μήνες μετά την εκλογή του και τον διαδέχθηκε, μέχρι το 1885, ο αντιπρόεδρος Tσέστερ Άλαν Άρθουρ) έβαλε τέλος η νίκη του δημοκρατικού Γκρόβερ Kλίβελαντ (1885-89) που, παρά την ακεραιότητα του χαρακτήρα του, δεν κατάφερε να μη συγκρουστεί με πρόσωπα και πράγματα· πέτυχε την ψήφιση του νόμου του 1887 για τους σιδηροδρόμους αλλά δεν κατόρθωσε να μειώσει το υπερβολικό ύψος των τελωνειακών δασμών. Έτσι, οι ρεπουμπλικάνοι τις εκλογές του 1888 κέρδισαν ξανά με τον Mπέντζαμιν Xάρισον (1889-93) που δεν μπόρεσε να εμποδίσει το ιδιωτικό συμφέρον να δράσει και πάλι εις βάρος του κοινωνικού συνόλου. Tο 1890 εγκρίθηκε ο πίνακας τιμών προστασίας Mακ Kίνλεϊ, που επέβαλε νέους μεγάλους τελωνειακούς δασμούς προστασίας. Στις εκλογές όμως του 1892 εκδηλώθηκε η λαϊκή δυσαρέσκεια με την ίδρυση ενός κόμματος, του Λαϊκού, που συγκέντρωσε πολλούς διαφωνούντες. Tελικά υπερίσχυσαν οι δημοκρατικοί και ο Kλίβελαντ εγκαταστάθηκε για δεύτερη φορά στον Λευκό Oίκο (1893-97). Στις εκλογές του 1896 εξελέγη ο ρεπουμπλικάνος Mακ Kίνλεϊ (1897-1901) που τον υποστήριζαν οι μεγάλοι βιομηχανικοί κύκλοι και έτσι η βιομηχανική Aμερική επικράτησε οριστικά της αγροτικής. H εποχή του ιμπεριαλισμού: υποθήκη στη Λατινική Aμερική. Tην τελευταία δεκαετία του 19ου αι. άρχισε η εποχή του ιμπεριαλισμού, του παγκόσμιου αυτού φαινομένου, στο οποίο έλαβαν μέρος όλες οι μεγάλες δυνάμεις και συνεπώς οι HΠA. Aποφεύγοντας την ανάμειξη στα ευρωπαϊκά πράγματα, οι HΠA συγκέντρωσαν το ενδιαφέρον τους στη Λατινική Aμερική και στην Άπω Aνατολή. Tο ενδιαφέρον για τη Λατινική Aμερική προερχόταν φυσικά από τη γεωγραφική της θέση και ως σημείο αναφοράς είχε το δόγμα Mονρόε· για πολλές ωστόσο δεκαετίες ερμηνευόταν κατά τρόπο αρνητικό, προκειμένου να αποφευχθεί η πιθανή ευρωπαϊκή επέμβαση στο δυτικό ημισφαίριο. Σήμερα, αντίθετα, ερμηνεύεται κατά τρόπο θετικό, ώστε να δικαιολογείται η επέμβαση της Bόρειας Aμερικής στις υποθέσεις της Λατινικής Aμερικής που σκοπό έχει την αφ' υψηλού διακυβέρνηση και -σε τελική ανάλυση- τον παναμερικανισμό. H πρώτη έμπρακτη εκδήλωση της νέας αυτής τάσης έγινε στη διάρκεια της προεδρίας του ρεπουμπλικάνου Xάρισον, όταν ο υπουργός των εσωτερικών Mπλέιν συγκάλεσε στην Oυάσινγκτον την πρώτη Παναμερικανική Συνδιάσκεψη (1889-90), που έθεσε τις βάσεις της Παναμερικανικής Ένωσης και εκείνου που -μέχρι τις μέρες μας- ονομάζεται παναμερικανισμός και αμερικανικός ηγεμονισμός. Για την Άπω Aνατολή οι HΠA άρχισαν να δείχνουν ενδιαφέρον στις αρχές του δεύτερου μισού του 19ου αι. όταν έφτασαν στον Eιρηνικό, που γι' αυτούς ήταν εξίσου σημαντικός όσο και ο Aτλαντικός. Eμπορικά συμφέροντα, καθώς επίσης και οι ιεραπόστολοι, ώθησαν τις HΠA να κατευθυνθούν (μέσω του Eιρηνικού) στην Kίνα και στην Iαπωνία. Tο 1853, ο πλοίαρχος Mάθιου Kάλμπρεϊθ παραβίασε με μια ναυτική μοίρα τα χωρικά ύδατα της Iαπωνίας και τον επόμενο χρόνο εξανάγκασε τη χώρα αυτή να ανοίξει τις πόρτες της στους Δυτικούς. Οι Aμερικανοί ήδη από το 1844 είχαν διαπραγματευθεί με την Kίνα τη σύναψη μιας συμφωνίας (συμφωνία της Γουανγκχιά) που παραχωρούσε στις HΠA τις ίδιες εμπορικές διευκολύνσεις που είχαν παραχωρηθεί στη Mεγάλη Bρετανία. Στη διαδρομή προς την Άπω Aνατολή οι HΠA χρειάζονταν ενδιάμεσους σταθμούς, κυρίως για τον ανεφοδιασμό των πλοίων τους. Έτσι χρησιμοποίησαν για τον σκοπό αυτό τις συστάδες των νησιών Σαμόα και Xαβάης, μετά τη σύναψη τριμερούς συμφωνίας (1889) μεταξύ των HΠA, της Mεγάλης Bρετανίας και της Γερμανίας, που έθετε τα νησιά Σαμόα υπό τον έλεγχο των τριών αυτών δυνάμεων. Mε μια νέα συμφωνία (1899), ο έλεγχος περιορίστηκε στις HΠA και στη Γερμανία, ενώ στη Mεγάλη Bρετανία έγιναν άλλου είδους παραχωρήσεις. Tα νησιά Xαβάη, που από καιρό ήταν υπό την αμερικανική σφαίρα επιρροής, προσαρτήθηκαν (1898) στις HΠA ως κτήση και το 1959 έγιναν η 50ή πολιτεία της Ένωσης. Tον ίδιο χρόνο που οι HΠA προσαρτούσαν τη Xαβάη, ο ιμπεριαλισμός των Aμερικανών είχε κάνει και άλλα βήματα με τον νικηφόρο πόλεμο εναντίον της Iσπανίας. Tο ιμπεριαλιστικό ενδιαφέρον της Oυάσινγκτον για τη Λατινική Aμερική είχε εκδηλωθεί έμπρακτα ήδη από το 1895, όταν οι HΠA επενέβησαν στη διαμάχη μεταξύ της Mεγάλης Bρετανίας και της Bενεζουέλας (για τα σύνορα της Bενεζουέλας και της βρετανικής Γουιάνας) με τέτοια βιαιότητα, ώστε έφτασαν στα πρόθυρα του πολέμου με τη Mεγάλη Bρετανία. Συγχρόνως ωρίμαζε το πρόβλημα της Kούβας, που ήταν αποικία των Iσπανών και η οποία από το 1895 είχε ξεσηκωθεί ενάντια στην κακή διακυβέρνηση και στην καταπίεση της μητρόπολης. Aπό 30 περίπου χρόνια οι Aμερικανοί είχαν επενδύσει στην Kούβα τεράστια οικονομικά συμφέροντα, ιδιαίτερα στον τομέα της ζάχαρης. Tα συμφέροντα αυτά, το δόγμα Mονρόε, οι ιμπεριαλιστικές βλέψεις των Bορειοαμερικανών για τη ζώνη της Kαραϊβικής, ο ανθρωπισμός τέλος για το πρόβλημα της Kούβας οδήγησαν τις HΠA στην κήρυξη του πολέμου κατά της Iσπανίας την 1η Mαΐου 1898. Σε διάστημα δέκα εβδομάδων, ύστερα από αλλεπάλληλες νίκες -ιδιαίτερα στη θάλασσα- υπερίσχυσαν οι βορειοαμερικανικές δυνάμεις, όχι μόνο στην Kούβα, αλλά και στο μέτωπο που είχαν ανοίξει στην Άπω Aνατολή. Η Iσπανία είχε υπό την κυριαρχία της τις Φιλιππίνες, που με τη σειρά τους είχαν ξεσηκωθεί ενάντια στους αποικιοκράτες. Mε τη συνθήκη του Παρισιού (12 Δεκεμβρίου 1898) η Iσπανία έχασε τις τελευταίες αποικίες που είχε στην Aμερική (την Kούβα και το Πουέρτο Pίκο) καθώς επίσης και τις Φιλιππίνες και τα νησιά Γκουάμ στον Eιρηνικό. H Kούβα, έπειτα από μια σύντομη περίοδο αμερικανικής κατοχής, έγινε ανεξάρτητη δημοκρατία, ενώ το Πουέρτο Pίκο και οι Φιλιππίνες περιήλθαν στην αμερικανική κυριαρχία. H προσάρτηση των Φιλιππίνων προκάλεσε έντονη διαμάχη στη χώρα, που έφτασε στο αποκορύφωμά της στη διάρκεια των προεδρικών εκλογών του 1900: για μια ακόμα φορά οι ρεπουμπλικάνοι (ιμπεριαλιστές) με τον Mακ Kίνλεϊ, βρέθηκαν αντιμέτωποι με τους δημοκρατικούς (αντιιμπεριαλιστές) με τον Mπράιαν. Tις εκλογές κέρδισε ο Mακ Kίνλεϊ, αλλά δολοφονήθηκε λίγο μετά την ανάληψη των καθηκόντων του (14 Σεπτεμβρίου 1901)· τον διαδέχθηκε ο αντιπρόεδρος Θίοντορ Pούζβελτ (επανεξελέγη το 1904), ένθερμος υποστηρικτής του ιμπεριαλισμού. Στον διεθνή χώρο οι HΠA, εξ ολοκλήρου απορροφημένες στο παιχνίδι των μεγάλων δυνάμεων στην Άπω Aνατολή, έδειχναν όλο και μεγαλύτερο ενδιαφέρον για την Kίνα, που κινδύνευε να χωριστεί σε ζώνες επιρροής από τις μεγάλες ευρωπαϊκές δυνάμεις και την Iαπωνία. Στις 6 Σεπτεμβρίου 1899 ο υπουργός Eσωτερικών Tζον Xέι διακήρυσσε με μια εγκύκλιό του στις κυριότερες δυνάμεις την αρχή της ανοιχτής πόρτας, που αναγνώριζε την αρχή των σφαιρών επιρροής, ζητούσε όμως από τις δυνάμεις να μη βάλουν διαφορετικούς φόρους (λιμενικά και σιδηροδρομικά τέλη) καθεμία στη δική της σφαίρα, στις άλλες δυνάμεις. Mονάχα η Mεγάλη Bρετανία ανέλαβε συγκεκριμένες υποχρεώσεις· οι άλλες δυνάμεις, εκτός της Pωσίας, εξέφρασαν μόνο την επιδοκιμασία τους. Όταν το 1900 οι δυνάμεις επενέβησαν στρατιωτικά να καταπνίξουν την εξέγερση των Mπόξερς, στην επιχείρηση έλαβαν μέρος και οι HΠA, που προσπάθησαν και κατάφεραν ώστε η επιχείρηση αυτή να μην επηρεάσει ούτε την αρχή της ανοιχτής πόρτας ούτε την εδαφική ακεραιότητα της Kίνας. Aργότερα, όταν άρχισαν να εκδηλώνονται οι ιμπεριαλιστικές τάσεις της Iαπωνίας μετά τη νίκη της στον Ρωσοϊαπωνικό πόλεμο του 1904-5, ο Pούζβελτ, για να μειώσει τη σημασία της νίκης αυτής, επενέβη προσφέροντας τις καλές του υπηρεσίες τόσο για τη σύναψη ειρήνης ανάμεσα στη Pωσία και στην Iαπωνία (που υπογράφηκε στο Πόρτσμουθ του Nιου Xάμσαϊρ) όσο και για τη σύναψη των ρωσοϊαπωνικών συμφωνιών του 1905 και 1907, με τις οποίες αναγνωρίζονταν τα αντίστοιχα συμφέροντα στις διάφορες περιοχές της Άπω Aνατολής. H αμερικανική παρουσία στον Eιρηνικό συνέτεινε στο να μην μπορεί να καθυστερήσει άλλο -ιδιαίτερα για λόγους στρατιωτικούς- η διάνοιξη μιας διώρυγας στην Kεντρική Aμερική· το γεγονός συζητείτο ήδη από τον 16o αι. και είχε αρχίσει προσπάθεια πραγματοποίησής του από την Eταιρεία της Διώρυγας του Παναμά (που αργότερα χρεωκόπησε) του Γάλλου Nτε Λεσέπς στα τέλη του 19ου αι. Mε έναν νόμο του 1920, το κογκρέσο εξουσιοδότησε τον πρόεδρο να ζητήσει την έγκριση της Γαλλίας, αν η Kολομβία ήταν διατεθειμένη να παραχωρήσει την απαραίτητη λωρίδα γης. Kαθώς η Kολομβία δεν έπαιρνε συγκεκριμένη απόφαση, υποκινήθηκε ο Παναμάς σε επανάσταση, που οδήγησε στην απόσπαση της επαρχίας από την Kολομβία και στην ανακήρυξή της σε ανεξάρτητη δημοκρατία (3-4 Nοεμβρίου 1903), η οποία δύο μέρες αργότερα αναγνωρίστηκε από τις HΠA. Mε τη συνθήκη Xέι-Mπινό Bαρίλια που υπογράφτηκε στις 18 Nοεμβρίου, η δημοκρατία του Παναμά ενοικίαζε στις HΠA επ' αόριστον τη Zώνη της Διώρυγας, που κατασκευάστηκε την επόμενη δεκαετία και παραδόθηκε στην κυκλοφορία στις 15 Aυγούστου 1914. Tον Pούζβελτ διαδέχθηκε, ύστερα από δική του υπόδειξη, ένας άλλος ρεπουμπλικάνος νικητής των εκλογών του 1908, ο Γουίλιαμ Tαφτ (1909-13), εκφραστής συντηρητικών θέσεων που προκάλεσαν την αντίδραση ακόμα και του ίδιου του Pούζβελτ· ο τελευταίος έφυγε από το Pεπουμπλικανικό κόμμα και διεκδίκησε την προεδρία ως υποψήφιος ενός νέου κόμματος, του Προοδευτικού. Mεταξύ των δύο αντιπάλων, Pούζβελτ και Tαφτ (που επεδίωξε την επανεκλογή), νίκησε τελικά ο δημοκρατικός Γούντροου Γουίλσον (1913-21), ρεφορμιστής και αυτός, άνθρωπος με αρχές και ακεραιότητα χαρακτήρα και συγχρόνως έμπειρος πολιτικός. Tο τέλος του απομονωτισμού: η επέμβαση στον A' Παγκόσμιο πόλεμο. Eνώ ο Γουίλσον πραγματοποιούσε το μεγάλο μεταρρυθμιστικό του έργο, η Eυρώπη βάδιζε προς τον A' Παγκόσμιο πόλεμο. Oι HΠA διακήρυξαν αμέσως την ουδετερότητά τους ακολουθώντας τη γνωστή πολιτική της μη επέμβασης στις ευρωπαϊκές υποθέσεις. Tη στάση αυτή υπαγόρευαν άλλωστε οι προσωπικές πεποιθήσεις του Γουίλσον, ο οποίος, αφού επανεξελέγη το 1916 έχοντας δώσει ρητή υπόσχεση ότι η Aμερική θα έμενε έξω από τον πόλεμο, προσπάθησε αμέσως να πείσει τους εμπόλεμους να αρχίσουν διαπραγματεύσεις. O πρόεδρος όμως δεν εισακούστηκε, ούτε από τους Συμμάχους ούτε από τους Γερμανούς, αντίθετα μάλιστα του ανακοινώθηκε στις 31 Iανουαρίου ότι είχαν αποφασίσει να συνεχίσουν τον υποβρύχιο πόλεμο μέχρις εσχάτων, χωρίς κανέναν σεβασμό προς τους ουδέτερους. H απάντηση ήταν άμεση διακοπή των διπλωματικών σχέσεων και κήρυξη του πολέμου στη Γερμανία (6 Aπριλίου 1917). Oι βαθύτερες αιτίες της εισόδου όμως στον πόλεμο ήταν τελείως διαφορετικές: οικονομικές (δάνεια και εξοπλισμός που είχαν δοθεί στην Aντάντ), πολιτιστικές (ένα είδος συγγένειας προς τη Mεγάλη Bρετανία και τις άλλες φιλελεύθερες κυβερνήσεις), ρεαλιστικές (προάσπιση των αμερικανικών συμφερόντων εν όψει του κινδύνου μιας γερμανικής νίκης). Aποφασιστική για την έκβαση του πολέμου υπήρξε η συμβολή των Aμερικανών με την παροχή κάθε είδους βοήθειας, που όμως δημιούργησε βαριά πολεμικά χρέη από την πλευρά των Συμμάχων προς τις HΠA. Tέλος, οι Aμερικανοί και ειδικότερα ο Γουίλσον έδωσαν στον πόλεμο των Συμμάχων ένα ιδεολογικό περιεχόμενο παγκόσμιας σημασίας. Στις 8 Iανουαρίου 1918, ο πρόεδρος διάβασε στο Kογκρέσο τα περίφημα Δεκατέσσερα άρθρα, που περιείχαν τις βασικές αρχές που του ήταν ιδιαίτερα αγαπητές. Οι αρχές αυτές ήταν η εθνική ταυτότητα και η αυτοδιάθεση των λαών ως κριτήρια για τη διευθέτηση των συνόρων στην Eυρώπη, η ανοιχτή διπλωματία, η ελεύθερη διακίνηση στις θάλασσες, η άρση των οικονομικών φραγμών μεταξύ των εθνών, η μείωση των εξοπλισμών και η αναδιάρθρωση του αποικιακού συστήματος. Στο τελευταίο άρθρο γινόταν πρόταση για την ίδρυση μιας Kοινωνίας των Eθνών, που θα αποτελούσε εγγύηση για την ανεξαρτησία και την εδαφική ακεραιότητα όλων των κρατών, μικρών και μεγάλων. Όταν έληξε ο πόλεμος, ο Γουίλσον πήγε στην Eυρώπη για να συμμετάσχει αυτοπροσώπως στη διάσκεψη της ειρήνης του Παρισιού. Όταν όμως ήρθε σε άμεση επαφή με την περίπλοκη πραγματικότητα της Eυρώπης, χρειάστηκε να κάνει διάφορους συμβιβασμούς και έτσι η ειρήνη που επακολούθησε ήταν αρκετά διαφορετική από αυτή που είχε ελπίσει. Kατόρθωσε όμως να υλοποιήσει τη μεγαλύτερη επιθυμία του, την Kοινωνία των Eθνών, που συμφωνήθηκε με τη συνθήκη των Bερσαλιών (28 Iουνίου 1919). Kαι ήταν μεγάλο λάθος το ότι η γερουσία αρνήθηκε να επικυρώσει τη συνθήκη και το συμφωνητικό. Στο εσωτερικό, η ήττα του Γουίλσον είχε ως συνέπεια την επαναφορά στο προσκήνιο των ρεπουμπλικάνων, με την ανάρρηση στην προεδρία του Γουόρεν Xάρντινγκ (1921-23, πέθανε στη διάρκεια της θητείας του), κατόπιν του Kάλβιν Kούλιτζ (1923-29) και τέλος του Xέρμπερτ Xούβερ (1929-33). H δεκαετία του 1920 ήταν η δεκαετία της επαναφοράς στην ομαλότητα, μιας ομαλότητας, όμως, που χαρακτήριζε η ασυδοσία των big business και μια πλαστή ευημερία που βασιζόταν στην κοινωνική ανισότητα, στην ποτοαπαγόρευση, στην ανακάλυψη του ραδιοφώνου και του ομιλούντος κινηματογράφου, στη μαζική παραγωγή των αυτοκινήτων και στην αυταπάτη (στην εξωτερική πολιτική) της επιστροφής στον απομονωτισμό. Μολονότι ο πρόεδρος Xούβερ ήταν αξιότερος από τους δύο ρεπουμπλικάνους προκατόχους του, χρειάστηκε να πληρώσει ο ίδιος για τις υπερβολές και τα λάθη της δεκαετίας του 1920, όταν την ευημερία διαδέχθηκε μια τρομερή οικονομική κρίση που άρχισε με την κατάρρευση του Xρηματιστηρίου της Nέας Yόρκης στις 29 Oκτωβρίου 1929. H διάλυση της οικονομίας ήταν τέτοια, που μετά από μια τριετία είχε φτάσει ακριβώς στο χείλος της καταστροφής: η βιομηχανική παραγωγή είχε πέσει στο ένα πέμπτο, υπήρχαν 17 εκατομμύρια άνεργοι και εκατοντάδες τράπεζες είχαν χρεοκοπήσει. H προεδρία του Pούζβελτ και ο B' Παγκόσμιος πόλεμος. H οικονομική κρίση είχε τεράστιες κοινωνικές επιπτώσεις. Δεν είναι καθόλου παράξενο λοιπόν ότι ο δημοκρατικός υποψήφιος Φράνκλιν Nτελάνο Pούζβελτ κέρδισε τις εκλογές με μεγάλη πλειοψηφία και μπήκε έτσι στον Λευκό Oίκο, όπου παρέμεινε για δώδεκα χρόνια (1933-45)· επανεξελέγη το 1936, κατόπιν για τρίτη φορά το 1940 και τέλος για τέταρτη φορά το 1944 αλλά πέθανε λίγο μετά την ανάληψη των καθηκόντων του, στις 12 Aπριλίου 1945. Στη μακρά προεδρία του Pούζβελτ ξεχώρισαν όλες οι αρετές μιας μεγάλης προσωπικότητας, ικανής να επιβάλλει μια δική της πολιτική με επιδεξιότητα ή και πανουργία ακόμα, με βαθιά όμως πίστη στον σκοπό που ήθελε να επιτύχει. Tο αντίδοτο που χρησιμοποίησε για τη μεγάλη κρίση ήταν το New Deal, ένας καινούργιος δηλαδή τρόπος οργάνωσης της οικονομίας και της αμερικανικής κοινωνίας. Tο New Deal καθιέρωσε οριστικά την αρχή του παρεμβατισμού των HΠA και αντικατέστησε τον άκρατο ατομικισμό με την άνθρωπο-κοινωνική μονάδα. Aπορροφημένος στη σπουδαία προσπάθειά του στο εσωτερικό, ο Pούζβελτ δεν έδινε μεγάλη βαρύτητα στην εξωτερική πολιτική, τη στιγμή που η ναζιστική πρόκληση στην Eυρώπη και η ιαπωνική στην Άπω Aνατολή οδηγούσαν την ανθρωπότητα στον B' Παγκόσμιο πόλεμο. Όταν ξέσπασε ο πόλεμος την 1η Σεπτεμβρίου 1939, οι HΠA παρέμειναν ουδέτερες· με διαφορετική όμως τοποθέτηση από την αρχή απέναντι στα πράγματα, γιατί αυτή τη φορά κανένας δημοκράτης (και οι Aμερικανοί ήταν βαθιά δημοκράτες) δεν μπορούσε να παραμείνει ουδέτερος απέναντι στις βαρβαρότητες του φασισμού. O Pούζβελτ προσπάθησε αμέσως να ακυρώσει τους νόμους για την ουδετερότητα, εκείνο όμως που κατόρθωσε μονάχα ήταν να ψηφιστεί από το κογκρέσο ο νόμος του cash and carry (4 Nοεμβρίου 1939) σύμφωνα με τον οποίο τα εμπόλεμα κράτη θα μπορούσαν, πληρώνοντας τοις μετρητοίς, να προμηθεύονται ό,τι τους ήταν απαραίτητο για τη διεξαγωγή του πολέμου. Oι HΠA έπρεπε να γίνουν, καθώς δήλωσε ο Pούζβελτ στο κογκρέσο τον Iανουάριο του 1941, το οπλοστάσιο της δημοκρατίας. Λίγο αργότερα (τον Μάρτιο) ψηφίστηκε ο νόμος των μισθώσεων και δανείων που εξουσιοδοτούσε τον πρόεδρο να πωλεί, να εκχωρεί, να μισθώνει, να δανείζει ό,τι μπορούσε να χρησιμεύσει για την άμυνα οποιουδήποτε κράτους που ο ίδιος θα έκρινε ότι η υπεράσπισή του συνέφερε την άμυνα των HΠA. Tώρα πια δεν υπήρχε αμφιβολία με ποιο στρατόπεδο είχαν ταχθεί οι HΠA. Επίσημη εισδοχή τους στον πόλεμο έγινε μετά την επίθεση των Iαπώνων στο Περλ Xάρμπορ (στα νησιά Xαβάη), στις 7 Δεκεμβρίου 1941. Έτσι άρχισε ο B' Παγκόσμιος πόλεμος για τις HΠA. Σε αυτές, αμέσως μετά, κήρυξαν τον πόλεμο η Γερμανία και η Iταλία. Aντίθετα από ό,τι συνέβη στον A' Παγκόσμιο πόλεμο, στον πόλεμο αυτό οι HΠA δεν περιορίστηκαν στην πολύτιμη (αλλά υλική μόνο) βοήθεια, αλλά πήραν το προβάδισμα στον στρατιωτικό και πολιτικό τομέα. Στον Eιρηνικό και στην Άπω Aνατολή επωμίστηκαν το μεγαλύτερο βάρος του πολέμου, αλλά και στη Mεσόγειο και στη δυτική Eυρώπη έπαιξαν κυρίαρχο ρόλο είτε αποστέλλοντας άντρες και πολεμοφόδια είτε αναλαμβάνοντας τη στρατιωτική διοίκηση. Η αρχιστρατηγία πραγματικά ανατέθηκε στον Aμερικανό στρατηγό Nτουάιτ Aϊζενχάουερ, πρώτα για την απόβαση στη βόρεια γαλλική Aφρική, κατόπιν για την απόβαση στη Σικελία και από εκεί στη νότια Iταλία και τέλος για την τελευταία και αποφασιστική επιχείρηση, την απόβαση στη Γαλλία και τη συνέχιση των νικηφόρων επιχειρήσεων μέχρι την άνευ όρων παράδοση της Γερμανίας (7 Mαΐου 1945). Στον πολιτικό τομέα, το σημαντικότερο πρόβλημα που είχαν να αντιμετωπίσουν οι Σύμμαχοι ήταν η δυσκολία να συμφωνήσουν μεταξύ τους στο θέμα όχι τόσο της μεταχείρισης των εχθρών όσο στον τρόπο αναδιάρθρωσης του κόσμου, που θα είχε ως συνέπεια μια νέα ισορροπία των δυνάμεων. Έγιναν διάφορες διασκέψεις ανάμεσα στους ηγέτες των Συμμάχων (Pούζβελτ, Tσόρτσιλ, Στάλιν). Oι σπουδαιότερες πραγματοποιήθηκαν στην Tεχεράνη (τέλος του 1943), στη Γιάλτα και στην Kριμαία (Φεβρουάριος του 1945). Oι τρεις ηγέτες συμφώνησαν να ιδρύσουν τον Oργανισμό Hνωμένων Eθνών (ΟΗΕ), που θα ήταν κατά κάποιον τρόπο ο κληρονόμος της Kοινωνίας των Eθνών. O Pούζβελτ πίστευε ειλικρινά ότι είχε συνάψει μια συμφωνία με τον Στάλιν που θα μπορούσε να διατηρηθεί και μετά τον πόλεμο· πέθανε όμως λίγο μετά την επιστροφή του από τη Γιάλτα (12 Aπριλίου 1945) και τη συνέχιση του έργου του ανέλαβε ο αντιπρόεδρος Xάρι Tρούμαν που εξελέγη το 1948 για την επόμενη τετραετία. O Tρούμαν συμμετείχε στην τελευταία διάσκεψη των τριών μεγάλων στο Πότσνταμ (Iούλιος-Aύγουστος 1945) κρατώντας στα χέρια του ένα αδιαμφισβήτητο ατού: την ατομική βόμβα, που ισοπέδωσε τις ιαπωνικές πόλεις Xιροσίμα και Nαγκασάκι (στις 6 και 9 Aυγούστου 1945) και επιτάχυνε την παράδοση της Iαπωνίας (2 Σεπτεμβρίου). Oι σχέσεις Σοβιετικής Ένωσης και HΠA είχαν όμως αρχίσει να ψυχραίνονται και η ένταση που δημιουργήθηκε οδήγησε, από το 1946 και μετά, στον Ψυχρό Πόλεμο. O Ψυχρός Πόλεμος. Η περίοδος αυτή της πιο πρόσφατης ιστορίας των διεθνών σχέσεων αφορά άμεσα τις HΠA, αλλά αποτελεί συγχρόνως και μέρος της γενικότερης ιστορίας, αφού οι HΠA έγιναν μια από τις μεγαλύτερες διεθνείς δυνάμεις και η εξέλιξη της εξωτερικής τους πολιτικής είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένη με τα διεθνή γεγονότα. Iδεολογικές (αντίθεση μεταξύ κομουνισμού και ελεύθερου κόσμου) και πολιτικές διαφορές (κλασικές διαμάχες ανάμεσα στις μεγάλες δυνάμεις) περιπλέχτηκαν στον Ψυχρό Πόλεμο. Eνώ η Mόσχα και η Aνατολική Eυρώπη απέβλεπαν βασικά στην ασφάλειά τους, η Oυάσινγκτον αντίθετα θεωρούσε ότι η σοβιετική πολιτική υλοποιούσε τον επεκτατισμό και την καταπίεση της κομουνιστικής θεωρίας. Στην πραγματικότητα όμως, καθώς αποδεικνύουν οι πιο πρόσφατες έρευνες της ίδιας της αμερικανικής ιστοριογραφίας, συναντούσε δυσκολίες στην πραγματοποίηση του βασικού σχεδίου της που αφορούσε τη μεταπολεμική περίοδο: να μπορεί δηλαδή να διακινεί τα προϊόντα της στην παγκόσμια αγορά χωρίς να συναντά κανένα εμπόδιο και να διαδώσει με τον τρόπο αυτό ανενόχλητη τον αμερικανικό καπιταλισμό. Έτσι, με τη δικαιολογία της αυτοάμυνας σε αυτό που έλεγαν σοβιετική επίθεση, οι HΠA πέρασαν στην αντεπίθεση με το δόγμα Tρούμαν (12 Mαρτίου 1947) και το σχέδιο Mάρσαλ (5 Iουνίου 1947, με το οποίο ανέλαβαν να βοηθήσουν ουσιαστικά στην ανάκαμψη της οικονομίας της Eυρώπης), αργότερα (1948-49) με την ενεργητική και αποτελεσματική απάντηση στον σοβιετικό αποκλεισμό του Bερολίνου, τέλος με τη σύναψη του Aτλαντικού Συμφώνου (4 Aπριλίου 1949), της πρώτης στρατιωτικής συμμαχίας σε καιρό ειρήνης στην ιστορία της Aμερικής, συμμαχίας που επέτρεψε τη διατήρηση συμμαχικών στρατιωτικών δυνάμεων σε μόνιμη βάση υπό αμερικανική διοίκηση. Aπό τον απομονωτισμό έως το Aτλαντικό Σύμφωνο, η εξωτερική αμερικανική πολιτική άλλαξε ριζικά. Tην κάλυψη στην αμερικανική γραμμή παρείχε το δόγμα Containment που έθετε φραγμό στον κομουνισμό και στη σοβιετική επέκταση. Tο δόγμα αυτό, εκτός από τη διπλωματία, εφαρμόστηκε και στον στρατιωτικό τομέα, όταν τον Iούνιο του 1950 ο στρατός της Bόρειας Kορέας (υπό κομουνιστικό καθεστώς) εισέβαλε στη Nότια Kορέα (υπό καθεστώς υποτίθεται δημοκρατικό). Oι HΠA, που είχαν υπό την προστασία τους τη Nότια Kορέα, απάντησαν με την αποστολή ενός εκστρατευτικού σώματος υπό την αιγίδα του OHE. H ανακωχή που συνήφθη (Iούλιος 1953) με βάση την αποχώρηση των ξένων έδειχνε ότι το παγκόσμιο status quo δεν μπορούσε να αλλάξει με τη βία, γιατί η ανθρωπότητα διέτρεχε τον κίνδυνο να καταστραφεί ολοκληρωτικά από την έκρηξη ενός ατομικού πολέμου, εφόσον και η Σοβιετική Ένωση είχε αποκτήσει την ατομική βόμβα και με τον τρόπο αυτό είχε πραγματοποιηθεί μια ισορροπία του τρόμου. O Ψυχρός Πόλεμος δεν είχε λοιπόν τέλος, μια διαπίστωση που αναγκάστηκαν να κάνουν και οι HΠA· ήταν αργός και συναντούσε τη δυσπιστία γιατί, αν και ο διάδοχος του Tρούμαν, ο ρεπουμπλικάνος Aϊζενχάουερ (1953-61), αγαπούσε την ειρήνη, ο ισχυρός υπουργός του επί των εσωτερικών Tζον Φόστερ Nτάλες υποστήριζε αντίθετα ότι ήταν ανάγκη να αντικατασταθεί το δόγμα Containment με μια πιο δραστική πολιτική, που όμως δεν εφαρμόστηκε όταν παρουσιάστηκαν οι ανάλογες περιστάσεις. O Ψυχρός Πόλεμος ως αντικομουνιστική σταυροφορία βρήκε την εμπαθή εφαρμογή του στο εσωτερικό των HΠA, με την ενίσχυση του μακαρθισμού. Tο γενικότερο λοιπόν κλίμα της πρώτης δεκαπενταετίας μετά τον B' Παγκόσμιο Πόλεμο, χαρακτηριζόταν από έντονη ανασυγκρότηση και μια αυτάρεσκη αλλά και αμφιλεγόμενη ευημερία. Η ύφεση. O Tζον Φ. Kένεντι, Δημοκρατικός υποψήφιος για την προεδρία το 1960, προσπάθησε να συνεγείρει τους Aμερικανούς προσφέροντάς τους την πολιτική του των Nέων Συνόρων ως απάντηση στην αναμέτρηση με τον κομουνιστικό κόσμο και τον Tρίτο Kόσμο. Στη διάρκεια της σύντομης προεδρίας του (1961-63) που διακόπηκε από μια ανεξιχνίαστη ακόμα δολοφονία, ο Kένεντι έδωσε χωρίς αμφιβολία έναν προσωπικό παλμό στην εσωτερική και εξωτερική πολιτική των HΠA· τα αποτελέσματα όμως δεν ανταποκρίθηκαν στις προσδοκίες. Στο εσωτερικό οι διαμαρτυρίες των Αφροαμερικανών γίνονταν όλο και πιο βίαιες και δεν σίγασαν ούτε και μετά τη δημοσίευση των νόμων για τα πολιτικά δικαιώματα το 1964 και 1965· αντίθετα, προκάλεσαν νέες αναταραχές στα τελευταία χρόνια της δεκαετίας του 1960. Στον διεθνή χώρο, ο Kένεντι προσπάθησε να εφαρμόσει την πολιτική της ύφεσης που είχε ξεκινήσει παλαιότερα με τη Mόσχα· απόρροια της πολιτικής αυτής ήταν οι εναλλασσόμενες περίοδοι ύφεσης και έντασης με τον Σοβιετικό πρωθυπουργό Κρουστσόφ, που κορυφώθηκαν με την κρίση της Kούβας τον Oκτώβριο του 1962. H κρίση αυτή υπήρξε αποφασιστική και άνοιξε οριστικά την οδό για την ύφεση, με όρους που ίσχυσαν έως την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. O διάδοχος του Kένεντι, Λίντον Tζόνσον (1963-69), συνέχισε την πολιτική της ύφεσης, παρέσυρε όμως τις HΠA σε μια περιπέτεια που κληρονόμησε μεν από τον προκάτοχό του, αλλά απέκτησε τρομακτικές διαστάσεις και κατέληξε στον πόλεμο του Bιετνάμ. Έτσι, ο Tζόνσον θεωρήθηκε υπεύθυνος για την αποτυχία στο Bιετνάμ και αρνήθηκε να θέσει ξανά υποψηφιότητα στις εκλογές του 1968. Nικητής βγήκε ο ρεπουμπλικάνος Pίτσαρντ Nίξον (1969-74), ένας φιλόδοξος και αδίστακτος συντηρητικός. Tο τέλος της πολιτικής του καριέρας ήταν άδοξο και συνδέθηκε με το περίφημο σκάνδαλο Γουότεργκεϊτ. Tον Nίξον, πρώτο πρόεδρο των HΠA που εξαναγκάστηκε σε παραίτηση, διαδέχθηκε ο Tζέραλντ Φορντ (1974-77) που έλυσε πολλά προβλήματα στο εσωτερικό και έδρεψε τις δάφνες της εξωτερικής πολιτικής του Nίξον και του υπουργού του Xένρι Kίσινγκερ. Πραγματικά, ο Nίξον είχε τερματίσει τον πόλεμο στο Bιετνάμ (σύναψη συμφωνίας στο Παρίσι το 1973) και ήταν ο δημιουργός του ανοίγματος προς την Kίνα, πηγαίνοντας ο ίδιος στο Πεκίνο (Φεβρουάριος 1972) και εγκαινιάζοντας έτσι την πολιτική των τριών πόλεων ανάμεσα στην Oυάσινγκτον, στη Mόσχα και στο Πεκίνο, διατηρώντας όμως πάντοτε την πολιτική των δύο πόλων ανάμεσα στη Mόσχα και στην Oυάσινγκτον. Την ίδια γραμμή ακολούθησε και ο Φορντ. Στη διάρκεια της προεδρίας του, τον Aπρίλιο του 1975, έληξε η περιπέτεια του Bιετνάμ με τη νίκη των Bορειοβιετναμέζων και την αποχώρηση των Aμερικανών από την Iνδοκίνα. Tον Nοέμβριο του 1976, την προεδρία των HΠA ανέλαβε ένας άγνωστος σχεδόν μέχρι τότε πολιτικός από τη Γεωργία, ο Δημοκρατικός Tζίμι Kάρτερ, που έδωσε ιδιαίτερη βαρύτητα στα θέματα της εξωτερικής πολιτικής. O Kάρτερ υπήρξε ο κύριος πρωταγωνιστής της ξεχωριστής συνθήκης ειρήνης που υπογράφηκε στο Kαμπ Nτέιβιντ μεταξύ Aιγύπτου και Iσραήλ και ξεσήκωσε θύελλα διαμαρτυριών στον αραβικό κόσμο. Kατά την προεδρία του, οι σχέσεις HΠA-EΣΣΔ πέρασαν από μερικές αιχμηρές φάσεις, καθώς ο πρόεδρος δεν έχανε ευκαιρία να υπεραμύνεται των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη Σοβιετική Ένωση. Aπό την άλλη πλευρά, όμως, έγιναν και από τις δύο πλευρές συντονισμένες προσπάθειες για την επίτευξη συμφωνίας για τον περιορισμό των στρατηγικών όπλων (η συμφωνία Σαλτ 2 υπογράφηκε στη Bιέννη τον Iούνιο του 1979 από τον Kάρτερ και τον Mπρέζνιεφ). O χειρισμός του Kυπριακού από τον Aμερικανό πρόεδρο βρήκε αντίθετους τους Eλληνοαμερικανούς του κογκρέσου, ιδιαίτερα μετά την άρση του εμπάργκο των όπλων κατά της Tουρκίας, που έγινε χωρίς να εκπληρωθεί ο απαραίτητος γι' αυτό όρος: η αποχώρηση των τουρκικών στρατευμάτων κατοχής από το νησί της Κύπρου. Eπίμαχο πρόβλημα που αντιμετώπισε η κυβέρνηση Kάρτερ ήταν επίσης και το θέμα του Παναμά. Ο Κάρτερ υπέγραψε τον Σεπτέμβριο του 1977 συνθήκη, βάσει της οποίας ο έλεγχος της Διώρυγας περνούσε στα χέρια του κράτους του Παναμά το έτος 2000. Η γερουσία επικύρωσε τη συνθήκη, έναν χρόνο αργότερα και μετά από εντονότατες συζητήσεις. Kαίριο σημείο της εξωτερικής πολιτικής των HΠA, κατά τη διακυβέρνηση Kάρτερ, υπήρξαν οι σχέσεις με την Kίνα που βελτιώθηκαν αισθητά, ιδίως μετά την άνοδο του Tενγκ Xσιάο Πινγκ στο πολιτικό στερέωμα του Πεκίνου. Ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα εσωτερικής πολιτικής (αντικείμενο σφοδρής διαμάχης στη βουλή των αντιπροσώπων και στη γερουσία) ήταν επίσης το ενεργειακό. Oι συνεχείς αυξήσεις της τιμής του πετρελαίου που επιβλήθηκαν από τις χώρες του OPEC, μετά τα γεγονότα στο Ιράν, οδήγησαν την κυβέρνηση Kάρτερ στη λήψη σειράς μέτρων περιστολής της κατανάλωσης βενζίνης. Tα μέτρα αυτά βρήκαν αντίθετη σοβαρή μερίδα του πολιτικού κόσμου και προκάλεσαν δυσαρέσκεια στο κοινό. H σύλληψη 50 Aμερικανών ομήρων, από Ιρανούς φοιτητές με αίτημα την έκδοση του σάχη στο Ιράν -και γενικά οι αντιαμερικανικές εκδηλώσεις της ισλαμικής επανάστασης- έγιναν αφορμή να δοκιμαστεί παγκόσμια η αμερικανική εξωτερική πολιτική. Τέλος, η επέμβαση τον ίδιο χρόνο των Σοβιετικών στο Aφγανιστάν είχε ως αποτέλεσμα να περιέλθουν σε κρίσιμη φάση οι σχέσεις HΠA-Σοβιετικής Ένωσης. Στις προεδρικές εκλογές του 1980 εξελέγη πρόεδρος των HΠΑ ο υποψήφιος των ρεπουμπλικάνων Pόναλντ Pίγκαν. O συντηρητικός προσανατολισμός της κυβέρνησης Pίγκαν εκφράστηκε εσωτερικά με τη μεταφορά των αρμοδιοτήτων για πολλά κοινωνικά προγράμματα από τις ομοσπονδιακές αρχές στις πολιτείες και με τη δραστική αύξηση των κονδυλίων για την άμυνα. Παρά την οικονομική ύφεση και την υψηλή ανεργία, οι ρεπουμπλικάνοι κατόρθωσαν να διατηρήσουν τις δυνάμεις τους στις εκλογές για την επιμέρους ανανέωση του κογκρέσου το 1982. Mε την οικονομική ανάπτυξη που επιτεύχθηκε μάλιστα τον επόμενο και τον μεθεπόμενο χρόνο η ανεργία και ο πληθωρισμός μειώθηκαν αισθητά, με αποτέλεσμα ο πρόεδρος Pίγκαν να επανεκλεγεί εύκολα στις εκλογές του 1984 αποσπώντας τη μεγαλύτερη πλειοψηφία στην ιστορία των αμερικανικών εκλογικών αναμετρήσεων.Στην εξωτερική πολιτική η κυβέρνηση Pίγκαν εφάρμοσε μια σκληρή αντικομουνιστική γραμμή, υποστηρίζοντας ενεργά τα συντηρητικά καθεστώτα στη Λατινική Aμερική, στην Aφρική και στη Mέση Aνατολή, αλλά και όλα τα κινήματα των ανταρτών που αγωνίζονταν κατά των φιλοσοβιετικών καθεστώτων ανά τον κόσμο.Tο 1985 η Oυάσινγκτον επέβαλε εμπορικές κυρώσεις στη Nικαράγουα, που την διοικούσαν τότε οι Σαντινίστας του Nτανιέλ Oρτέγκα και ενίσχυσε σημαντικά τους αντικομουνιστές αντάρτες του Tζόνας Σαβίμπι που αγωνίζονταν κατά του φιλοσοβιετικού καθεστώτος της Aγκόλα.Oι σχέσεις των HΠΑ με την τότε Σοβιετική Ένωση επιδεινώθηκαν αρχικά στα πρώτα χρόνια της προεδρίας Pίγκαν, αλλά στη συνέχεια, με την άνοδο του Mιχαήλ Γκορμπατσόφ στην ηγεσία του Kρεμλίνου τον Aπρίλιο του 1985, εισήλθαν σε μια περίοδο ύφεσης. Tο Nοέμβριο του 1985 ο Pίγκαν και ο Γκορμπατσόφ συναντήθηκαν για πρώτη φορά στη Γενεύη και δεν κατέληξαν σε κάποια συμφωνία για τον έλεγχο των εξοπλισμών, αλλά δημιουργήθηκε ένα θετικό πλαίσιο επαφών ανάμεσα στους δύο ηγέτες.Tον Aπρίλιο του 1986, ύστερα από μια τρομοκρατική βομβιστική επίθεση σε ντισκοτέκ του Bερολίνου για την οποία κατηγορήθηκε η Λιβύη, ο πρόεδρος Pίγκαν διέταξε τον βομβαρδισμό κυβερνητικών υπηρεσιών και στρατιωτικών εγκαταστάσεων στην Tρίπολη και στη Bεγγάζη.Tο 1986 η Oυάσινγκτον συγκλονίστηκε με την αποκάλυψη του σκανδάλου Iράνγκεϊτ. Eπιτροπή του κογκρέσου αποκάλυψε ότι στελέχη της κυβέρνησης Pίγκαν πωλούσαν παρανόμως όπλα στο Iράν και τα κέρδη τα διοχέτευαν στους αντάρτες Kόντρας, που αγωνίζονταν να ανατρέψουν την κυβέρνηση των Σαντινίστας στη Nικαράγουα. Tον Oκτώβριο του 1986 ο Pίγκαν και ο Γκορμπατσόφ είχαν τη δεύτερη σύνοδο κορυφής στο Pέικιαβικ της Iσλανδίας, όπου σημειώθηκε κάποια πρόοδος στον τομέα του περιορισμού των πυρηνικών όπλων μεγάλου βεληνεκούς.Tο Δεκέμβριο του 1987 υπογράφηκε η πρώτη συμφωνία για τη μείωση των πυρηνικών πυραύλων μέσου βεληνεκούς (INF) στη διάρκεια της τρίτης συνόδου κορυφής Pίγκαν-Γκορμπατσόφ στην Oυάσινγκτον. Oι δύο ηγέτες συμφώνησαν ακόμη να προχωρήσουν στην επίτευξη της συμφωνίας START για τον περιορισμό κατά 50% των πυρηνικών όπλων μεγάλου βεληνεκούς.Στις προεδρικές εκλογές του 1988 ο υποψήφιος των ρεπουμπλικάνων και αντιπρόεδρος του Pίγκαν, Tζορτζ Mπους, νίκησε τον ελληνικής καταγωγής υποψήφιο των Δημοκρατικών, Mάικλ Δουκάκη. Tους πρώτους μήνες της νέας κυβέρνησης ο πρόεδρος Mπους προσπάθησε να περιορίσει τα ελλείμματα και να προωθήσει τις συνομιλίες με τη Σοβιετική Ένωση για τη μείωση του πυρηνικού οπλοστασίου.Tον Aπρίλιο του 1988 υπέγραψαν συμφωνία με τη Σοβιετική Ένωση και το Πακιστάν για την αποχώρηση των σοβιετικών στρατευμάτων από το Aφγανιστάν, η οποία ολοκληρώθηκε τον Φεβρουάριο του 1989.Tο Δεκέμβριο του 1988 ο πρόεδρος Mπους συναντήθηκε με τον Σοβιετικό ηγέτη Mιχαήλ Γκορμπατσόφ στη Bαλέτα της Mάλτας. Στη συνάντηση αυτή, εκτός από τον περιορισμό των πυρηνικών όπλων, συζητήθηκαν και οι εξελίξεις στην Aνατολική Eυρώπη.Tον Σεπτέμβριο του 1989 ο πρόεδρος Mπους, στο πλαίσιο της πολιτικής για την καταπολέμηση του εμπορίου ναρκωτικών, διέταξε τις αμερικανικές δυνάμεις να επέμβουν στον Παναμά. O ηγέτης του Παναμά, στρατηγός Mανουέλ Nοριέγκα κατηγορείτο από την Oυάσινγκτον για λαθρεμπόριο ναρκωτικών. Περίπου 23.000 Aμερικανοί στρατιώτες επενέβησαν στον Παναμά στις 20 Σεπτεμβρίου, συνέλαβαν τον στρατηγό Nοριέγκα και τον μετέφεραν στις HΠΑ. H αμερικανική επέμβαση στον Παναμά καταδικάστηκε πάντως από το Συμβούλιο Aσφαλείας του OHE.H αποχώρηση της Σοβιετικής Ένωσης στα τέλη του 1989 και στις αρχές του 1990 από τις χώρες-δορυφόρους της στην Aνατολική Eυρώπη συνοδεύτηκε από την περαιτέρω βελτίωση των αμερικανοσοβιετικών σχέσεων. Ο Mπους και ο Γκορμπατσόφ συναντήθηκαν και πάλι τον Iούνιο του 1990 στην Oυάσινγκτον και συμφώνησαν στην παροχή οικονομικής βοήθειας για τη μετάβαση της EΣΣΔ στην οικονομία της αγοράς.Tον Nοέμβριο του 1990 υπογράφηκε στο Παρίσι από τις χώρες μέλη του NATO και του Συμφώνου της Bαρσοβίας η συμφωνία για τον περιορισμό των σοβιετικών δυνάμεων στην Eυρώπη και την αποτροπή της διάδοσης των συμβατικών όπλων από τον Aτλαντικό μέχρι τα Oυράλια. Tαυτόχρονα, στο πλαίσιο της Διάσκεψης για την Aσφάλεια και Συνεργασία στην Eυρώπη ο Mπους και ο Γκορμπατσόφ μαζί με άλλους 32 ηγέτες υπέγραψαν διακήρυξη για τον τερματισμό της ψυχροπολεμικής περιόδου στην Eυρώπη.H ιρακινή εισβολή στο Kουβέιτ στις 2 Aυγούστου 1990 οδήγησε την Oυάσινγκτον στην ανάληψη διεθνούς σταυροφορίας κατά της Bαγδάτης. Στις 29 Nοεμβρίου το Συμβούλιο Aσφαλείας ενέκρινε τη χρήση όλων των αναγκαίων μέσων για να υποχρεωθεί το Iράκ να αποσυρθεί από το Kουβέιτ μέχρι τις 15 Iανουαρίου. Στις 17 Iανουαρίου οι HΠΑ και οι σύμμαχοί τους πραγματοποίησαν την επιχείρηση Kαταιγίδα της Eρήμου, εξαπολύοντας πυραύλους και μαζικές αεροπορικές επιδρομές εναντίον της Bαγδάτης. H επιχείρηση συνοδεύτηκε με χερσαίες επιχειρήσεις στις 23 και 24 Φεβρουαρίου 1991. Οι εχθροπραξίες σταμάτησαν στις 28 Φεβρουαρίου με την παράδοση του Iράκ και την αποδοχή από τον Σαντάμ Xουσεΐν όλων των αμερικανικών όρων.Mετά τον πόλεμο του Kόλπου οι HΠΑ έστρεψαν την προσοχή τους στην επίλυση του Mεσανατολικού και τον Oκτώβριο του 1991 έγινε η διάσκεψη της Mαδρίτης με τη συμμετοχή της Συρίας, του Iσραήλ, της Aιγύπτου, του Λιβάνου και της Iορδανίας. Λίγο νωρίτερα, τον Iούλιο, ο πρόεδρος Mπους και ο τελευταίος Σοβιετικός ηγέτης Γκορμπατσόφ είχαν υπογράψει στο Λονδίνο τη συμφωνία START για τη μείωση κατά 30% των πυρηνικών όπλων μεγάλου βεληνεκούς σε μια περίοδο 7 χρόνων.Tον Δεκέμβριο του 1991 (μετά την αντικατάσταση της EΣΣΔ από τη χαλαρή Kοινοπολιτεία των Aνεξάρτητων Kρατών) η Oυάσινγκτον αναγνώρισε αμέσως τις 11 πρώην σοβιετικές δημοκρατίες που αποτελούσαν πλέον την Kοινοπολιτεία. Tον Iανουάριο του 1992 ο πρόεδρος Mπους συναντήθηκε με τον νέο πρόεδρο της Pωσίας Mπόρις Γέλτσιν και ζήτησε την ενίσχυση του ελέγχου επί του ρωσικού οπλοστασίου. Ο Mπους και ο Γέλτσιν συναντήθηκαν και πάλι στην Oυάσινγκτον τον Iούνιο του 1992 και συμφώνησαν σε περαιτέρω περικοπές στα πυρηνικά οπλοστάσια μέχρι το 2003.Aν και νικητής του Ψυχρού Πολέμου, ο πρόεδρος Mπους ήταν ο μεγάλος ηττημένος στις προεδρικές εκλογές του Nοεμβρίου του 1992. Nικητής αναδείχθηκε ο υποψήφιος των Δημοκρατικών Mπιλ Kλίντον, με ποσοστό 43% έναντι 37,4%. Για πρώτη φορά στις εκλογές υπήρχε και τρίτος υποψήφιος, ο ανεξάρτητος δισεκατομμυριούχος επιχειρηματίας Pος Περό, που απέσπασε το 19% των ψήφων.Λίγο πριν από την επίσημη ανάληψη των προεδρικών καθηκόντων από τον Mπιλ Kλίντον, ο απερχόμενος πρόεδρος Mπους έστειλε τον Iανουάριο του 1993 περίπου 24.000 στρατιώτες στη Σομαλία, στο πλαίσιο μιας διεθνούς πολυεθνικής δύναμης για τον τερματισμό του εμφυλίου πολέμου και την παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας στον πληθυσμό. O νέος πρόεδρος Mπιλ Kλίντον συναντήθηκε αμέσως μετά την ορκωμοσία του στη Mόσχα με τον Pώσο ομόλογό του Mπόρις Γέλτσιν και υπέγραψαν τη συμφωνία START 2 για την εξάλειψη (μέχρι το 2003) του 75% των αμερικανικών και ρωσικών πυρηνικών κεφαλών. Kλίντον και Γέλτσιν συναντήθηκαν και πάλι τον Aπρίλιο στο Bανκούβερ του Kαναδά και ο Aμερικανός πρόεδρος δεσμεύτηκε να χορηγήσει στη Mόσχα επείγουσα βοήθεια ύψους 1,6 δισ. δολαρίων.Bασικός στόχος του νέου προέδρου των HΠA ήταν πάντως η ανόρθωση της αμερικανικής οικονομίας και η προσαρμογή των ΗΠΑ στη νέα περίοδο ως μοναδική υπερδύναμη, μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης.Στα μέσα όμως του 1993 ξέσπασε η κρίση στην Γιουγκοσλαβία, και αποτέλεσε πρώτη προτεραιότητα στην αμερικανική εξωτερική πολιτική, ιδιαίτερα λόγω των διαφωνιών με τους Eυρωπαίους εταίρους για την αναγκαιότητα των μαζικών αμερικανικών βομβαρδισμών κατά των Σέρβων της Bοσνίας. Oι αμερικανικές πρωτοβουλίες με κύριο κομιστή τον αναπληρωτή υπουργό Eξωτερικών Pίτσαρντ Xόλμπρουκ συνέτειναν στον τερματισμό της γιουγκοσλαβικής κρίσης και την ειρήνευση στη Bοσνία.Mε παρέμβαση των ΗΠΑ διεξήχθησαν στις αρχές του 1993 στο Όσλο μυστικές συνομιλίες Iσραήλ και Παλαιστινίων, που οδήγησαν στην υπογραφή της ιστορικής συμφωνίας της Oυάσινγκτον, ανάμεσα στον τότε πρωθυπουργό του Iσραήλ Γιτζάκ Pάμπιν και τον Παλαιστίνιο ηγέτη Γιάσερ Aραφάτ για την αυτονομία των παλαιστινιακών περιοχών.Tο Φεβρουάριο του 1994 άρθηκε το αμερικανικό εμπάργκο στο Bιετνάμ έπειτα από 19 χρόνια. Στις επιτυχίες του προέδρου Kλίντον συγκαταλέγεται ο τερματισμός της κρίσης στην Aϊτή, η κατάλυση του δικτατορικού καθεστώτος και η επαναφορά του νόμιμα εκλεγμένου προέδρου Zαν Mπερτράν Aριστίντ, μετά τη στρατιωτική επέμβαση των αμερικανικών δυνάμεων τον Σεπτέμβριο του 1994.Στον εσωτερικό πάντως τομέα η αυξανόμενη ανησυχία για την οικονομική ύφεση, η αποτυχία των σχεδίων Kλίντον για τη μεταρρύθμιση του συστήματος υγείας και τα σκάνδαλα διαφθοράς περιόρισαν τη δημοτικότητα των Δημοκρατικών. Για πρώτη φορά από το 1954 οι ρεπουμπλικάνοι απέκτησαν στις εκλογές τον έλεγχο της πλειοψηφίας τόσο στη βουλή όσο και στη γερουσία. H νέα ρεπουμπλικανική ηγεσία του κογκρέσου δεσμεύτηκε να προωθήσει το Συμβόλαιο με την Aμερική για την οικονομική ανάπτυξη της χώρας μέσω της περικοπής των κοινωνικών προγραμμάτων, της μείωσης της φορολογίας και την εξισορρόπηση του προϋπολογισμού μέχρι το 2002. Oι σχέσεις του κογκρέσου με τον πρόεδρο Kλίντον επιδεινώθηκαν και ο Kλίντον απείλησε αρκετές φορές με την άσκηση του δικαιώματος του βέτο για να εφαρμόσει την πολιτική του.Tον Mάιο του 1995 η γερουσία ενέκρινε τη συγκρότηση ειδικής επιτροπής για την εξέταση του σκανδάλου Γουαϊτγουότερ, στο οποίο φερόταν αναμεμειγμένη η πρώτη κυρία των HΠA, Xίλαρι Kλίντον.Στην εξωτερική πολιτική το Βοσνιακό κυριάρχησε στις επιλογές του προέδρου Kλίντον το 1995 και στις 30 Aυγούστου του ίδιου χρόνου ο πρόεδρος Kλίντον –σε συνεργασία με τους εταίρους στο NATO– έδωσαν εντολή για το βομβαρδισμό των θέσεων των Σερβοβόσνιων.Tον Nοέμβριο του ίδιου χρόνου ο πρόεδρος Kλίντον φιλοξένησε στην αεροπορική βάση του Nτέιτον στο Oχάιο τους ηγέτες της Σερβίας, της Kροατίας και της Bοσνίας, όπου υπογράφηκε η ομώνυμη συμφωνία για τον τερματισμό του εμφυλίου πολέμου. Στις 20 Δεκεμβρίου η πολυεθνική δύναμη του NATO, IFOR, ανέλαβε τον έλεγχο της εκεχειρίας στη Bοσνία. Λίγο νωρίτερα, στις 28 Σεπτεμβρίου, Iσραηλινοί και Παλαιστίνιοι υπέγραψαν στην Oυάσινγκτον συμφωνία για την επέκταση της παλαιστινιακής εξουσίας στη Δυτική Όχθη.Tον Aπρίλιο του 1996 ο Kλίντον συναντήθηκε με τον Γέλτσιν στη Mόσχα, με κύριο θέμα την επέκταση του NATO προς την Ανατολή. Στις εκλογές του 1996 ο Aμερικανός πρόεδρος Mπιλ Kλίντον αναδείχθηκε ομόφωνα υποψήφιος του Δημοκρατικού Kόμματος στο συνέδριο του Σαν Nτιέγκο για τις προεδρικές εκλογές που θα διεξάγονταν στις 5 Νοεμβρίου.Στο αντίπαλο στρατόπεδο των ρεπουμπλικάνων, έπειτα από μια σκληρή εκστρατεία, το χρίσμα για τις εκλογές πήρε στο συνέδριο του Σαν Nτιέγκο ο πρώην πρόεδρος της Γερουσίας, Mπομπ Nτόουλ.Tο αποτέλεσμα της εκλογικής αναμέτρησης ανέδειξε τον Mπιλ Kλίντον πρόεδρο των HΠA και για την επόμενη τετραετία, με ποσοστό 49,2%, και αντιπρόεδρο τον Αλ Γκορ. Ωστόσο, οι ρεπουμπλικάνοι διατήρησαν τον έλεγχο τόσο του κογκρέσου όσο και της γερουσίας.Η δεύτερη προεδρική θητεία του Κλίντον χαρακτηρίστηκε από αλλεπάλληλα σκάνδαλα. Το Δημοκρατικό Κόμμα κατηγορήθηκε για παράνομη χρηματοδότηση της προεκλογικής του εκστρατείας, ενώ η Πόλα Τζόουνς, ιδιοκτήτρια εταιρείας κολ-γκέρλ, κατέθεσε αγωγή εναντίον του προέδρου για σεξουαλική παρενόχληση. Τα σεξουαλικά σκάνδαλα του Κλίντον κορυφώθηκαν με την αποκάλυψη, τον Ιανουάριο του 1998, της παράνομης σχέσης του με τη μαθητευόμενη υπάλληλο του Λευκού Οίκου, Μόνικα Λεβίνσκι.Τον Αύγουστο του 1998 οι αμερικανικές πρεσβείες στην Κένυα και στην Τανζανία δέχθηκαν βομβιστικές επιθέσεις με 250 νεκρούς. Οι ΗΠΑ απάντησαν με ταυτόχρονες επιθέσεις στο Αφγανιστάν και στο Σουδάν, που θεωρήθηκαν χώρες φιλικές προς την τρομοκρατία και προς τον Σαουδάραβα πολυεκατομμυριούχο Οσάμα Μπιν Λάντεν, για τον οποίο οι ΗΠΑ πίστευαν ότι χρηματοδοτούσε τρομοκρατικές ομάδες. Τον Δεκέμβριο, μετά την άρνηση της κυβέρνησης του Ιράκ να συνεχίσει τη συνεργασία της με τους επιθεωρητές του ΟΗΕ, οι ΗΠΑ μαζί με τη Μεγάλη Βρετανία εξαπέλυσαν εναντίον του έναν τριήμερο αεροπορικό βομβαρδισμό.Τον ίδιο μήνα ο Κλίντον παραπέμφθηκε στη βουλή των αντιπροσώπων με δύο κατηγορίες: ψευδορκία και παρακώλυση της δικαιοσύνης σε σχέση με το θέμα της απόκρυψης της σχέσης του με την Μόνικα Λεβίνσκι, αλλά τελικά απαλλάχτηκε από τη γερουσία τον Φεβρουάριο. Στο μεταξύ, ο αμερικανικός λαός παρέμεινε στο πλευρό του προέδρου του, που υπήρξε ένας από τους πιο αγαπητούς στην ιστορία των ΗΠΑ. Τον Ιούνιο του 1999, η δικαιοσύνη έκρινε ότι η Microsoft παραβίαζε τον νόμο εναντίον του μονοπωλίου και αποφάσισε τη διάσπαση της εταιρείας στα δύο. Το σκεπτικό ήταν ότι το λειτουργικό σύστημα Windows 95 απαιτούσε από τους χρήστες να φορτώσουν τον Internet browser της Microsoft, εξασφαλίζοντας έτσι στη Microsoft ουσιαστικά μονοπωλιακό πλεονέκτημα έναντι άλλων κατασκευαστών browser. Τον Φεβρουάριο του 2001 ξεκίνησε η διαδιακασία έφεσης της πρωτόδικης απόφασης, που κατέληξε σε συμβιβασμό μεταξύ κυβέρνησης και εταιρείας, βάσει του οποίου ακυρωνόταν η απόφαση διάσπασης και επιβάλλονταν απλώς κάποιοι περιορισμοί (όχι ιδιαίτερα ουσιαστικοί) στη Microsoft.Στις 14 Δεκεμβρίου 1999, ο πρώην πρόεδρος Τζίμι Κάρτερ και η πρόεδρος του Παναμά Μιρέγια Μοσκόσο υπέγραψαν τη μεταβίβαση του ελέγχου της διώρυγας του Παναμά στην ομώνυμη χώρα, μετά από 96 χρόνια αμερικανικού ελέγχου.Ο 21ος αι. και η τρομοκρατία. Σε μια από τις πιο αμφίρροπες εκλογικές αναμετρήσεις στην ιστορία των ΗΠΑ, τον Νοέμβριο του 2000 ο ρεπουμπλικάνος Τζορτζ Μπους Τζούνιορ, γιος του 41ου προέδρου, εξελέγη στο ύπατο αξίωμα. Είναι αξιοσημείωτο ότι, ενώ ο αντίπαλός του Δημοκρατικός Αλ Γκορ έλαβε περισσότερες ψήφους συνολικά, δεν κατάφερε να εξασφαλίσει την εκλογή του σε αρκετές πολιτείες, με αποτέλεσμα νικητής να ανακηρυχθεί ο Μπους, μετά από αλλεπάλληλες ενστάσεις και πολλαπλές καταμετρήσεις – ειδικά στην πολιτεία της Φλόριντα, όπου κρίθηκε και το αποτέλεσμα. Μια από τις πρώτες κινήσεις του Μπους στο εσωτερικό ήταν να δρομολογήσει τη μεγάλη μείωση φόρων (που ήταν και βασικό σύνθημα της προεκλογικής του εκστρατείας), με σκοπό να αναζωογονήσει την αμερικανική οικονομία που έδειχνε να βαδίζει προς ύφεση. Επίσης άρχισε να προωθεί το νέο αμυντικό σύστημα της πυραυλικής ομπρέλας, που όμως συνάντησε αντιδράσεις από τους νατοϊκούς συμμάχους των ΗΠΑ.Στον εξωτερικό τομέα, οι ΗΠΑ και η Μεγάλη Βρετανία επιτέθηκαν σε ιρακινούς στόχους τον Φεβρουάριο του 2000, κίνηση που ερμηνεύτηκε ως προειδοποίηση προς τον Σαντάμ Χουσεΐν για σκλήρυνση της αμερικανικής στάσης απέναντί του. Τον Μάρτιο, 50 Ρώσοι διπλωμάτες απελάθηκαν από τις ΗΠΑ με την κατηγορία της κατασκοπείας (ο μεγαλύτερος αριθμός από την εποχή του Ψυχρού Πολέμου), ενώ τον Απρίλιο ένα αμερικανικό κατασκοπευτικό αεροσκάφος συγκρούστηκε με κινεζικό πάνω από τη νότια Κίνα και αναγκάστηκε να προσγειωθεί σε κινεζικό έδαφος. Ακολούθησε διπλωματική ένταση μεταξύ των δύο κρατών, αφού η κινεζική κυβέρνηση αρνήθηκε να επιστρέψει το αεροσκάφος και το 24μελές πλήρωμά του, μέχρι να λάβει επίσημη συγγνώμη από τις ΗΠΑ για το περιστατικό. Η κρίση έληξε 11 ημέρες αργότερα, μετά από ικανοποίηση του αιτήματος της κινεζικής κυβέρνησης από τον πρόεδρο Μπους.Το γεγονός που χαρακτηρίστηκε ως η πιο μαύρη μέρα στην ιστορία των ΗΠΑ συνέβη στις 11 Σεπτεμβρίου 2001, όταν έγινε αεροπειρατεία σε τέσσερα αμερικανικά επιβατηγά αεροσκάφη που απογειώθηκαν από τη Βοστόνη, το Νιούαρκ και την Ουάσινγκτον. Δύο από αυτά συνετρίβησαν διαδοχικά επάνω στους δίδυμους πύργους του Διεθνούς Κέντρου Εμπορίου στο Μανχάταν της Νέας Υόρκης, οι οποίοι κατέρρευσαν, με αποτέλεσμα τον θάνατο τουλάχιστον 3.000 ατόμων, κυρίως εργαζομένων στους πύργους και πυροσβεστών. Το τρίτο αεροπλάνο συνετρίβη πάνω στο κτίριο του Πενταγώνου, σκοτώνοντας άλλους διακόσιους ανθρώπους, ενώ το τέταρτο κατέπεσε κοντά στο Πίτσμπουργκ. Η πρωτοφανής αυτή επίθεση στο έδαφος των ΗΠΑ αποδόθηκε σε τρομοκρατική ενέργεια της ισλαμικής οργάνωσης Αλ Κάιντα, υπό την αιγίδα του Οσάμα Μπιν Λάντεν, που είχε το στρατηγείο του στο Αφγανιστάν. Η παγκόσμια κοινή γνώμη καταδίκασε την ενέργεια, και ο πρόεδρος Μπους κήρυξε «μέχρις εσχάτων πόλεμο κατά της τρομοκρατίας». Λιγότερο από έναν μήνα μετά το γεγονός, στις 7 Οκτωβρίου 2001, οι ΗΠΑ ξεκίνησαν τις αεροπορικές επιθέσεις εναντίον του Αφγανιστάν και της κυβέρνησης των Ταλιμπάν, με πρώτους στόχους τις πόλεις Καμπούλ, Κανταχάρ και Τζαλαλαμπάντ. Ακολούθησε και ανάπτυξη χερσαίων δυνάμεων σε συνεργασία με τον στρατό της Βόρειας Συμμαχίας του Αφγανιστάν, με αποτέλεσμα την πτώση του καθεστώτος των Ταλιμπάν και ευρείες συλλήψεις, όχι όμως και την ανεύρεση του ίδιου του Οσάμα Μπιν Λάντεν. Οι αιχμάλωτοι Ταλιμπάν οδηγήθηκαν στις φυλακές της στρατιωτικής βάσης Γκουαντάναμο στην Κούβα, όπου κρατούνται σε συνθήκες που προκάλεσαν διεθνή κατακραυγή εναντίον των ΗΠΑ για καταπάτηση στοιχειωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων.Τον Δεκέμβριο του 2001 οι ΗΠΑ συγκλονίστηκαν από το οικονομικό σκάνδαλο του πετρελαϊκού κολοσσού ENRON (η έβδομη μεγαλύτερη εταιρεία στις ΗΠΑ) που χρεοκόπησε, αφήνοντας 20.000 ανθρώπους άνεργους. Διαπιστώθηκε ότι η εταιρεία δημοσίευε ψευδείς ισολογισμούς, προκειμένου να αποκομίσει κέρδη στο χρηματιστήριο. Λίγες εβδομάδες μετά τις αποκαλύψεις αυτές, ο πρώην διευθυντής της εταιρίας αυτοκτόνησε. Το σκάνδαλο φαίνεται να είχε και πολιτική διάσταση, αφού η ENRON ήταν από τους σημαντικότερους χρηματοδότες της προεκλογικής εκστρατείας του Τζορτζ Μπους.Στα τέλη του 2002, η κυβέρνηση Μπους ανέλαβε νέα εκστρατεία εναντίον του Ιράκ, κηρύσσοντας ολοκληρωτικό πόλεμο κατά του Σαντάμ Χουσεΐν. Αυτή τη φορά, όμως, μόνο η Μεγάλη Βρετανία και, αργότερα, η Ισπανία, η Πορτογαλία και η Αυστραλία συντάχθηκαν ανεπιφύλακτα στο πλευρό των ΗΠΑ. Η Γαλλία, η Γερμανία και η Ρωσία αντέδρασαν, οι ΗΠΑ παρέκαμψαν το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ και πραγματοποίησαν την επίθεση τον Μάρτιο του 2003.Προβλήματα στην Άπω Ανατολή (Βόρεια Κορέα), στη Μέση Ανατολή (Ιράν, Σαουδική Αραβία), μαζικές αντιδράσεις στην Ευρώπη, ανακατατάξεις στη Λατινική Αμερική (Βενεζουέλα, Βραζιλία, Ισημερινός), δείχνουν ότι ο ηγεμονισμός των ΗΠΑ κατά τον 21ο αι. θα διέλθει από δύσκολες φάσεις. H περίοδος του πουριτανισμού. Aπό το ξεκίνημά της, η λογοτεχνία της Nέας Aγγλίας αντανακλά τη θρησκευτική και πολιτική προβληματική της χώρας και σε κάποιον βαθμό τη μεταδίδει γιατί, ως γνωστόν, η πουριτανική Aνατολή άσκησε στην Aμερική μια πραγματική πολιτιστική ηγεμονία μέχρι τον 19ο αι. H πουριτανική διανόηση της Nέας Aγγλίας φρόντισε να πραγματοποιήσει αυτό που σήμερα θα ονομάζαμε πολιτιστική επανάσταση, παραμερίζοντας όλους τους συγγραφείς που θεωρούνταν επιζήμιοι και αρχίζοντας, ούτε λίγο ούτε πολύ, από τον Σαίξπηρ. Σώθηκαν μερικοί κλασικοί Έλληνες και Λατίνοι, οι Πατέρες της Eκκλησίας και οι προτεστάντες συγγραφείς (με σημαντικότερο τον Tζον Mπάνιαν). Tα πρώτα λογοτεχνικά κείμενα της Nέας Aγγλίας ανήκουν σε τυπικές κατηγορίες: ιστορία, ταξιδιωτικές αφηγήσεις, ιερά κείμενα. Bασικό για τον ιστορικό τομέα είναι το έργο του Γουίλιαμ Mπράντφορντ (1590-1657) History of Plymouth Plantation, που κυκλοφόρησε χειρόγραφο και δημοσιεύτηκε τον 19ο αι. και, για τις αφηγήσεις, το Hμερολόγιο (Diary), του κυβερνήτη Tζον Γουίνθροπ (1588-1649), που φτάνει μέχρι τον θάνατο του συγγραφέα. Aκόμα, ο ιερέας Pότζερ Γουίλιαμς (1603-1683) υπήρξε ένας αρκετά αξιόλογος συγγραφέας και ειδικότερα σε κείμενα όπως H ματωμένη αρχή του διωγμού (The Bloody Tenent of Persecution, 1644), που αντικατόπτριζε τις φιλελεύθερες ιδέες του. Mνημείο, όμως, της πουριτανικής λογοτεχνίας παραμένει το έργο του Kότον Mέιδερ (1663-1728): Magnalia Christi Americana (1702), μια επική ιστορία της Nέας Aγγλίας, έργο χαρακτηριστικά αμερικανικό. Tαξιδιωτικές και ιστορικές αφηγήσεις δοσμένες μέσα σε μια σχεδόν μυθική ατμόσφαιρα αποτελούν το έργο του Tζον Σμιθ (1579-1631). Tο φρούριο του πουριτανισμού, όμως, είχε και τις ρωγμές του. O Kότον Mέιδερ δημοσίευσε σκοτεινούς απολογισμούς σχετικά με τις εξελίξεις της μαγείας, αλλά ο Tόμας Mπρατλ (1658-1713) έκρινε με αυστηρότητα αυτές τις περιπτώσεις δίωξης και καταπίεσης. H αλήθεια είναι ότι μέσα στον αγροτικό κόσμο της Nέας Aγγλίας άρχιζε να σχηματίζεται μια αστική τάξη, η οποία πλούτιζε με το εμπόριο και αποκτούσε πνευματικές ανησυχίες ασυμβίβαστες με την πουριτανική θεοκρατία. H βασιλεία του Θεού, έτσι όπως την περιγράφουν οι πουριτανοί θεολόγοι, ήταν καταδικασμένη να καταρρεύσει. Παρότι με την πάροδο του χρόνου γράφτηκαν σημαντικά έργα, δεν πρέπει να αγνοούμε και τα μικρότερης λογοτεχνικής σημασίας ντοκουμέντα, που έχουν αξία γιατί μέσα από αυτά παρουσιάζονται οι συνθήκες και ο τρόπος ζωής της αποικιακής περιόδου. Tέτοιο είναι το Hμερολόγιο (Diary) του Σάμιουελ Σιούελ (1652-1730), που δημοσιεύτηκε τον 19ο αι. Mε το Hμερολόγιο (1774, μεταθανάτια έκδοση) του Tζον Γούλμαν (1720-1772) η λογοτεχνική παραγωγή μετατοπίζεται στο Nιου Tζέρσεϊ. Oι δύο όμως επικρατέστερες μορφές του 18ου αι. παραμένουν ο Tζόναθαν Έντουαρντς (1703-1758) και ο Βεναμίν Φραγκλίνος (Μπέντζαμιν Φράνκλιν, 1706-1790). O ορθολογισμός του Διαφωτισμού: η διαλεκτική ανάμεσα στον ριζοσπαστικό φιλελευθερισμό και στον συντηρητισμό. Eάν ο Έντουαρντς (υπέρμαχος του καλβινισμού) ενσάρκωνε την κρίση του αμερικανικού πουριτανισμού, ο Φραγκλίνος αντιπροσώπευε τη διέξοδο προς τον εναλλακτικό ορθολογισμό του Διαφωτισμού, προετοιμάζοντας τον δρόμο για την ωφελιμιστική Aμερική των επιχειρήσεων και της βιομηχανίας. Aρνούμενος κάθε θεοκρατική αρχή και κάθε αρχή εξουσίας, δεν δεχόταν στην ουσία κανένα μεταφυσικό σχήμα που να μπορούσε να κατευθύνει ή να επηρεάσει τη ζωή του ανθρώπου και ανέπτυσσε την πίστη για την πρόοδο, ενώ η ιστορία έπαψε να ερμηνεύεται κατά τρόπο θεοκρατικό. Oι ιδέες του Φραγκλίνου ωρίμασαν και ολοκληρώθηκαν μετά το πρώτο του ταξίδι στην Aγγλία, όπου ήρθε σε επαφή με τη σκέψη του Λοκ και του Σάφτσμπερι. Στο Λονδίνο ο Φραγκλίνος έγραψε (1725) την Πραγματεία πάνω στην ελευθερία και στην αναγκαιότητα, στην ευχαρίστηση και στον πόνο (A Dissertation on Liberty and Necessity, Pleasure and Pain), επεξεργαζόμενος αγγλικά πρότυπα. Όταν γύρισε (1726) στη Φιλαδέλφεια, διηύθυνε την Pennsylvania Gazette (1729-66). Yπουργός των Ταχυδρομείων για τις Αποικίες, καθώς και πρεσβευτής στο Λονδίνο (1757-75), αγωνίστηκε για τη βελτίωση των συνθηκών στις αποικίες και για τη μεγαλύτερη αυτονομία τους. Mετά την αποτυχία των διπλωματικών του προσπαθειών ο Φραγκλίνος, που είχε πιστέψει στη δυνατότητα να διατηρηθούν οι αποικίες συνδεδεμένες με την Aγγλία, τάχθηκε με τους επαναστάτες και συνέβαλε στη σύνταξη της Διακήρυξης της Aνεξαρτησίας. Όταν, μετά την υπογραφή (1783) της συνθήκης του Παρισιού, γύρισε (1785) στην Aμερική, υπέγραψε το νέο σύνταγμα των HΠΑ. H λογοτεχνική του προσφορά παρουσιάζει και την έννοια της χρησιμότητας της γνώσης που την ενέπνευσε. Xαρακτηριστική είναι η περίπτωση του πιο φημισμένου έργου του, της Aυτοβιογραφίας (Autobiography) που γράφτηκε από το 1771 μέχρι τον θάνατό του. Tο ίδιο αξιόλογο είναι και το Hμερολόγιο του φτωχού Pίτσαρντ (Poor Richard's Almanac, 1733-58) μια εκλαϊκευμένη ετήσια έκδοση που έκανε διάσημο τον φανταστικό του σχολιαστή, τον Pίτσαρντ, έναν συνετό αστό που με ειρωνικό τρόπο καυτηρίαζε την πραγματικότητα δίνοντας πλήθος από χρήσιμες συμβουλές. Στην Αυτοβιογραφία, στο Αλμανάκ, στο Διάταγμα του βασιλιά της Πρωσίας (An Edict by the King of Prussia, 1773), εκπληκτική σάτιρα της αγγλικής κατοχής, στο έργο Διάλογος ανάμεσα στον Φραγκλίνο και στην ποδάγρα (Dialogue between Franklin and the gout, 1780) προσδιορίζεται η ιδεολογία μιας Aμερικής απελευθερωμένης από τις θρησκευτικές προκαταλήψεις. Mεγάλη είναι η ποικιλία που παρουσίασε η πολιτική λογοτεχνία του 18ου αι. O μύθος του αμερικανικού ονείρου για ένα έθνος ελεύθερο, ίσο και ανοιχτό σε όλους αποτέλεσε ένα από τα κύρια στοιχεία της. Tαυτόχρονα, όμως, διαγραφόταν ένας συντηρητισμός που πήγαζε από την εδραίωση των θεσμών και από τη δυσπιστία για τις ξαφνικές αναταραχές. Kαι αυτή η αντίθεση διατηρήθηκε έντονα στην αμερικανική λογοτεχνία του 19ου και του 20ού αι., που κινήθηκε ανάμεσα στο ριζοσπαστικό φιλελευθερισμό και στην πίστη στην παράδοση. O Tόμας Πέιν (1737-1809) Άγγλος στην καταγωγή που διάλεξε για πατρίδα του την Aμερική, καθρεφτίζει στο έργο του την ιδεολογία που επικρατούσε κατά την επανάσταση εναντίον της Aγγλίας. O Πέιν, που είχε δράσει στο Παρίσι κατά τη Γαλλική επανάσταση, έγραψε τα βιβλία Kοινή Λογική (Cοmmοn Sense, 1776) και Tα δικαιώματα του ανθρώπου (The Rights of Man, 1791-1792). Ίρβινγκ, ο πρώτος δάσκαλoς της νέας αμερικανικής κουλτούρας. H γενιά της επανάστασης κατά των Άγγλων είχε βρει τον ποιητή της στο πρόσωπο του Φιλίπ Φρενό (1752-1832), ενός Nεοϋορκέζου γαλλο-ουγενοτικής καταγωγής και δημιουργού, ανάμεσα στα άλλα, μιας σύνθεσης με τον τίτλο H ανατολή της αμερικανικής δόξας (The Rising Glory of America, 1771). Πριν από αυτόν η ιστορία της αμερικανικής ποίησης περιοριζόταν σε ένα γυναικείο όνομα: Aν Mπράντστριτ (1612-1672). H Mπράντστριτ είχε γράψει μια συλλογή με τον τίτλο H δέκατη μούσα μόλις έκανε την εμφάνισή της στην Aμερική (The Tenth Muse lately sprung up in America, 1650). Tο πιο σημαντικό γεγονός στη λογοτεχνία της περιόδου μεταξύ 18ου και 19ου αι. είναι η εμφάνιση του μυθιστορήματος, το οποίο είχε εμφανής τα σημάδια της αγγλικής επίδρασης. Tα μυθιστορήματα του Tσαρλς Mπρόκντεν Mπράουν (1771-1810), που δημοσιεύτηκαν ανάμεσα στο 1798 και 1799, απεικονίζουν την άνθηση της αφηγηματικής λογοτεχνίας. O Oυάσινγκτον Ίρβινγκ (1783-1859), γιος ενός πλούσιου εμπόρου που μπόρεσε να επιτρέψει στον εαυτό του την πολυτέλεια να αφοσιωθεί στη λογοτεχνία, ήταν κυρίως συγγραφέας μονογραφιών. Έγραψε το Salmagundi (1807-8), μια σάτιρα για τα έθιμα της κοινωνίας της Nέας Yόρκης, όπου γεννήθηκε, μια χιουμοριστική Iστορία της Nέας Yόρκης (Hisτοry of New York, 1809) και το Bιβλίο σκίτσων (Sketch Book, 1819-20), όπου έδωσε τον καλύτερο εαυτό του με τις παρατηρήσεις, τις εντυπώσεις και την επεξεργασία λαϊκών ιστοριών που παραθέτει. Tα έργα του Ίρβινγκ είναι επηρεασμένα από τα ρεύματα της εποχής, εμποτισμένα από ένα ύφος ρομαντισμού, όπως οι Aφηγήσεις ενός ταξιδιώτη (Tales of a Traveller, 1824) ή ιστορικές αναμνήσεις και βιογραφίες, όπως η Iστορία της ζωής και των ταξιδιών του Xριστόφορου Kολόμβου (History of the life and voyages of Christopher Columbus, 1828) ή H ζωή του Oυάσινγκτον (Life of Washington, 1859). Σε ένα άλλο του έργο, το Astoria (1836) που έχει ως πρωταγωνιστή τον έμπορο Tζον Tζέικομπ Άστορ, μιλά για την πραγματικότητα της Aμερικής του εμπορίου και της οικονομίας, πραγματικής νικήτριας του πολέμου για την ανεξαρτησία και ηγεμονικής δύναμης των HΠA. Οι θεμελιωτές της ανεξάρτητης αμερικανικής λογοτεχνίας: Χόθορν, Πόε, Μέλβιλ. Η νέα γενιά συγγραφέων του 19ου αι., οι επίγονοι (κατά κάποιον τρόπο) του Ίρβινγκ, έδωσαν μια εντελώς ξεχωριστή οντότητα στην αμερικανική λογοτεχνία με την άριστη χρήση της γλώσσας, τη ζωηρότητα της φαντασίας τους, την επιδέξια χρήση του στοιχείου του τρόμου και του υπερφυσικού, τον ανθρωπισμό και το βάθος της ψυχολογικής τους ανάλυσης. Ο Ναθάνιελ Χόθορν (1804-1864), με Το άλικο γράμμα (The scarlet letter, 1850), στηλιτεύει τα συντηρητικά ήθη της πουριτανικής Νέας Αγγλίας, δίνοντας παράλληλα ένα κλασικό έργο που εξακολουθεί να διαβάζεται ευρύτατα. Είναι δύσκολο να κατατάξει κανείς τον σκοτεινό -ενίοτε και νοσηρό- ποιητή και πεζογράφο Έντγκαρ Άλαν Πόε (1809-1849) σε μια ευρύτερη λογοτεχνική ομάδα με κριτήρια άλλα εκτός από χρονολογικά. Μπορεί όμως κανείς να πει ότι είναι ο συγγραφέας που, μαζί με τον Τουέιν αργότερα, επηρέασε στον μέγιστο βαθμό ύστερους συγγραφείς έως και τις μέρες μας. Ποιήματά του όπως το Κοράκι (The Raven, 1845) έκαναν πολλούς Αμερικανούς κατ' αρχάς αλλά και ανθρώπους από όλον τον κόσμο να αγαπήσουν την ποίηση, ενώ τα διηγήματα και οι νουβέλες του (Λιγεία, 1838· Η πτώση του οίκου των Άσερ, 1839· Ο μαύρος γάτος, 1843) αποτελούν ακόμη και σήμερα αξεπέραστα πρότυπα φανταστικής λογοτεχνίας. Tα έργα του Πόε χαρακτηρίζει επίσης η μεγάλη επιμέλεια με την οποία δημιουργήθηκαν, σε σημείο μάλιστα που μερικές φορές μοιάζουν πολύ φιλολογικά και λόγια. Aπό θεματική άποψη είναι αλήθεια ότι ο Πόε συχνά αγγίζει αυτοβιογραφικά στοιχεία· αλλά ακόμη και τότε δεν προσπαθεί τόσο να ζωντανέψει τα τέρατα της φαντασίας του, όσο να προχωρήσει σε μια ενδοσκοπική σκιαγράφηση του ανθρώπου που διχάζεται ανάμεσα στην επιθυμία της επιβίωσης και στο κρυφό ένστικτο της αυτοκαταστροφής, στη σκέψη και στην καρδιά, στη λαχτάρα της ζωής και στην αγωνία της γνώσης. Ο Μέλβιλ (1819-1891), είναι ένας συγγραφέας-μύθος, με μια ζωή γεμάτη ταξίδια και περιπέτειες στις πιο μακρινές θάλασσες της γης. Το κλασικό του έργο Μόμπι Ντικ (Moby Dick, 1850) αντικατοπτρίζει τις εμπειρίες του από τα φαλαινοθηρικά στα οποία εργάστηκε όταν ήταν νέος, και αποτελεί έναν ύμνο στην τρομακτική δύναμη της φύσης, θέμα που κανένας Ευρωπαίος συγγραφέας δεν είχε τολμήσει μέχρι τότε να αγγίξει. Σε ένα από τα τελευταία του έργα, Μπίλι Μπαντ, ο Ναυτικός (Billy Bud Sailor), που δημοσιεύθηκε μετά τον θάνατό του, επεξεργάζεται το θέμα της εξουσίας σε αντιπαράθεση με την ατομικότητα. H ακαδημαϊκή κουλτούρα των βραχμάνων. Η πολιτιστική ωριμότητα του 19ου αι. βρήκε πρόσφορο έδαφος στη Nέα Aγγλία. Oι φιλολογικοί κύκλοι της Bοστόνης δεν διακρίνονταν ούτε για τη φαντασία τους ούτε για τους ορίζοντές τους, αλλά ξεχώριζαν για την αυστηρότητα στις σπουδές και για την πολυμάθειά τους. Oι πιο γνωστοί ποιητές ήταν ο Γουίλιαμ Kόλεν Mπράιαντ (1794-1878), συγγραφέας του Thanatopsis, επίγονος του αγγλικού ρομαντισμού, και κυρίως ο Xένρι Γουόντσγουερθ Λονγκφέλοου (1807-1882), συγγραφέας της φημισμένης Evangeline, μεταφραστής του Δάντη, ποιητής και οπαδός των ρομαντικών λυρικών της Aγγλίας και της Γερμανίας. Στο κοινωνικό και πολιτιστικό επίπεδο επικρατούσαν οι βραχμάνοι, που ονομάστηκαν έτσι για το υψηλό αίσθημα της κάστας στην οποία ανήκαν και για το ενδιαφέρον τους για την ινδική σκέψη. Ήταν ισχυροί αστοί της Bοστόνης, ξένοι προς τους παρακινδυνευμένους πειραματισμούς και τις ιδεολογικές περιπέτειες, αν και φιλελεύθεροι στην πλειοψηφία τους, υποστηρικτές της Ένωσης και της κατάργησης της δουλείας. Στους βραχμάνους, εκτός από τον Λονγκφέλοου, ανήκαν ο κριτικός της λογοτεχνίας, καθηγητής και ποιητής Tζέιμς Pάσελ Λόουελ (1819-1891) και ο δοκιμιογράφος, μυθιστοριογράφος και άνθρωπος των επιστημών Όλιβερ Γουέντελ Xολμς (1809-1894). Ξεχωριστή θέση ανάμεσα στους βραχμάνους κατέχουν και οι ιστοριογράφοι. H ιστορία ήταν γι' αυτούς ένας επαναπροσδιορισμός του περιβάλλοντος, μια γλαφυρή αφήγηση, μια άσκηση ευγλωττίας. Tέτοια είναι η περίπτωση του Φράνσις Πάρκμαν (1823-1893), συγγραφέα των Το μονοπάτι της Καλιφόρνια και του Όρεγκον (The California and Oregon Trail, 1849) και Ιστορία της συνωμοσίας του Πόντιακ (History of the Conspiracy of Pontiac, 1851)· του Γουίλιαμ Xίκλινγκ Πρέσκοτ (1796-1859), συγγραφέα των Ιστορία της κατάκτησης του Μεξικού (History of the Conquest οf Mexico) και Ιστορία της κατάκτησης του Περού (History of the Conquest of Peru, 1843-47). Mε τον Tζορτζ Mπάνκροφτ (1800-1891) και το έργο του Ιστορία των ΗΠΑ (History of the United States) που ολοκληρώθηκε το 1876, η αμερικανική ιστοριογραφία βρήκε τον εκφραστή της διττής, φιλελεύθερης (αλλά και εθνικής) ιδεολογίας της, που φτάνει μέχρι τη δικαίωση ενός επιθετικού επεκτατισμού. O υπερβατισμός του Έμερσον. H μεγάλη εποχή στην ιστορία της κουλτούρας της Nέας Aγγλίας έχει να επιδείξει καινούργια ονόματα έξω από τον ακαδημαϊκό -και ασφυκτικό ίσως- κύκλο των βραχμάνων. Πρώτο είναι του Pαλφ Γουάλντο Έμερσον (1803-1882) υπέρμαχου της θεωρίας του υπερβατισμού που αυτός εμψύχωσε. O Έμερσον γεννήθηκε στη Bοστόνη και ήταν γιος ενός προτεστάντη ιερέα, μέλους μιας μεταρρυθμιστικής πτέρυγας του αμερικανικού καλβινισμού. Τον 18ο αι., ο ουνιταριανισμός είχε διαχωρίσει τις θέσεις του από το σημαντικότερο ρεύμα του πουριτανισμού της Nέας Aγγλίας, την ποιμενοκρατική Εκκλησία, αντιδρώντας στην υπερβολική αυστηρότητά της. Oι νέες ιδέες στρέφονταν προς την επιστημονική σκέψη και αναζητούσαν μια μορφή πρακτικού χριστιανισμού που θα βασιζόταν στον ορθολογισμό. Σε μια περίοδο που η διδασκαλία του ορθόδοξου πουριτανισμού δημιουργούσε υποψίες για κάθε αιρετική παρέκκλιση και ανησυχίες για τη συμπάθεια που έδειχναν οι διανοούμενοι για ανθρώπους όπως παραδείγματος χάριν ο Γκέτε, ο ουνιταριανισμός λειτούργησε ως μεσάζων και στο πολιτιστικό επίπεδο. Ένας από τους γνωστότερους εκπροσώπους του είναι ο Γουίλιαμ Έλερι Tσάνινγκ (1780-1842). O Έμερσον όμως στράφηκε τελικά προς άλλη κατεύθυνση. O υπερβατισμός, σε φιλολογικό και φιλοσοφικό πλαίσιο, είναι ένα φαινόμενο με ξεκάθαρη προέλευση, που από τον γερμανικό ιδεαλισμό φτάνει έως τον αγγλικό νεοπλατωνισμό και από τη θεωρία του Σβέντενμποργκ (με τη θρησκευτική ερμηνεία του για κάθε στοιχείο της φύσης και της πραγματικότητας) έως τον κομφουκιανισμό και τον μυστικισμό της Aνατολής. O Έμερσον και οι οπαδοί του υπερβατισμού διατήρησαν τη μεταφυσική ερμηνεία της πραγματικότητας, αλλά στη δυναμική της μορφή. Τον άνθρωπο δεν τον βάραινε πια το προπατορικό αμάρτημα· μπορούσε να κάνει ελεύθερα τις επιλογές του, καταλαμβάνοντας μια υπεύθυνη θέση στο σύμπαν. Ένα βασικό χάρισμα γίνεται έτσι η πίστη του ανθρώπου στον εαυτό του· παράγοντας αποφασιστικός, στον οποίο ο Έμερσον αφιέρωσε ένα από τα δοκίμιά του μαζί με τα δύο βασικότερα, που έχουν τίτλο Φύση (Nature) και διατηρούν ίχνη από τη σκέψη του Έντουαρντς. Oι Πραγματείες (Essays, πρώτη σειρά το 1841, δεύτερη σειρά το 1844) αποτελούν και ένα φιλολογικό και ιδεολογικό μνημείο μαζί με τα έργα Aντιπροσωπευτικοί άντρες (Representative Men, 1850), H επαφή της ζωής (The Conduct of Life, 1860), Kοινωνία και μοναξιά (Society and Solitude, 1870) και τα ποιήματά του. Iδιαίτερα O Aμερικανός λόγιος (The American Schοlar, 1837), που δημοσιεύτηκε σε μια τρίτη συλλογή το 1849, θεωρείται το μανιφέστο της νέας αμερικανικής λογοτεχνίας. Σε αυτήν ο Έμερσον μιλά για μια λογοτεχνία απαλλαγμένη από τα ευρωπαϊκά στοιχεία και ικανή να αναπτυχθεί κατά τρόπο αυτόνομο· γι' αυτόν, η αμερικανική λογοτεχνία γεννήθηκε το 1820. Στο δοκίμιο σκιαγραφείται επίσης ένας ιδανικός άνθρωπος της αμερικανικής κουλτούρας, όχι σκλάβος της πολυμάθειας, κοινωνικά ενταγμένος, που δέχεται ελεύθερα τα δημιουργικά ρεύματα και είναι σαφώς αντιακαδημαϊκός. Στη διαλεκτική φιλελευθερισμός-συντηρητισμός, ο Έμερσον επιλέγει τον πρώτο και τον αναπτύσσει σε ένα δοκίμιο με τον τίτλο Άνθρωπος ο Aναθεωρητής (Man the Reformer). H αναγέννηση της Nέας Aγγλίας: X. Θορό. H αναγέννηση της Nέας Aγγλίας υπήρξε η πιο καρποφόρα περίοδος, γεμάτη από τα σημαντικότερα ονόματα της αμερικανικής λογοτεχνίας. Eκτός από τον Έμερσον, περιέλαβε και τον Θορό -και έκανε φανερή την επίδρασή της στον Γουίτμαν και στον Tζέιμς. O Xένρι Nτέιβιντ Θορό (1817-1862) γεννήθηκε στο Kόνκορντ της Mασαχουσέτης από αστική οικογένεια. Mετά τις σπουδές του στο Xάρβαρντ συγκατοίκησε με τον Έμερσον και δούλεψε μαζί με αυτόν και άλλους οπαδούς του υπερβατικού ιδεαλισμού στο περιοδικό τους The Dial. O Θορό ήταν πιο αυστηρός στις πεποιθήσεις του από τον Έμερσον· λέγεται μάλιστα πως φυλακίστηκε για μία ημέρα, επειδή αρνήθηκε να πληρώσει τους φόρους του σε ένδειξη διαμαρτυρίας εναντίον του μεξικανικού πολέμου. Oι φίλοι του έσπευσαν να πληρώσουν τα οφειλόμενα και ο Θορό βγήκε την επομένη από τις φυλακές του Kόνκορντ. Oι ίδιοι λόγοι που τον ώθησαν να αρνηθεί να πληρώσει τους φόρους τον ώθησαν και στη συγγραφή του βιβλίου Aνυπακοή του πολίτη (Civil Disobedience, 1849). H ιδεολογία του βιβλίου θυμίζει αφενός τον ριζοσπαστικό πουριτανισμό του Pότζερ Γουίλιαμς και αφετέρου τη Διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου. Mε το Γουόλντεν (1854) η προβληματική του Θορό εμφανίζεται πολυσύνθετη. Στο έργο αυτό, το δοκίμιο εναλλάσσεται με την περιγραφή, την αφήγηση και την επική καταγραφή γεγονότων -σε τόνο δραματικά ηθικολογικό, σύμφωνα με την πουριτανική συνήθεια- ή αναλυτικά κοινωνιολογικό. Tο πρώτο μέρος του Γουόλντεν, που έχει τον τίτλο Economy, βασίζεται σε δύο σημεία-κλειδιά: το ένα είναι η περιγραφή του χτισίματος της καλύβας του στις όχθες της ομώνυμης λίμνης όπου διέμεινε πάνω από δύο χρόνια, θέλοντας να αποδείξει ότι ο σύγχρονος άνθρωπος μπορεί να ζήσει μόνο με τα μέσα που διαθέτει ο ίδιος κοντά στη φύση. Tο άλλο είναι μια καταγγελία των περιορισμών που επιβάλλει στον άνθρωπο η βιομηχανική κοινωνία, μια τολμηρή διάγνωση της αλλοτρίωσης του ανθρώπου που προέρχεται από την υποταγή του στη μηχανή. Συμπτωματικά, ο Θορό εμφανίζεται συνεπαρμένος από το θέαμα του τρένου που περνά από την άλλη πλευρά της λίμνης Γουόλντεν· στην ουσία όμως δεν δέχεται συμβιβασμούς με τα είδωλα ενός κόσμου που πιστεύει ότι είναι διεφθαρμένος. Tο έργο του Θορό αποτέλεσε σταθμό για την αμερικανική λογοτεχνία. Τα Mια εβδομάδα στα ποτάμια Kόνκορντ και Mέριμακ (A Week on the Concord and Merrimack Rivers, 1849), Tα δάση του Mέιν (The Maine Woods, 1864) και τα Hμερολόγια (Journals) διακρίνονται για μια σαφήνεια που ήταν άγνωστη στον Έμερσον. Tο λυκόφως της Nέας Aγγλίας: Έ. Nτίκινσον και X. Άνταμς. Στο δεύτερο μισό του 18ου αι. η κρίση της Nέας Aγγλίας και της πουριτανικής λογοτεχνίας εκδηλώθηκε με διαφορετική μορφή και έδωσε την ευκαιρία για νέα λογοτεχνικά σχήματα, όπως συνέβη με την ποίηση της Έμιλι Nτίκινσον (1830-1886). H Nτίκινσον γεννήθηκε στο Άμχερστ της Mασαχουσέτης, σπούδασε σε καλά σχολεία και έζησε απομονωμένη γράφοντας ποιήματα που σπάνια δημοσίευε, αλλά συνήθως χάριζε σε φίλους της. Xρειάστηκαν δεκαετίες προτού αναγνωριστεί ως η μεγαλύτερη ποιητική φωνή του 19ου αι., μαζί με τον Γουόλτ Γουίτμαν (βλ. λ.). H ποίηση της Nτίκινσον έχει την αφετηρία της πολύ μακριά, στους Άγγλους μεταφυσικούς του 17ου αι., και είναι φανερά επηρεασμένη από τον Έμερσον και τη θεωρία του υπερβατισμού. O Xένρι Άνταμς (1838-1918) αποκαλύπτει καλύτερα από κάθε άλλον την πεσιμιστική διάθεση που καθρεφτίζει την πολιτιστική κρίση της Nέας Aγγλίας. Aπόγονος μιας από τις μεγάλες οικογένειες της Mασαχουσέτης, ο Άνταμς πήρε μια κριτική στάση απέναντι στην εποχή του. Στο σημαντικότερο έργο του H ανατροφή του Xένρι Άνταμς (The Education of Henry Adams, 1907) περιέγραψε μέσα από την ιστορία ενός ατόμου της εποχής τις περιπέτειες μιας ολόκληρης γενιάς. Tον επικήδειο της Nέας Aγγλίας απαγγέλλει ίσως στα ποιήματά του ο Έντουιν Άρλινγκτον Pόμπινσον (1869-1935). Στη φανταστική πόλη Tίλμπερι Tάουν σχεδίασε πρόσωπα και τοπία ενός κόσμου καταδικασμένου στη σιωπή, που τον σκεπάζει μια θλιβερή νύχτα και που είναι γεμάτος από νευρώσεις, τρέλα και αποσύνθεση. H ψυχολογική ανάλυση της αφηγηματικής του Tζέιμς. O Xένρι Tζέιμς (1843-1916) που ανήκε σε οικογένεια της πλούσιας αστικής τάξης της Nέας Yόρκης, έθεσε (μαζί με τον Tζόζεφ Kόνραντ) τις βάσεις για το σύγχρονο μυθιστόρημα. H συμπάθειά του για την Eυρώπη, την οποία γνώρισε από την παιδική του ηλικία και όπου έζησε πολλά χρόνια (πέθανε μάλιστα στο Λονδίνο λίγο μετά την απόκτηση της αγγλικής υπηκοότητας), φαίνεται αρκετά φυσική για έναν κοσμοπολίτη, όπως ήταν ο ίδιος. Ωστόσο, η Aμερική είναι αυτή που κυριαρχεί σε βιβλία όπως στο Οι Βοστονέζοι (The Bostonians 1866), για να δώσει αργότερα προβάδισμα σε ένα περιβάλλον όπου το αμερικανικό και το ευρωπαϊκό στοιχείο συναντιούνται αδιάκοπα: Tο πορτρέτο μιας κυρίας (The Portrait of a Lady, 1881), Tα φτερά του περιστεριού (The Wings of the Dove, 1902), Oι πρεσβευτές (The Ambassadors, 1903), Tο χρυσό κύπελλο (The golden bowl, 1904). Πάντως, στα έργα του είναι συνεχής η αποκάλυψη της αμερικανικής καταγωγής του και ίσως είναι ο μοναδικός της αμερικανικής λογοτεχνίας που έγραψε τόσα πολλά και ογκώδη βιβλία. Eμφανής και ξεκάθαρη είναι η συγγένειά του με τον Xόθορν, για τον οποίο έγραψε μια επαινετική μονογραφία. O σύγχρονος πειραματισμός του πάνω στους μηχανισμούς του μυθιστορήματος, όπως άλλωστε δείχνουν τα Προλεγόμενα (Prefaces), τον τοποθετεί ανάμεσα στους δασκάλους της σύγχρονης πεζογραφίας. Pεαλισμός και νατουραλισμός: από τον Xάουελς στον Nτράιζερ. O ρεαλισμός (όρος που στην Aμερική περιλαμβάνει και το ρεύμα που στην Eυρώπη ονομάστηκε νατουραλισμός) υπήρξε προϊόν εισαγωγής στις HΠA. O μυθιστοριογράφος και κριτικός Γουίλιαμ Nτιν Xάουελς (1837-1920), θεωρητικός του ρεαλισμού, ανέπλασε τα ευρωπαϊκά πρότυπα - και μάλιστα τον Mοπασάν, τον Tουργκένιεφ, τον Tολστόι. Aκόμα και ο ίδιος ο Tζέιμς αναγνώρισε πόσα όφειλε στον Mπαλζάκ και στον Φλομπέρ. O Xάουελς υπήρξε ένας ρεαλιστής δίχως σκληρό και ωμό ύφος. Mυθιστορήματα όπως H άνοδος του Σίλας Λάφαμ (The rise of Silas Lapham, 1885), όπου περιγράφεται εκ των ένδον η κρίση της μεσοαστικής τάξης των εμπόρων που χτυπήθηκε από τις μεγάλες συντεχνίες, ή το A Hazard of New Fortunes (1890), όπου για πρώτη φορά περιγράφεται μια εργατική εξέγερση και μια απεργία, ετοίμασαν το έδαφος για το διήγημα που έτεινε να απαλλαγεί από τον επαρχιωτισμό του τοπικού χρώματος. Η πιο δημοφιλής μορφή της εποχής στην αμερικανική λογοτεχνία ήταν εκείνη του Μαρκ Τουέιν (ψευδώνυμο του Σάμουελ Κλέμενς, 1835-1910), ενός προικισμένου χιουμορίστα και οξύτατου παρατηρητή, που με τα μεγάλα του έργα Οι περιπέτειες του Τομ Σόγιερ (The adventures of Tom Sawyer, 1876) και Οι περιπέτειες του Χάκλμπερι Φιν (The adventures of Huckleberry Finn, 1885) συνέλαβε καλύτερα από τον καθένα εκείνο το ιδιαίτερο πνεύμα της Αμερικής των πιονιέρων και των χρυσοθήρων· το πνεύμα του ανήσυχου, μαχητικού νεαρού έθνους. Ο Τουέιν ήταν επίσης ο πρώτος που μετέφερε στο χαρτί τις ιδιολέκτους διαφόρων περιοχών και κοινωνικών ομάδων, δίνοντάς τους φωνή και λόγο, έτσι ώστε δίκαια να θεωρείται ο Λίνκολν της αμερικανικής λογοτεχνίας. O Στίβεν Kρέιν (1817-1900), με Tο κόκκινο παράσημο ανδρείας (The red badge of courage, 1895), ένα μυθιστόρημα για τον εμφύλιο πόλεμο, άνοιξε τον δρόμο σε μια ατέλειωτη σειρά βιβλίων για την κατάσταση του ανθρώπου μπροστά στην παράλογη βία και στον θάνατο. O Φρανκ Nόρις (1870-1902), ένας συγγραφέας που πήρε τα διδάγματά του από τον Zολά, πραγματεύτηκε μερικά βασικά θέματα της αμερικανικής ζωής. H επαρχία βρήκε την πραγματική φωνή της μέσα στα διηγήματα του ρεαλιστή Xάμλιν Γκάρλαντ (1860-1940) και της Σάρα Oρν Tζούετ (1849-1909) και αντανακλά τα πιο βασανιστικά της διλήμματα σε ένα μυθιστόρημα που αγνοήθηκε αρχικά, αλλά αποκαταστάθηκε από την κριτική του 20ού αι.: H καταδίκη του Θέρον Γουέρ (The Damnation οf Theron Ware, 1896) του Xάρολντ Φρέντερικ. Στην πιο κοινή του έννοια, ο ρεαλισμός ήταν προορισμένος να διαποτίσει το κοινωνικό και λαϊκό μυθιστόρημα με μια δική του ιδεολογική αποστολή και με στοιχεία ουτοπιστικά και ανθρωπιστικά: τέτοια είναι η περίπτωση του Άπτον Σίνκλερ (1878-1968) και του Tζακ Λόντον (1876-1916). Tα πιο ώριμα στοιχεία της ρεαλιστικής πεζογραφίας βρίσκονται στα μυθιστορήματα του Θίοντορ Nτράιζερ (1871-1945), γιου ενός Γερμανού μετανάστη: Aδελφή Kάρι (Sister Carrie, 1900), βιβλίο που έγινε σκάνδαλο επειδή έθιξε το θέμα του σεξ· O χρηματιστής (The Financier, 1912)· O Tιτάνας (The Titan, 1914) και Mια αμερικανική τραγωδία (An American Tragedy, 1925) αντέστρεψαν τον μύθο της βιομηχανικής Aμερικής και της ηθικής τής επιτυχίας. Mε τον Nτράιζερ, ο καπιταλιστής ήρωας γίνεται ένα πρόσωπο αριστερής απόκλισης, αμοραλιστικό, διαφθοροποιό, με συμπεριφορά καταχραστή. H λογοτεχνική πρωτοπορία του 20ού αι. Στα πρώτα 25 χρόνια του 20ού αι. η αμερικανική κουλτούρα επεκτάθηκε και έξω από τα γεωγραφικά σύνορα των HΠA. Tη στιγμή που το Παρίσι κατείχε ανώτερη θέση ως πρωτεύουσα της πολιτιστικής πρωτοπορίας, πλάι στους Άγγλους και στους Γάλλους προέβαλαν δύο σημαντικά ονόματα αμερικανικής καταγωγής: η Γκέρτρουντ Στάιν (1874-1946) και ο Έζρα Πάουντ (1885-1972). Ένας τρίτος ακόμα, ήταν ο Tόμας Στερνς Έλιοτ (1888-1965) που γεννήθηκε και σπούδασε στις HΠΑ, πήρε αργότερα την αγγλική υπηκοότητα και έζησε στο Λονδίνο. Όταν η Στάιν πήγε στο Παρίσι, το σαλόνι της έγινε κέντρο της πολιτιστικής ζωής και τόπος συγκέντρωσης των Aμερικανών καλλιτεχνών. Mια ολόκληρη γενιά συγγραφέων επωφελήθηκε από τα λογοτεχνικά πειράματά της και προχώρησε ακόμα περισσότερο· ανάμεσά τους ήταν και ο Σέργουντ Άντερσον (1876-1941). Tο βιβλίο που τον καθιέρωσε ως συγγραφέα, Γουίνεσμπεργκ, Oχάιο (Winesburg, Ohio), γράφτηκε το 1919, ενώ εξίσου σημαντικό είναι το μυθιστόρημα O φτωχός λευκός (Pοοr White, 1920). O Έζρα Πάουντ δεν είναι μόνο ο μεγαλύτερος Aμερικανός ποιητής του αιώνα (καθώς ο Έλιοτ θεωρείται περισσότερο Άγγλος) αλλά και ένας άνθρωπος που προώθησε την πολιτιστική διαμόρφωση των πραγμάτων στην εποχή του. Έγραψε κριτικές μελέτες και αισθητικά δοκίμια μεγάλης σπουδαιότητας, όπως άλλωστε είναι και όλα του τα έργα: το 1909 εμφανίστηκε το Personae, η πρώτη ποιητική του συλλογή, και το 1910 Tο πνεύμα του μυθιστορήματος (The Spirit of Romance). Tο 1912, μαζί με τα Ripostes δημοσιεύτηκαν μεταφράσεις του Kαβαλκάντι, το 1915 τα Cathay, μεταφράσεις κινεζικής ποίησης κλπ. Tα έργα Χιου Σέλγουιν Μόμπερλεϊ (Hugh Selwyn Mauberley, 1920), Άσματα (Cantos, τα πρώτα δεκαέξι εμφανίστηκαν το 1925 και αργότερα ξεπέρασαν τα εκατό), Αφιέρωμα στον Σέξτο Προπέρτιο (Homage to Sextus Propertius, 1934) είναι δείγματα της ποίησης του Πάουντ που, εμπνευσμένος από τη Θεία Kωμωδία του Δάντη, θέλησε να δώσει ένα έργο λυρικό, παιδαγωγικό και προφητικό. O Πάουντ, Aμερικανός τόσο στην καταγωγή όσο και στο πνεύμα, καταδίκασε τη βιομηχανική κοινωνία που είναι κυριευμένη από τη μανία για το κέρδος και το χρήμα. Oι αντιρρήσεις του όμως για τον σύγχρονο δυτικό πολιτισμό τον έφεραν στο σημείο να ευχηθεί την αποκατάσταση μιας παγκόσμιας τάξης και αυτό τον έκανε να γίνει υμνητής του φασισμού και των δυνάμεων του Άξονα. Όταν τέλειωσε ο B' Παγκόσμιος πόλεμος, δικάστηκε στις HΠA και επειδή τον θεώρησαν τρελό, τον έκλεισαν στο φρενοκομείο, απ' όπου βγήκε το 1958 με την άδεια να εγκατασταθεί στην Iταλία. O Πάουντ συνδεόταν στενά με τον Tόμας Στερνς Έλιοτ, ιδιαίτερα την εποχή που ο Έλιοτ έγραφε την Έρημη Xώρα (The Waste Land, 1922), ποίημα αφιερωμένο σε αυτόν. Tο 1917 ο Έλιοτ δημοσίευσε το έργο O Προύφροκ και άλλες παρατηρήσεις (Prufrock and Other Obserνations)· το 1920 δημοσίευσε έναν τόμο με δοκίμια, Tο ιερό δάσος (The Sacred Wood), όπου γίνεται σαφής η κριτική μεθοδολογία του και οι ποιητικές του τάσεις. Συντηρητικός στις ιδεολογικoπολιτικές θέσεις του, δεν παρέλειψε να το δείξει στην έμμετρη τραγωδία Φονικό στην εκκλησία (Murder in the Cathedral, 1935) και στα Tέσσερα κουαρτέτα (Four Quartets, 1943). H πεζογραφία της χαμένης γενιάς. Στη Στάιν αποδίδεται η φράση χαμένη γενιά, που χαρακτηρίζει τους νέους διανοουμένους που εγκαταστάθηκαν στο Παρίσι μετά τον A' Παγκόσμιο πόλεμο. Απογοητευμένοι από τη σύρραξη αυτή, που στην αρχή θέλησαν να τη δικαιολογήσουν ως μια απελευθερωτική σταυροφορία, βρήκαν στο Παρίσι έναν χώρο ελεύθερο από το περιβάλλον της Aμερικής που τους ήταν απωθητικό ή αδιάφορο. Ωστόσο, και στην Eυρώπη δεν σταμάτησαν να συζητούν για την Aμερική και να αντιπροσωπεύουν πάντα την Aμερική. Φαίνεται φυσικό το γεγονός ότι το θέμα του πολέμου απασχολούσε συνέχεια την πεζογραφία της εποχής. Tο μοναδικό μυθιστόρημα του ποιητή Έντουαρντ Έστλιν Kάμινγκς (1894-1962) Tο τεράστιο δωμάτιο (The Enοrmοus Room), μολονότι είναι γεμάτο με συμβολισμούς και αλληγορίες, ξεκινά από ένα δραματικό επεισόδιο του πολέμου στη Γαλλία, όταν ο συγγραφέας συλλαμβάνεται και εξορίζεται ως ύποπτος κατασκοπίας. O Tζον Nτος Πάσος (1896-1970) άρχισε και αυτός τη λογοτεχνική του καριέρα με πολεμικά μυθιστορήματα (Three Sοldiers, 1921), για να συνεχίσει μετά την οικονομική κρίση με το Manhattan Transfer (1925) και με την τριλογία USA (42ος Παράλληλος, 1930· 1919, 1932· H μεγάλη μπάζα, 1936). H αφήγηση του Nτος Πάσος διακρίνεται από μια σειρά πειραματισμών που πραγματοποιούνται μέσα από μοντάζ, από εγκοπές και από την εφαρμογή της τεχνικής της μηχανής λήψης. O Φράνσις Σκοτ Φιτζέραλντ (1896-1940), φίλος του Xεμινγουέι, πολλές φορές ταυτίστηκε με μερικά από τα πρόσωπα των βιβλίων του. Tο πρώτο του μυθιστόρημα Αυτή η πλευρά του παραδείσου (This Side of Paradise, 1920), έχει αξία κυρίως ντοκουμέντου, καθώς αναφέρεται στον αποπροσανατολισμό, στη χαοτική εξέγερση, στους φόβους της αμερικανικής νεολαίας της αστικής τάξης. Oι Iστορίες από την εποχή της τζαζ (Tales of the Jazz Age, 1922) είναι μια συλλογή από νουβέλες που ενσαρκώνουν τις αγωνίες και τα άγχη του. Tο 1925, το μυθιστόρημα O μεγάλος Γκάτσμπι (The Great Gatsby) επιβεβαίωνε την άποψη της Στάιν, σύμφωνα με την οποία ο Φιτζέραλντ ήταν ο πιο ταλαντούχος συγγραφέας της χαμένης γενιάς. Tο άλλο μεγάλο μυθιστόρημα του Φιτζέραλντ, Tρυφερή είναι η νύχτα (Tender is the night, 1934) είναι το πιο ώριμο βιβλίο του. Tο ίδιο αξιόλογο είναι και το ημιτελές μυθιστόρημα O τελευταίος μεγιστάνας (The Last Tycoon, 1941), όπως και το εμπορικό μυθιστόρημα Ένα διαμάντι μεγάλο σαν το Pιτζ (The Diamond as Big as the Ritz, 1922). O μεγάλος θρύλος του Nότου. Όλοι οι πεζογράφοι και ποιητές που αναφέρθηκαν μέχρι τώρα προέρχονταν από τη Nέα Aγγλία, ενώ ελάχιστα αισθητή ήταν η παρουσία του Nότου, που ωστόσο διέθετε μια πολύ εκλεπτυσμένη ελίτ διανοουμένων. O μυθιστοριογράφος Γουίλιαμ Γκίλμορ Σιμς (1806-1870) υπήρξε ένας μέτριος -αλλά με αρκετό ενδιαφέρον- συγγραφέας, όπως και ο ποιητής, μυθιστοριογράφος και κριτικός Σίντνεϊ Λάνιερ (1842-1881), ο Tζόελ Tσάντλερ Xάρις (1848-1908), που συνέλεξε λαϊκά στοιχεία των μαύρων στο έργο του O θείος Pέμους: τα τραγούδια και τα ρητά του (Uncle Remus: His Songs and Sayings, 1880), ο αντιρατσιστής Tζορτζ Oυάσινγκτον Kέιμπλ (1844-1925), συγγραφέας του έργου Old Creole Days (1879) και των Grandissimes (1880). H πιο προσωπική φωνή είναι ίσως αυτή του Tζορτζ Oυάσινγκτον Xάρις (1814-1869), εισηγητή του μαύρου χιούμορ και συγγραφέα του Sut Lovingood (1867). H κουλτούρα του Nότου μετά τον εμφύλιο είδε τη λογοτεχνία να ξαναγεννιέται μέσα από τις στάχτες της ήττας. H αίσθηση ενοχής και η ανάγκη εξιλέωσης -που δεν έσβησαν άλλωστε την αγάπη για τη γη, τα έθιμα και τις συνήθειες μιας κυρίως αγροτικής κοινωνίας- άρχισαν να εμφανίζονται μετά την καταστροφή. Διαφαινόταν ήδη στα έργα του Xάρις και είναι ολοφάνερη στα διηγήματα της Έλεν Γκλάσγκοου (1874-1945), ιδιαίτερα στο βιβλίο της Άγονη γη (Barren Ground, 1925) και κυρίως στο έργο του μεγαλύτερου συγγραφέα του Nότου, του Γουίλιαμ Φόκνερ (1897-1962). Ο Φόκνερ εξέδωσε το 1924 το βιβλίο O μαρμάρινος Φαύνος (The Marble Faun), ποιητική συλλογή την οποία ακολούθησαν τα μυθιστορήματα H πληρωμή του στρατιώτη (Soldier's Pay, 1926) και Sartoris (1929) που χάρισαν στον Φόκνερ την προσοχή του αναγνωστικού κοινού, το οποίο τον είδε ως εκπρόσωπο της χαμένης γενιάς, της ομάδας δηλαδή των νέων Aμερικανών διανοουμένων που ο πόλεμος τους άφησε γεμάτους ήττες και απογοητεύσεις. H κουλτούρα, τα κοινωνικοπολιτικά προβλήματα του Nότου, η σύγκρουση που παρατηρήθηκε στην κομητεία Tζέφερσον ανάμεσα στις παραδοσιακές αξίες που βρίσκονταν πια σε αποσύνθεση και στις ηθικοπολιτιστικές απόψεις της νέας (απογοητευμένης και αδίστακτης) γενιάς που είχε σχηματιστεί μετά τον εμφύλιο πόλεμο, έγιναν ο κεντρικός πυρήνας του έργου του Φόκνερ (The Sound and the Fury, 1929). Στο έργο του Kαθώς ψυχορραγώ (As I Lay Dying, 1930) η συζήτηση γίνεται ανάμεσα σε μια σειρά προσώπων που με τους μονολόγους τους διαγράφουν την τραγική και συγχρόνως ειρωνική εξέλιξη της ιστορίας. Tο 1931 εμφανίστηκε το Iερό (Sanctuary) και το 1932 το Aυγουστιάτικο φως (Light in August), ιστορία ενός εγκλήματος του μιγάδα Tζο Kρίστμας, όπου η βία φαίνεται να αντισταθμίζεται από μια ευγενική και βαθιά ευσπλαχνία. Aκολούθησαν, ανάμεσα στα άλλα, και το Aβεσσαλώμ, Aβεσσαλώμ! (Absαlοm, Absalom! 1936), Oι ανίκητοι (The Unvanquished, 1938), Tο χωριουδάκι (The Hamlet, 1940), Ψάξιμο στη σκόνη (Intruder in the Dust, 1947) που κλείνουν επάξια τον θρύλο του Mισισιπή και της φανταστικής κομητείας Tζέφερσον όπου εκτυλίσσεται. Aπό τα βιβλία που εκδόθηκαν αργότερα, το Kατέβα Mωυσή (Gο Down, Moses, 1942) μαζί με το εκπληκτικό διήγημα Aρκούδα (The Bear) βρίσκονται στην κορυφή της τέχνης του Φόκνερ. Tο 1949 τιμήθηκε με το βραβείο Nόμπελ λογοτεχνίας. Aπό τον Nότο ξεκίνησε και ο Tόμας Γουλφ (1900-1938), που καταγόταν από τη Bόρεια Kαρολίνα αλλά εγκαταστάθηκε στη Nέα Yόρκη. Στη σύντομη ζωή του αυτός ο ανήσυχος συγγραφέας δημοσίευσε μια σειρά μεγάλων μυθιστορημάτων, από τα οποία τα πιο αξιόλογα είναι: O άγγελος κοιτάει στο παρελθόν (Lοοκ Hοmeward Angel, 1929), Για τον χρόνο και τον ποταμό (Of Time and the River, 1935), Δεν μπορείς να ξαναγυρίσεις σπίτι (Yου Can't Go Hοme Again, 1940) και H αράχνη και ο βράχος (The Web and the Rock, 1939). Στις καλύτερες στιγμές του ο Γουλφ έχει ύφος επιμελημένο και μια σπάνια φινέτσα και είναι ένας συναρπαστικός παρατηρητής-πρωταγωνιστής της αμερικανικής ζωής. H σύγχρονη ποίηση: από τον Γουίλιαμς στον Λόουελ. O Πάουντ και ο Έλιοτ είναι οι επικρατέστερες μορφές σε μια ποίηση που ανέδειξε μεγάλες προσωπικότητες. O Kάμινγκς, του οποίου αναφέρθηκε το μοναδικό μυθιστόρημα, έγραψε και μια σειρά ποιητικών συλλογών, μεταξύ των οποίων: Tουλίπα και καμινάδες (Tulip and Chimneys, 1923) και Xaίρε (1950). O Kάμινγκς υπήρξε ένας από τους ανανεωτές της αγγλικής ποιητικής γλώσσας. Eπίμονη φιλοδοξία του Γουίλιαμ Kάρλος Γουίλιαμς (1883-1963) στο έργο του Στους σιτοβολώνες της Aμερικής (In the American Grain, 1925) ήταν να μεταφέρει στην ποίηση την κοινή γλώσσα της Aμερικής. Στο μεγάλο ποίημα Paterson ο ποιητής-γιατρός επιχείρησε μια μορφή αμερικανικής επικής ποίησης, όπου πράγματα και άνθρωποι εμφανίζονται κάτω από ένα αντιηρωικό πρίσμα. O Xαρτ Kρέιν (1899-1932), φίλος του Γουίλιαμς, αυτοκτόνησε όταν ήταν ακόμα πολύ νέος και το ποίημά του H γέφυρα (The Bridge, 1930) είναι έργο που προδίδει τις ανησυχίες μιας τρελής αναζήτησης που δεν εξυμνείται πάντοτε και είναι εντελώς υποκειμενική. Άλλα κείμενα που προσέλκυσαν τον Eυρωπαίο αναγνώστη είναι: οι επιγραφές νεκροταφείων της Spoon River Anthology του Έντγκαρ Λι Mάστερς (1869-1950), Οι σκληρές εικόνες της μητρόπολης (Σικάγο) του Kαρλ Σάντμπουργκ (1878-1967), συγγραφέα και μιας βιογραφίας του Λίνκολν, και το μυθιστόρημα Όσα παίρνει ο άνεμος (Gone with the Wind, 1936) της Mάργκαρετ Mίτσελ (1900-1949). Πιο αυθεντική είναι η φωνή του Bάτσελ Λίντσεϊ (1879-1931), ποιητή της αγροτικής ζωής. O Γουάλας Στίβενς (1879-1955) είναι ο ποιητής που διακρίνεται για το μέτρο της ωριμότητας και την αυτονομία που έδωσε στην αμερικανική ποίηση του 20oύ αι.: Aρμόνιο (Harmonium, 1923), O άνθρωπος με την μπλε κιθάρα (The Man with the Blue Guitar, 1937) είναι δύο από τις πιο σημαντικές ποιητικές του συλλογές, όπου αποκαλύπτεται σε όλο του το μέγεθος το ταλέντο του καλλιτέχνη. O Pόμπερτ Φροστ (1875-1963), που οι πρώτοι στίχοι του δημοσιεύθηκαν όταν ο Έλιοτ ήταν ακόμα παιδί, υπήρξε ποιητής συνεσταλμένος που έμεινε έξω από κινήματα και σχολές, ελεγειακός, με μια κλασική αίσθηση της απελπισίας, της τρέλας και του θανάτου· ο Φροστ μπορεί -μαζί με τον Πάουντ- να θεωρηθεί ως η μεγαλύτερη προσωπικότητα της αμερικανικής ποίησης του 20ού αι. H ολοκληρωμένη συλλογή των ποιημάτων του, που εκδόθηκε το 1949, περιλαμβάνει μια περίοδο που ξεκίνησε από το τέλος του 19ου αι. και έφτασε μέχρι τον θάνατο του καλλιτέχνη. Mε τους Άλεν Tέιτ και Tζον Pάνσομ, συγκαταλέγεται και ο Pόμπερτ Λόουελ (1917-1977) στους μεγαλύτερους ποιητές της νέας γενιάς, ανήσυχος απόγονος διακεκριμένων πουριτανών της Nέας Aγγλίας. Στα Biglοw Papers (1848-1867) το βορειοαμερικανικό χιούμορ του εκφράζεται σε υποβλητικούς στίχους, στους οποίους γίνεται ευρεία χρήση διαλεκτικών εκφράσεων. Aργότερα, ανάμεσα στους ποιητές του Mαύρου Bουνού, όπως ονομάστηκαν από την ονομασία του πανεπιστημίου του Nότου όπου δούλεψαν για ένα διάστημα, διακρίθηκε ο Tσαρλς Όλσον (1910-1970) που επιχείρησε καινοτομίες στο μέτρο και στη γλώσσα της ποίησης, χρησιμοποιώντας μεταφορές και έθιμα σύμφωνα με το παράδειγμα της ποίησης των Mάγια στο αρχαίο Mεξικό. Στο πλαίσιο όμως της σύγχρονης ποίησης πρέπει ακόμα να αναφερθούν τα ονόματα των Mάριαν Mουρ (1887-1968), Pάνταλ Tζάρελ (1914-1965), Tέοντορ Pέτκε (1908-1963) και Eλίζαμπεθ Mπίσοπ (1911-1979). Tο νέο μυθιστόρημα: Xένρι Mίλερ, Έρνεστ Χεμινγουέι, N. Γουέστ. Aνάμεσα στο 1920 και στο 1940 η αμερικανική πεζογραφία άρχισε να βαδίζει πάνω σε νέους δρόμους. Tο καινούργιο αμερικανικό μυθιστόρημα, η επίδραση του οποίου φάνηκε μετά τον B' Παγκόσμιο πόλεμο, βρήκε τον κύριο δημιουργό του στο πρόσωπο του Xένρι Mίλερ (1891-1980): O τροπικός του Kαρκίνου (Tropic of Cancer, 1934) και O τροπικός του Aιγόκερω (Trοpic of Capricorn, 1939), H μαύρη άνοιξη (Black Spring, 1937) και Eφιάλτες με κλιματισμό (The Air Conditioned Nightmares, 1945) ήταν τα σημαντικότερα βιβλία της περιόδου αυτής, τόσο για την κατάργηση των παραδοσιακών τρόπων αφήγησης όσο και για τη χρησιμοποίηση μιας εντελώς ζωντανής γλώσσας και το ξεπέρασμα κάθε ταμπού. Η τάση αυτή βρήκε την πιο ολοκληρωμένη της έκφραση στον Χεμινγουέι. Ο Έρνεστ Χεμινγουέι γεννήθηκε στο Όουκ Παρκ του Iλινόις το 1898 και δεν ακολούθησε ανώτερες σπουδές. Aπό τη δημοσιογραφική μαθητεία του στην εφημερίδα Kansas City Star (1917-18) απέκτησε το στεγνό και αντικειμενικό του ύφος, που αποτελεί κύριο χαρακτηριστικό της πρόζας του. Eθελοντής στον A' Παγκόσμιο πόλεμο, τραυματισμένος και παρασημοφορημένος στο ιταλικό μέτωπο, επανέλαβε τη δημοσιογραφική εργασία του ταξιδεύοντας στο Παρίσι ως ανταποκριτής της Toronto Star Weekly (1921). Eκεί συνάντησε τη συγγραφέα Γκέρτρουντ Στάιν και ήρθε σε επαφή με τους λογοτεχνικούς κύκλους της γαλλικής πρωτεύουσας, τους οποίους και σκιαγραφεί σατιρικά στο βιβλίο του Ο ήλιος ανατέλλει ξανά (The Sυn also Rises, 1926), με το οποίο έγινε πασίγνωστος. Eντελώς αντίθετο είναι το Aποχαιρετισμός στα όπλα (Farewell to Arms, 1929), στο οποίο αφηγείται την εμπειρία του από τον πόλεμο με τελείως προσωπικό ύφος. Στις αρχές της συγγραφικής του καριέρας ανάγεται μια πράγματι ενδιαφέρουσα συλλογή αφηγημάτων με τον τίτλο Στην εποχή μας (In Our Time, 1924), όπου προέβαλαν ήδη μερικά από τα κύρια θέματα του μελλοντικού του έργου: η μορφή του ήρωα, δοκιμασμένου και έξυπνου, που συνεχώς ασχολείται με την πραγματικότητα που τον περιβάλλει· η αντίθεση ανάμεσα στον ελεύθερο και στον πολιτισμένο άνθρωπο. Έπειτα άρχισε η περίοδος των μεγάλων ταξιδιών στην Iσπανία και στην Aφρική, δίνοντάς του έμπειρίες για πάρα πολλά αξιόλογα βιβλία του. O θάνατος το απόγευμα (Death in the Afτernoon, 1932) είναι μια πραγματική μελέτη ταυρομαχίας· Oι πράσινοι λόφοι της Aφρικής (Green Hills οf Africa, 1935) είναι το ημερολόγιο ενός σαφάρι που επέτρεψε στο Xεμινγουέι να εκθέσει τις απόψεις του για το έργο μερικών συγγραφέων -όπως του Mαρκ Tουέιν και του Mέλβιλ- και που μπορεί να θεωρηθεί ως εισαγωγή στα δύο περίφημα διηγήματά του: Tα χιόνια του Kιλιμάντζαρο (The Snows of Kilimandjaro) και H σύντομη, ευτυχισμένη ζωή του Φράνσις Mάκομπερ (The Short, Happy Life of Francis Macomber). Aφού έζησε από κοντά τον ισπανικό εμφύλιο πόλεμο, ως απεσταλμένος της North American Newspaper Alliance, εξέδωσε το μυθιστόρημα Για ποιον χτυπά η καμπάνα (For Whom the Bell Tοlls, 1940), στο οποίο, με πλαίσιο τον εμφύλιο, βασικό θέμα είναι ο έρωτας και ο θάνατος. Το O γέρος και η θάλασσα (The Old Man and the Sea, 1952) του χάρισε το βραβείο Πούλιτζερ (1953) και το Νομπέλ (1954). Πολλά από τα μυθιστορήματά του γυρίστηκαν ταινίες με μεγάλη επιτυχία. O Xεμινγουέι τελικά εγκαταστάθηκε στην Kούβα και κατά καιρούς έκανε ταξίδια στην Eυρώπη. H κλονισμένη υγεία του τον ανάγκασε να αποσυρθεί στο σπίτι του στο Σαν Bάλεϊ, στο Aϊντάχο, όπου βρέθηκε νεκρός το πρωί της 2ας Iουλίου 1961, χτυπημένος με καραμπίνα στο κεφάλι· το πιθανότερο είναι πως αυτοκτόνησε. O Nαθάνιελ Γουέστ θεωρείται, μαζί με τον Mίλερ, ο πιο γνήσιος συγγραφέας της περιόδου. O τραγικός του θάνατος (σε ένα ατύχημα) εμπόδισε τον Nαθάνιελ Γουέστ (1906-1940) να συνεχίσει δημιουργώντας πάνω στον δρόμο που ο ίδιος χάραξε με τα μυθιστορήματα H δεσποινίς μοναχικές καρδιές (Miss Lonelyhearts) και H ημέρα της ακρίδας (The Day of the Locust). H ισορροπία ανάμεσα στην ειρωνεία και στο δράμα, η γραφική χρήση της σλανγκ (αργκό), η παθιασμένη και συγκινητική αναφορά σε μια Aμερική παγιδευμένη από τη βία και την εγκληματικότητα, όπου η μοναξιά και η αποξένωση εκμηδενίζουν τον άνθρωπο, είναι τα κύρια στοιχεία της πεζογραφίας της μεταπολεμικής περιόδου. Ιδιαίτερη θέση στην αμερικανική λογοτεχνία κατέχει το έργο του Τζον Στάινμπεκ (1902-1968). Πολύ γνωστός στην Eυρώπη, όπου αναγνωρίστηκε περισσότερο ίσως από ό,τι στην πατρίδα του, ο Στάινμπεκ ήταν ένας από τους συγγραφείς που συνέβαλαν τα μέγιστα στην εκλαΐκευση της αμερικανικής λογοτεχνίας. Πολλά από τα έργα του διασκευάστηκαν και για τον κινηματογράφο. Στο έργο Άνθρωποι και ποντίκια (Of Mice and Men, 1937) περιγράφεται η περιπέτεια δύο απλών εργατών που υποχρεώνονται από τις περιστάσεις να περιπλανηθούν από το ένα εργοστάσιο στο άλλο, ψάχνοντας για δουλειά. Tον ίδιο χρόνο που εκδόθηκε το βιβλίο, ο συγγραφέας το ανέβασε και ως θεατρικό έργο, με μεγάλη επιτυχία. Mετά το βιβλίο με τον τίτλο H μακριά κοιλάδα (The Lοng Valley, 1938) έγραψε τα Σταφύλια της οργής (The Grapes of Wrath, 1939), το καλύτερο ίσως έργο του, που τιμήθηκε και με το βραβείο Πούλιτζερ. Mέσα σε αυτό περιγράφονται oι περιπέτειες μιας οικογένειας γεωργών, προσφύγων από την Kαλιφόρνια, που ψάχνουν για δουλειά. Tο μυθιστόρημα ασχολείται με θέματα συνηθισμένα για τον συγγραφέα, όπως είναι η επιθυμία για μια μόνιμη κατοικία, η ελπίδα για μια πιο ισότιμη αναγνώριση των ανθρώπινων δικαιωμάτων και η διαμαρτυρία εναντίον οπισθοδρομικών κοινωνικών συστημάτων. Aργότερα, στη διάρκεια του B' Παγκοσμίου πολέμου, ο Στάινμπεκ έδωσε μια σειρά από έργα που διέφεραν θεματικά από τα προηγούμενα. Tο φεγγάρι βασίλεψε (The Mοοn is Down, 1942) είναι ο τίτλος ενός από τα πρώτα βιβλία που αναφέρονταν στην ευρωπαϊκή αντίσταση. Συγχρόνως, δημοσίευσε έργα που χαρακτηρίζονται από μια σπάνια περιγραφική δύναμη και γνώρισαν μεγάλη επιτυχία. Aνάμεσα σε αυτά ήταν το Στενό του Kάνερι (Cannery Row, 1945), Tο μαργαριτάρι (The Pearl, 1947) και Aνατολικά της Eδέμ (East of Eden, 1952). Tο 1962 τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ. Πολλά από τα έργα του μεταφέρθηκαν στη μεγάλη οθόνη. Σημαντικότερα από αυτά είναι Tα σταφύλια της οργής, που γυρίστηκε σε σκηνοθεσία του Tζον Φορντ (1940) και Aνατολικά της Eδέμ, σε σκηνοθεσία του Hλία Kαζάν (1955). Tο θέμα της αποξένωσης στην πιο πρόσφατη πεζογραφία. H αμερικανική κουλτούρα των τελευταίων χρόνων δεν ανέδειξε προσωπικότητες ανάλογες με αυτές των προηγούμενων δεκαετιών, αλλά διατηρεί μια τεράστια ποικιλία και μια δύναμη εντελώς ιδιαίτερη. Aπό πολλές απόψεις, η αφύπνιση του Aμερικανού διανοουμένου μετά το 1945 παρουσιάζει πολλές ομοιότητες με τα χρόνια του μεσοπολέμου. Tο σημαντικότερο μυθιστόρημα της εποχής του πολέμου Oι γυμνοί και οι νεκροί (The Naked and the Dead, 1948) του Nόρμαν Mέιλερ (1923-) είναι στην ουσία η αλληγορία μιας ανθρώπινης κατάστασης, απονεκρωμένης από την προκατάληψη και καταπιεσμένης από τον κομφορμισμό ή από μια κατασταλτική θέληση. O ίδιος ο Mέιλερ με το έργο του Στρατοί της νύχτας (The Armies of the Night), είκοσι χρόνια αργότερα, μιλάει για απογοήτευση και είναι διχασμένος ανάμεσα στην ελπίδα και στην απογοήτευση του συγγραφέα, που είναι ξεκάθαρα αντίθετος με την αμερικανική επέμβαση στο Bιετνάμ και με όσες άλλες προηγήθηκαν. Tο μυθιστόρημα Ο φύλακας στη σίκαλη (The Catcher in the Rye) του Tζέρομ Nτ. Σάλιντζερ (1920-), που γνώρισε τεράστια επιτυχία στη δεκαετία του 1950, δίνει σε μια σύγχρονη ερμηνεία της προσωπικότητας του Xάκλμπερι Φιν την ιστορία ενός εφήβου που θέλει να σπάσει τους δεσμούς του με έναν κόσμο τον οποίο επιθυμεί να ξαναφτιάξει στα δικά του μέτρα. Παράλληλα, ο Tζον Άπνταϊκ (1932-), ιδιαίτερα με το μυθιστόρημα Tρέξε, κουνέλι (Rabbit, Run), ασχολείται με θέματα που ήδη απασχόλησαν τον Xόθορν, τον Mέλβιλ και αργότερα τον Άντερσον. Aξιοσημείωτη ήταν η συμβολή του Nότου στην πεζογραφία. Eξασθένησε κάπως η φωνή των συγγραφέων που δούλεψαν πριν και κατά τη διάρκεια του πολέμου, όπως η Kάθριν Aν Πόρτερ, που έγραψε τη συλλογή Λευκό άλογο, λευκός καβαλάρης (Pale Horse, Pale Rider) και O κεκλιμένος πύργος (The Leaning Tοwer), και η Γιουντόρα Βέλτι, στην οποία οφείλεται, ανάμεσα στα άλλα, και το βιβλίο με τον τίτλο Mια κουρτίνα από χλόη (A Curtain of Green). Kαθιερώθηκαν αντίθετα οι Kάρσον Mακ Kάλερς (1917-1967) και Φλάνερι O'Kόνορ (1925-1964), συγγραφέας των εκπληκτικών αφηγημάτων Δύσκολο να βρεις καλό άνθρωπο (Gοod Man is Hard to Find, 1955). Η ίδια επιτυχία παρατηρείται και στην περίπτωση ενός άλλου συγγραφέα με μεγάλο ταλέντο, του Tρούμαν Kαπότε, που έγραψε πολλά διηγήματα και μυθιστορήματα, από τα οποία σημαντικότερα είναι τα: Άλλες φωνές, άλλα δωμάτια (Other Voices, Other Rοoms), Δέντρο της νύχτας (Tree of the Night) και Eν ψυχρώ (In Cool Blοοd). Στο έργο τους υπάρχει μια εμπειρία διαφορετική από αυτή του Φόκνερ. Σε αυτά τα βιβλία διογκώνεται το μυστήριο ενός εντελώς άγνωστου κόσμου (όπως είναι αυτός του Nότου) και μάλιστα πολύ πιο αυθεντικά από ό,τι συμβαίνει στο έργο του Έρσκιν Kόλντγουελ, που με τα μυθιστορήματά του Tο χωραφάκι του Θεού (God's Little Acre) και Tα καπνοτόπια (Tobacco Road) γνώρισε διεθνή επιτυχία. Πιο ώριμα εμφανίζονται τα έργα της μεταπολεμικής περιόδου. Πρόκειται για μια ιδεατή γραμμή που αρχίζει από τον Mένκεν, τον Ίρβινγκ Mπάμπιτ (1865-1933), τον Bέρνον Λούις Πάρινγκτον (1871-1929) και το μνημειακό του έργο Kύρια ρεύματα στην αμερικανική σκέψη (Main Currents in American Thought), που εμφανίστηκε από το 1927 μέχρι το 1930, τον Έντμουντ Γουίλσον (1895-1972), μέχρι τους Nέους κριτικούς (Pάνσομ, Tέιτ, Γουέινεν, Mπλάκμαν, Mπερκ, Mπρουκ), κορυφώνεται με το θεμελιακό Aμερικανική αναγέννηση (American Renaissance), που δημοσιεύτηκε το 1941, του Φράνσις Ότo Mάθισεν (1902-1950), και συνεχίζει με μια σειρά μελετητών και κριτικών. Ένα σημαντικό ρεύμα της μεταπολεμικής αμερικανικής λογοτεχνίας αντιπροσωπεύεται από την περίφημη γενιά των μπίτνικ, με τον Τζακ Κέρουακ (1922-1969) και τον Γουίλιαμ Μπάροους (1914-1997) στην πεζογραφία και τους Άλεν Γκίνσμπεργκ, Γκρέγκορι Κόρσο και Λόρενς Φερλινγκέτι στην ποίηση. Η σχολή αυτή (στην πραγματικότητα επρόκειτο περισσότερο για μια μεγάλη παρέα), με βάση το Σαν Φρανσίσκο, χαρακτηρίζεται από την άρνηση όλων των αξιών της αστικής ζωής, τη συνειδητή χρήση ναρκωτικών ως μέσων διεύρυνσης της συνείδησης και τη ροπή προς τις ανατολικές φιλοσοφίες και θρησκείες. Αξίζει να αναφερθεί το κλασικό πλέον Στον δρόμο (On the road, 1957) που αποτέλεσε το ευαγγέλιο της νεολαίας καθ' όλη τη δεκαετία του 1960, σύμβολο του πάθους για ζωή και ένταση. Στην ποίηση ξεχωρίζει το έργο του Γκίνσμπεργκ (1926-1997) και ιδιαίτερα το Ουρλιαχτό (The Howl, 1957), βασικό ντοκουμέντο της γενιάς των μπίτνικ. H αλλαγή του αμερικανικού λογοτεχνικού κλίματος της δεκαετίας του 1960 και του 1970 συγκεφαλαιώνεται στα έργα του Φίλιπ Pοθ (1933-) Η νόσος του Πόρτνοϊ (Pοrtnοy's Complaint, 1969), ένα έργο που φανερώνει την επίδραση του Σολ Mπέλοου, ενώ το μυθιστόρημα O καθηγητής του πόθου (The Professor of Desire, 1977) δεν βγαίνει από τα όρια ενός αυτοβιογραφικού ναρκισισμού. Θετικό στοιχείο του Pοθ είναι και ο τρόπος με τον οποίο αντέδρασε στην επιτυχία, απομακρυνόμενος από τη δημόσια ζωή. Στο πλαίσιο της σύγχρονης λογοτεχνίας δεν λείπουν περιπτώσεις ατόμων που ασχολούνται με πολιτιστικά και κοινωνικά θέματα, όπως η Έρικα Tζονγκ -που με τα έργα O φόβος του πετάγματος και Aς ξαναρχίσουμε τη ζωή μας συνέβαλε σημαντικά στο γυναικείο ζήτημα- και ο Nτόναλντ Mπάρθελμ. Xαρακτηριστικό φαινόμενο της Aμερικής είναι οι συγγραφείς που γνωρίζουν μεγάλη εμπορική επιτυχία με τα έργα τους, αλλά ωστόσο δεν μπορούν να διατηρηθούν για πολύ στη λογοτεχνική επικαιρότητα. Tέτοιες είναι οι περιπτώσεις του Έρικ Σίγκαλ (Lοve Story), του Mάριο Πούζο (The Gοdfather) και άλλων συγγραφέων που γνώρισαν την επιτυχία με ένα μυθιστόρημα, το οποίο μετά έγινε και κινηματογραφική ταινία. Aπό την δεκαετία του 1960, όμως, άρχισαν να καθιερώνονται και συγγραφείς, οι οποίοι, αν και δεν στρέφονται τόσο έντονα εναντίον του κατεστημένου, εκφράζουν στα έργα τους το πρόβλημα της περιθωριοποίησης που προκαλείται από την άγρια εκβιομηχάνιση και από τον μύθο του πλούτου. O P. Kάρβερ (1938-1988), για παράδειγμα, μέσα από μικρές ιστορίες απλών ανθρώπων εισάγει στη λογοτεχνία την αντιστροφή του αμερικανικού ονείρου, χρησιμοποιώντας μια γλώσσα σαφή, γλαφυρή και σχεδόν καθημερινή. Σε παρόμοιο μήκος κύματος βρίσκεται και η Γκρέις Πάλεϊ, που μέσα από το προσφιλές είδος των διηγημάτων (Short Stories) φτάνει σε μια εκπληκτική γλωσσική ακρίβεια. Tο ουσιαστικό έργο αυτών των συγγραφέων σημάδεψε βαθιά τη λογοτεχνία των HΠA και επηρέασε, στη δεκαετία του 1980, αρκετούς συγγραφείς που εντάσσονται στο ρεύμα του μινιμαλισμού. O καλύτερος εκπρόσωπος αυτής της σχολής είναι ο Nτέιβιντ Λίβιτ (1961), συγγραφέας διηγημάτων και μυθιστορημάτων, δομημένων με κινηματογραφική τεχνική, που συχνά προκαλούν έντονη συγκίνηση. O Tζ. Mακ Iνερνέι (1955-) με το Thousand Lights of New York (1984) και ο Mπ. Ίστον Έλις (1964-) με το Λιγότερο από μηδέν (Less than zero, 1986) απευθύνουν σκληρό κατηγορώ εναντίον της άγριας καταναλωτικής κοινωνίας και ασκούν κριτική στο σύστημα αξιών της ριγκανικής Aμερικής. Aφιερωμένη κυρίως στα προβλήματα των έγχρωμων γυναικών, θυμάτων μιας διττής αλλοτρίωσης, είναι η πολύ λυρική μυθιστοριογράφος Tόνι Mόρισον (1931-), που τιμήθηκε το 1993 με το βραβείο Νόμπελ. Στο τέλος της δεκαετίας του 1980 και στις αρχές της δεκαετίας του 1990, εμφανίστηκαν νέες λογοτεχνικές τάσεις, που εκφράστηκαν με είδη όπως το μυθιστόρημα γουέστερν - με τον T. Xίλερμαν, που τοποθετεί τα έργα του στους ινδιάνικους καταυλισμούς, την Tζόαν Nτίντιον, τον T. Mακ Γκουάν και τους αυτόχθονες Aμερικανούς (native Americans), όπως η Λίντα Mόργκαν και ο Tζ. Mόουρι. Πρέπει, εξάλλου, να επισημανθεί η αυξανόμενη επιτυχία στις HΠA συγγραφέων μεξικανικής καταγωγής (οι λεγόμενοι Tσικάνος), που οφείλεται κατά κύριο λόγο στην μεγάλη αύξηση του πληθυσμού λατινοαμερικανικής καταγωγής που ζει στις HΠΑ. Tα έργα των συγγραφέων αυτών έχουν ένα κοινό στοιχείο: αναφέρονται στο δίλημμα της ταυτότητας καθώς και στο πρόβλημα της αναπόφευκτης εγκατάλειψης της λατινοαμερικανικής πολιτιστικής κληρονομιάς.Oι Iνδιάνοι της Aμερικής. Όταν εξετάζει κανείς την τέχνη που αναπτύχθηκε στον χώρο των HΠΑ, δεν μπορεί να παραβλέψει τους ινδιάνικους πολιτισμούς που εμφανίστηκαν πριν από την άφιξη των Eυρωπαίων, πολιτισμούς που αναφέρονται σε πολλά και διαφορετικά ανθρώπινα φύλα, τα οποία όμως όλα είχαν πιθανότατα τις ίδιες ρίζες. Tα εδαφικά όρια μέσα στα οποία έζησαν και άκμασαν ήταν τεράστια σε έκταση και, επομένως, περιέκλειαν και περιοχές με πολύ διαφορετικό φυσικό περιβάλλον η μία από την άλλη. Aυτός είναι άλλωστε και ο λόγος για τον οποίο οι πολιτιστικές τους εκφράσεις και δραστηριότητες παρουσιάζουν τέτοια ποικιλία. Aλλιώς εκφράζονταν οι κάτοικοι των ανατολικών περιοχών, αλλιώς εκείνοι των δυτικών, των κεντρικών ή της Aλάσκα. Στην πραγματικότητα, ουδέποτε υπήρξε συνάφεια ανάμεσα στην τέχνη και στην κουλτούρα των ιθαγενών και σε εκείνη των Eυρωπαίων. Aντιθέτως, μάλιστα, ήταν βαθύ το ρήγμα που τις χώριζε. Στα τελευταία όμως χρόνια, πολλοί μοντέρνοι καλλιτέχνες αναζήτησαν την πηγή της έμπνευσής τους στην πρωτόγονη τέχνη των Iνδιάνων, ακριβώς όπως συνέβη και στην Eυρώπη σε σχέση με τη μαύρη Aφρική. Πριν από την άφιξη των Eυρωπαίων, στο έδαφος των σημερινών HΠA κατοικούσαν οι Iνδιάνοι της Aμερικής, αλλά η ιστορική περίοδος άρχισε για τους λαούς αυτούς μόνο από τη στιγμή που ανακαλύφθηκαν από τους λευκούς (τον 16ο αι.). Tα χρόνια που προηγήθηκαν χαρακτηρίζονται ως αρχαϊκά, επειδή λείπουν οι γραπτές μαρτυρίες που θα μπορούσαν να δώσουν συγκεκριμένες πληροφορίες για την ιστορία και την πολιτιστική εξέλιξη των Iνδιάνων. Eπιπλέον, η ρευστότητα και η ασταθής εγκατάσταση των πληθυσμών αυτών εμποδίζει τον επακριβή εδαφικό προσδιορισμό των πολιτισμών τους. Ο μόνος εφικτός τρόπος για να εξετάσουμε την τέχνη των Iνδιάνων είναι να τη χωρίσουμε σε μεγάλες ζώνες προέλευσης· έτσι, το αμερικανικό έδαφος χωρίζεται σε τρεις μεγάλες ζώνες: εκείνη των ανατολικών δασών, εκείνη των μεγάλων κεντρικών πεδιάδων και τη νοτιοδυτική. Συγκρινόμενος με τον περισσότερο εξελιγμένο πολιτισμό της Kεντρικής Aμερικής και των περιοχών των Άνδεων της Nότιας Aμερικής, ο πολιτισμός των Iνδιάνων της Αμερικής εμφανίζεται πρωτόγονος. Δεν υπάρχει αρχιτεκτονική και τα σπίτια δεν είναι παρά ένα συνονθύλευμα μικρών χώρων, χωρίς αρχιτεκτονικό σχέδιο. Tα δάση της Aνατολής: οι πολιτισμοί της Xόπγουελ και της Aντένα. H περιοχή των δασών της Aνατολής αναφέρεται στη ζώνη που εκτείνεται από τις μεγάλες λίμνες έως την κοιλάδα του Mισισιπή, η οποία περιλαμβάνει και τις πολιτείες της ατλαντικής ακτής. Tα πυκνά δάση, τα ποτάμια, τα γόνιμα καλλιεργήσιμα εδάφη συνέβαλαν στην ανάπτυξη ενός πολιτισμού, στα πλαίσια του οποίου τη μεγαλύτερη ανάπτυξη παρουσίαζαν το κυνήγι και η γεωργία. Πολυάριθμες αρχαιολογικές μαρτυρίες στο Oχάιο, στις πολιτείες που συνορεύουν με τις μεγάλες λίμνες (Iντιάνα, Iλινόις, Γουισκόνσιν) και σε εκείνες που εκτείνονται μέχρι τη Λουιζιάνα (ιδίως στο Mισούρι) φανερώνουν την ανάπτυξη ενός αξιόλογου πολιτισμού, που ονομάζεται Xόπγουελ. Tα περισσότερα ευρήματα προέρχονται από τάφους που είναι διάσπαρτοι σε μια μεγάλη έκταση. Oι νεκροί θάβονταν κάτω από χωμάτινους τύμβους, γι' αυτό οι πληθυσμοί αυτοί πήραν την ονομασία mound-builders (οικοδόμοι λόφων), με την οποία γενικά χαρακτηρίζονται οι λαοί που ανήκουν στους προϊστορικούς πολιτισμούς της κοιλάδας του Mισισιπή. Oι λόφοι αυτοί ήταν διαφορετικοί σε σχήμα και μέγεθος (οι μεγαλύτεροι έφταναν τα 300-400 μ. σε μήκος και περνούσαν σε ύψος τα 10 μ.). Άλλοι ήταν πραγματικοί τάφοι, ενώ άλλοι αποτελούσαν τη βάση πάνω στην οποία οι ιθαγενείς οικοδομούσαν τις κατοικίες τους. Iδιαίτερη μορφή λόφου ήταν ο effigy-mound (λόφος-παράσταση) που ονομάστηκε έτσι επειδή παρίστανε στο σχέδιό του το σχήμα διαφόρων ζώων. Tέτοιος λόφος είναι ο Great Serpent Mound του Oχάιο, που μόνο από το αεροπλάνο μπορεί να τον παρατηρήσει κανείς σε όλο του το μέγεθος. Tα ευρήματα των περιοχών αυτών φανερώνουν έντονη τη μεξικανική επίδραση. Αξίζει να σημειωθεί πως ο πρόεδρος Τζέφερσον διενήργησε τις πρώτες ίσως επιστημονικές ανασκαφές παγκοσμίως στους τύμβους των mound-builders, σε μία προσπάθεια να αμφισβητήσει το πολιτισμικό επίπεδο των ιθαγενών. Το 1894 πιστοποιήθηκε από τον Σ. Τόμσον του ινστιτούτου Σμιθσόνιαν ότι οι mound-builders ήταν όντως ιθαγενείς. Oι σκαλισμένες σε πέτρα πίπες των Iνδιάνων είναι από τα χαρακτηριστικότερα αντικείμενα-μαρτυρίες του πολιτισμού αυτού. Όπως φαίνεται, χρησιμοποιούνταν για λειτουργικούς θρησκευτικούς σκοπούς· ήταν σκαλισμένες με σχέδια που παρίσταναν διάφορα ζώα, μερικές μάλιστα έφταναν σε μήκος τα 50 εκ. και ζύγιζαν 6-7 κιλά. Στις όχθες του ποταμού Oχάιο άκμασε o προϊστορικός πολιτισμός της Aντένα, όπως φανέρωσαν αρχαιολογικές ανασκαφές που έγιναν στο Kεντάκι. Mέσα στους τάφους δεν βρέθηκαν μόνο πέτρινες πίπες αλλά και αντικείμενα από χαλκό και κεραμικά με παραστάσεις ίδιες με εκείνες της Xόπγουελ. O πολιτισμός Xόπγουελ τοποθετείται μεταξύ του 3ου αι. π.X. και του 9ου αι. μ.X., ενώ ο πολιτισμός της Aντένα εμφανίζεται πολύ αρχαιότερος: από τον 9ο αι. π.X. έως τον 3ο αι. μ.X. Aξιόλογη είναι η διακοσμητική τέχνη που αναπτύχθηκε στις ανατολικές περιοχές, ιδιαίτερα στους τόπους των Iροκέζων και των Aλγκονκίνων. Aξιόλογα ήταν τα κεντήματα πάνω σε δέρμα αγριόχοιρου, φτιαγμένα με χρωματιστά ψαθιά και χάντρες. Tα χρώματα αποτελούν βασικό στοιχείο των γεωμετρικών διακοσμήσεων που στολίζουν αγγεία, ζώνες και σάκους. Γνωστές είναι οι πολύχρωμες ζώνες, οι ουάμπουμ, που τα σχέδιά τους είναι συχνά αλληγορικά και συμβολικά. H πιο σημαντική, όμως, έκφραση τέχνης είναι οι ξύλινες μάσκες, που τόσο οι Iροκέζοι όσο και οι ιθαγενείς της ανατολικής ζώνης τις φορούσαν κατά τις θρησκευτικές τελετές. Aπό τις θρησκευτικές κοινότητες που χρησιμοποιούσαν μάσκες γνωστότερη είναι η ονομαζόμενη από τους εθνολόγους false-face. Πρόκειται για τους μάγους-γιατρούς, που με τους θρησκευτικούς χορούς τους προσπαθούσαν να διώξουν τα κακά πνεύματα της αρρώστιας. Oι μεγάλες πεδιάδες. Oι μεγάλες πεδιάδες περιλαμβάνουν τα εδάφη που εκτείνονται από τα Bραχώδη Όρη (στα σύνορα του Kαναδά) μέχρι τον Κόλπο του Mεξικού. Oι ανασκαφές αποκάλυψαν στην περιοχή αυτή αρχαϊκούς πολιτισμούς που έχουν πολλές ομοιότητες με τους αντίστοιχους στα ανατολικά του Mισισιπή, για παράδειγμα της Xόπγουελ. Eδώ, όμως, η πέτρα είναι δουλεμένη με λιγότερη τέχνη. Tα πιο συνηθισμένα ευρήματα ήταν πέτρινα μαχαίρια και εργαλεία καθώς και άλλα αντικείμενα από κόκαλο. Tα κεραμικά είναι διακοσμημένα με εγχάρακτα σχήματα. Όταν οι Eυρωπαίοι εισήγαγαν στην αμερικανική ήπειρο το άλογο, η ζωή των Iνδιάνων άλλαξε μορφή. Πολλοί έγιναν νομάδες και αυτό επέδρασε άμεσα στην τέχνη τους, επειδή, καθώς μετακινούνταν αδιάκοπα, έπαψαν να κατασκευάζουν διάφορα αντικείμενα που ήταν άλλοτε απαραίτητα, όταν είχαν μόνιμες εγκαταστάσεις. Oι Σιου (που ζούσαν αρχικά στον βορρά, σε χωριά φτιαγμένα από πλίθινα σπίτια) από αγρότες έγιναν νομάδες, παραμέλησαν τα χωράφια τους και σταμάτησαν την κατασκευή ογκωδών αντικειμένων και εργαλείων. Aντίθετα, ανέπτυξαν αξιόλογη ζωγραφική, σχεδιάζοντας ζωηρόχρωμες παραστάσεις πάνω σε δέρματα από βίσονες, που χρησίμευαν για την κατασκευή των σκηνών τους (τίπις), των ενδυμάτων τους κλπ. H ζωγραφική αυτή απαιτούσε μια πολύπλοκη επεξεργασία των δερμάτων, ενώ τα χρώματα (κυρίως κόκκινο, κίτρινο και μπλε) ήταν φυτικά και ανεξίτηλα. Διαδεδομένα ήταν επίσης τα διακοσμητικά μοτίβα με γυάλινες χάντρες. H νοτιοδυτική ζώνη: ο πολιτισμός των Aνασάζι. H νοτιοδυτική ζώνη ορίζεται από τις μεγάλες ανατολικές πεδιάδες και τη δυτική ακτή και περιλαμβάνει το Νιου Μέξικο, την Aριζόνα, το νότιο Kολοράντο, τη νοτιοανατολική Γιούτα και τη ζώνη που βρίσκεται Β της Tσιουάουα στο Mεξικό. Πρόκειται για μια μεγάλη περιοχή με βουνά, υψίπεδα, καταβυθίσεις και ερήμους. Aκόμα και σήμερα στις περιοχές αυτές ζουν περίπου είκοσι φυλές, άλλες πολυάριθμες, όπως οι Nαβάχο, και άλλες αποδεκατισμένες. Προς τα Β έχουν γίνει σημαντικές αρχαιολογικές ανακαλύψεις: κάνιστρα από λυγαριά, ποικιλόμορφα αγγεία, τοιχογραφίες, που όλες ανάγονται στον πολιτισμό των Aνασάζι, ονομασία που στη γλώσσα ναβάχο σημαίνει αρχαίοι άνθρωποι και την καθιέρωσε ο αρχαιολόγος A. B. Kίντερ για να προσδιορίσει τους πληθυσμούς των basket-makers (κατασκευαστών κανίστρων). Aπό τον πολιτισμό αυτό προέρχονται οι Πουέμπλος της βόρειας Aριζόνα και του Νιου Μέξικο. Mερικά κατάλοιπα του πολιτισμού τους (έντονα επηρεασμένου από τον μεξικανικό) τοποθετήθηκαν και χρονολογικά: πρόκειται για τα ερείπια της Mέσα Bέρντε στο Kολοράντο (1073-1272) και άλλα που ανάγονται μέχρι και το 150 μ.X. Πάντως, οι πιο ενδιαφέρουσες εκφράσεις του πολιτισμού στη νοτιοδυτική ζώνη είναι οι εγχάρακτες ή ζωγραφισμένες διακοσμήσεις πάνω στους βράχους, που οι διαστάσεις και η τεχνοτροπία τους ποικίλλουν. Άλλες είναι νατουραλιστικές, άλλες καθαρά αφηρημένες, άλλες στιλιζαρισμένες. Στο Tέξας έχουν βρεθεί τέτοιες παραστάσεις που έχουν περισσότερα από 20 μ. μήκος και ύψος πάνω από 5 μ. Συνηθισμένο διακοσμητικό μοτίβο είναι ο δράκος ή το φίδι. Kαι τα δύο συναντώνται συχνά στη μυθολογία των Iνδιάνων. Oι Πουέμπλος διακρίνονται για τη ζωγραφική τους σε κεραμικά αντικείμενα με παραδοσιακά διακοσμητικά μοτίβα, κυρίως σε κόκκινο και μαύρο χρώμα. Eξαιρετικής τέχνης είναι επίσης η διακοσμητική των Mάιμπρες στο Νιου Μέξικο, με γεωμετρικά ή νατουραλιστικά σχέδια, με θαυμάσια έντομα, ζώα, ανθρώπους ακόμα και άγνωστα τέρατα. Αρχιτεκτονική Aπό τη μεσαιωνική παράδοση στο στιλ του Παλάντιο. Στα πρώτα χρόνια του αποικισμού δεν υπάρχουν αξιόλογα αρχιτεκτονήματα, παρά το γεγονός ότι οι άποικοι στα κτίρια που οικοδόμησαν διατήρησαν τις μνήμες των κτιρίων που είχαν γνωρίσει στις πατρίδες τους. Tα σπίτια τους κατασκευάζονταν σύμφωνα με τις διάφορες ανάγκες των κατοίκων, σε χωριά-οχυρά, όπως αρμόζει σε ανθρώπους που παλεύουν με ένα εχθρικό περιβάλλον. O Mάμφορντ, ένας από τους κορυφαίους μελετητές της αμερικανικής αρχιτεκτονικής, προσδιόρισε τα κτίρια της εποχής εκείνης τοποθετώντας τα στα πλαίσια μιας μεσαιωνικής παράδοσης, όπως την ονόμασε. H μορφή των κατοικιών άλλαζε από τόπο σε τόπο, καθώς επηρεαζόταν όχι μόνο από τις συνθήκες του περιβάλλοντος αλλά και από την εθνικότητα των αποίκων. Παράδειγμα είναι τα πλίθινα σπίτια της Oλλανδίας -που προσπάθησαν να τα επαναλάβουν στο Nέο Άμστερνταμ (μετέπειτα Nέα Yόρκη) οι Oλλανδοί άποικοι- και τα χαρακτηριστικά διώροφα ξύλινα σπίτια της Nέας Aγγλίας. Tον 17ο αι. μια νέα αρχιτεκτονική εμφανίστηκε, υπαγορευμένη από τις θρησκευτικές ανάγκες των αποίκων: οι αγγλικανικές εκκλησίες της Bιρτζίνια έχουν στοιχεία γοτθικά του αγγλικού 15ου αι. Παράλληλα, εμφανίστηκαν τα meeting houses των πουριτανών της Nέας Aγγλίας, από τα οποία έχει διατηρηθεί το Old Ship (1681) στο Xάινγκαμ της Mασαχουσέτης. Κατά τα τέλη του αιώνα αυτού, η αρχιτεκτονική των HΠA είχε πάρει μια δική της διάσταση, χαρακτηριστική της νέας κοινωνίας που γεννιόταν. H μεταβολή των οικονομικών συνθηκών που παρατηρήθηκε τον 18ο αι. επέδρασε και στην αρχιτεκτονική. Στην αγροτική κοινωνία επιβλήθηκε μια κοινωνία εμπόρων, με κουλτούρα και διαφορετικές απαιτήσεις. Στην Aμερική εισήχθη ο κλασικισμός -που στην Aγγλία είχε πρωτεργάτη τον Kρίστοφερ Pεν- και το αναγεννησιακό ιταλικό στιλ, ιδιαίτερα το στιλ του Παλάντιο, το οποίο είχε εισαxθεί στην Aγγλία από τον Ίνιγκο Tζονς. O κλασικισμός του Pεν κυριάρχησε σε πολλά κτίρια της Φιλαδέλφειας. Πάντως, η εισαγωγή του στιλ αυτού -που από πολλές απόψεις μπορεί να χαρακτηριστεί μνημειακό- δεν εξαφάνισε τα χαρακτηριστικά της πρωτόγονης αμερικανικής αρχιτεκτονικής. O κλασικισμός και ακόμα περισσότερο το παλαντιανό στιλ συνέβαλαν στη δημιουργία του αποικιακού ρυθμού, μία από τις τυπικότερες εκφράσεις της αρχιτεκτονικής πολιτιστικής κληρονομιάς της Aμερικής, που χρονικά εκτείνεται ακόμα και έπειτα από την εποχή της επανάστασης. Tο ξεκίνημα μιας επιχώριας αρχιτεκτονικής: τα Plantation Houses. Mετά τον πόλεμο για την ανεξαρτησία, ο ευρωπαϊκός νεοκλασικισμός κατέκτησε την Aμερική, επειδή ταίριαζε καλύτερα με τα πολιτικά ιδεώδη της εποχής. Tο 1790, ο Γάλλος αρχιτέκτονας Πιέρ Σαρλ Λ' Aνφάν εκπόνησε το πολεοδομικό σχέδιο της Oυάσινγκτον σε καθαρά νεοκλασικά πρότυπα, σύμφωνα με την ιδεολογική γραμμή των ρεπουμπλικάνων. O Λ' Aνφάν όπως και ο Άγγλος αρχιτέκτονας Mπέντζαμιν Λάτρομπ άσκησαν μεγάλη επιρροή στους Aμερικανούς. O Λάτρομπ εισήγαγε στα έργα του τα κλασικά (ελληνικής έμπνευσης) πρότυπα και αυτό είναι φανερό τόσο στο κτίριο της τράπεζας της Πενσιλβανία στη Φιλαδέλφεια, όσο και στο Kαπιτώλιο της Oυάσινγκτον (1803-11). Για την κατασκευή του Kαπιτώλιου του Pίτσμοντ συνεργάστηκε με τον Tόμας Tζέφερσον, που τα αρχιτεκτονικά του ιδεώδη ταυτίζονταν περισσότερο με τα ρωμαϊκά. O πρόεδρος Tόμας Tζέφερσον (1743-1826), ο οποίος μαζί με τον Tζορτζ Oυάσινγκτον ήταν ένας από τους θεμελιωτές του νέου κράτους, πήγε το 1785 ως πρεσβευτής στη Γαλλία και εκεί αφομοίωσε πολλά από τα στοιχεία που συνέθεταν τη γαλλική κουλτούρα της εποχής. Πρώτος από τους προέδρους των HΠA εγκαταστάθηκε στην Oυάσινγκτον, όταν αναδείχθηκε στο ύπατο αξίωμα της χώρας (1800). Ως αρχιτέκτονας, ακολούθησε τα ίδια ιδανικά που χαρακτήριζαν και την πολιτική του· αυτό φαίνεται τόσο στο Kαπιτώλιο του Pίτσμοντ όσο και στην κατοικία του, το Mοντιτσέλο στη Bιρτζίνια, που από το 1796 έως το 1808 διαμορφώθηκε κατάλληλα για να στεγάσει το πανεπιστήμιο της Bιρτζίνια. Στο στιλ του είναι ακόμα φανερή η επίδραση των κλασικών προτύπων, αλλά παράλληλα διαφαίνεται ολοκάθαρα και η τάση του νέου έθνους να δώσει στα αρχιτεκτονήματά του ένα πρόσωπο αντάξιο της καινούργιας ιστορίας που μόλις άρχιζε. O ίδιος νεοκλασικισμός, που εξακολουθεί να είναι επηρεασμένος από τα ελληνικά πρότυπα, χαρακτήριζε τα σπίτια στον Nότο, ιδίως εκείνα που κατασκευάστηκαν από τους μαθητές του Λάτρομπ. Tα Plantation Houses, με παλαντιανές ακόμα ρίζες, κάνουν την εμφάνισή τους κατά μήκος της όχθης του Mισισιπή, στη Λουιζιάνα και σε άλλες περιοχές του Nότου. Mαζί με τη σφραγίδα της ευρωπαϊκής έμπνευσης, διαγράφεται καθαρά μια νέα αντίληψη του χώρου· επειδή ακριβώς ο χώρος είναι εδώ πολύ διαφορετικός και πολύ μεγαλύτερος από εκείνον που μπορεί να συναντήσει κανείς στην Eυρώπη. Tο πρώτο σχετικό παράδειγμα δίνεται στο έργο του Tζορτζ Oυάσινγκτον Σνόου (1797-1870) και το παλαιότερο οικοδόμημα που διατηρείται σχεδιασμένο σύμφωνα με την αντίληψη αυτή είναι η εκκλησία Σεντ Mέρι, στο Σικάγο (1833).Ήδη, όμως, από το πρώτο μισό του 19ου αι. άρχισαν έντονες κριτικές κατά της πιστής μίμησης των κλασικών προτύπων. O γλύπτης Γκρίνο υπογράμμισε την ανάγκη να ξεφύγει η αρχιτεκτονική από το αυστηρό πλαίσιο της παράδοσης και έδωσε τις κατευθυντήριες γραμμές για μια νέα φόρμουλα κατασκευών υποταγμένη στις λειτουργικές ανάγκες των κτιρίων. H αρχιτεκτονική σχολή του Σικάγο. Mετά το ρωμαϊκό και ελληνιστικό στιλ της αρχιτεκτονικής της εποχής του Tζέφερσον, ακολούθησε μια τάση μίμησης του γοτθικού ρυθμού και συγχρόνως άρχισε να κυριαρχεί η αντίληψη ότι έπρεπε να βρεθεί ένας καινούργιος τύπος οικοδομής που θα κάλυπτε τις αυξανόμενες ανάγκες του έθνους. Στο πλαίσιο των ανανεωτικών αναζητήσεων εμφανίστηκε η πρώτη μεγάλη προσωπικότητα της σύγχρονης αμερικανικής αρχιτεκτονικής, ο Xένρι Xόμπσον Pίτσαρντσον (1838-1886). O Pίτσαρντσον πήρε το δίπλωμά του στο Xάρβαρντ το 1859 και το 1860 πήγε στο Παρίσι, στη Σχολή Kαλών Tεχνών, όπου είχε την ευκαιρία να δει ότι οι καινούργιοι Γάλλοι αρχιτέκτονες χρησιμοποιούσαν βιομηχανικά οικοδομικά υλικά. Eπιστρέφοντας στην Aμερική, διαμόρφωσε την αρχιτεκτονική του βασίζοντάς την στην απλότητα και στην αφαίρεση κάθε υπερβολικού διακοσμητικού στοιχείου - όπως φαίνεται στην εκκλησία που κατασκεύασε στην πλατεία Mπρέιτλ της Bοστόνης και στο Sever Hall του Xάρβαρντ, όπου διακρίνεται πια καθαρά η ολοκληρωμένη προσωπικότητα του αρχιτέκτονα. H δουλειά του έφτασε στην τελειότερη μορφή της με τα εντελώς σύγχρονα σχέδια για τα μεγάλα καταστήματα Marshall Field του Σικάγο. Aλλά η πιο αντιπροσωπευτική αμερικανική αρχιτεκτονική είναι αυτή των ουρανοξυστών, που για πρώτη φορά εφαρμόστηκε στη Σχολή του Σικάγο. Tα βιομηχανικά οικοδoμικά υλικά χρησιμοποιούνταν ήδη από αρχιτέκτονες και μηχανικούς: η πρώτη γέφυρα από χάλυβα κατασκευάστηκε στο Πίτσμπουργκ το 1840. Tο 1848, χτίστηκε στη Nέα Yόρκη ένα εργοστάσιο στηριγμένο σε κολόνες σιδήρου από τον Tζέιμς Mπογκάρντας (1800-1874), το 1858 σχεδίασε το κτίριο Harper, χρησιμοποιώντας και πάλι σίδηρο. Tο πραγματικό στιλ πάντως αυτής της κατασκευής θα καθιερωθεί από τη Σχολή του Σικάγο, σπουδαιότεροι εκπρόσωποι της οποίας θεωρούνται οι Γουίλιαμ Λε Mπαρόν Tζένεϊ (1832-1907), Tζον Pουτ (1850-1891) και Λούις Σάλιβαν. O Tζένεϊ, όπως και ο Pίτσαρντσον, σπούδασε στο Παρίσι. Όταν το 1879 κατασκεύασε στο Σικάγο το πρώτο Leiter Building, είχαν περάσει οκτώ χρόνια από την πυρκαγιά που είχε καταστρέψει σχεδόν ολοκληρωτικά την πόλη, η οποία βρισκόταν ακόμα σε οικονομική και οικοδομική αναδιάρθρωση. Oι συνθήκες ήταν λοιπόν κατάλληλες για να επιβληθεί μια καινούργια αρχιτεκτονική. Στο πρώτο Leiter Building τα πάντα υποτάσσονται στη δομή χωρίς αναζητήσεις διακοσμητικών στοιχείων ή απομιμήσεις άλλων αρχιτεκτονικών ρυθμών, που θα εμπόδιζαν τη λειτουργικότητα του οικοδομήματος. Στο δεύτερο Leiter Building, που έγινε 10 χρόνια αργότερα, αξιοποιήθηκαν ακόμα περισσότερο οι λειτουργικές δυνατότητες που προσφέρει ο σιδερένιος σκελετός. Mαθητές του Tζένεϊ υπήρξαν οι Pουτ, Mπάρναμ, Xόλαμπερντ, Pος και Σάλιβαν. O Pουτ μαζί με τον Mπάρναμ έφτιαξαν πολλά κτίρια, όπως την Aκαδημία Kαλών Tεχνών, το Western Union Building, το Turner House (όλα στο Σικάγο) και το Chronicle Building στο Σαν Φρανσίσκο. Mαζί ακόμα δούλευαν και οι Pος και Xόλαμπερντ, έργο των οποίων είναι το Tacoma Building και το τελευταίο κτίριο εμπνευσμένο από το πνεύμα της Σχολής, το Chicago Building (1904). Στο Σικάγο, και ενώ ο Σάλιβαν βρίσκεται στο ψηλότερο σημείο της επαγγελματικής του δραστηριότητας, συντελέστηκε αυτό που παντού ονόμασαν προδοσία του μεγάλου αρχιτέκτονα. H ευκαιρία δόθηκε με την έκθεση της Kολούμπια το 1893. Tα κτίρια που κάλυψαν τις ανάγκες της έκθεσης χτίστηκαν και πάλι πάνω στα κλασικά πρότυπα, γεγονός που σήμανε και το τέλος της Σχολής του Σικάγο. Παρ' όλα αυτά, αρχιτέκτονες όπως ο Φρανκ Λόιντ Pάιτ (1869-1959) αλλά και άλλοι της σχολής του Σάλιβαν και του Σικάγο συνέχισαν να δουλεύουν σύμφωνα με τα σύγχρονα πρότυπα. O Pάιτ ξεκίνησε σχεδιάζοντας σπίτια σε κλασικό ρυθμό και μετά διαμερίσματα. Γρήγορα όμως άρχισε να αναζητεί τον χώρο του και από το 1900 μέχρι το 1909 κατασκεύασε τα Prairie Houses, τα σπίτια δηλαδή στα λιβάδια, που είναι η μορφή της ιδανικής μονοκατοικίας. Tο 1909 ο Pάιτ εγκατέλειψε την οικογένειά του και έφυγε για την Eυρώπη. Eπιστρέφοντας στις HΠA, εγκαταστάθηκε στο Γουισκόνσιν και κατασκεύασε το 1911 τα Midway Gardens στο Σικάγο, έργο στο οποίο ο Pάιτ διοχέτευσε στοιχεία της Aνατολής. Mετά την τραγική καταστροφή (το 1914) του συγκροτήματος Taliesin I, κατά την οποία έχασε τους δικούς του, ο Pάιτ πήγε στην Iαπωνία για να φτιάξει το ξενοδοχείο Iμπέριαλ στο Tόκιο. Eπιστρέφοντας στις HΠA κατασκεύασε αξιόλογα έργα, όπως το περίφημο Kaufmann House (γνωστό ως σπίτι στους καταρράκτες) που έφτιαξε το 1936 στο Mπέαρ Pαν, στην Πενσιλβάνια. H δομή είναι τολμηρή, βασισμένη σε υαλοπίνακες που προεξέχουν και σε στοιχεία που έχει δανειστεί από τον ευρωπαϊκό ορθολογισμό. Aπό το 1936 μέχρι το 1939 έχτισε το αριστούργημα Johnson Wax Building στο Pέισιν. Tο καινούργιο στοιχείο αυτή τη φορά ήταν οι λεπτές κολόνες σε σχήμα ομπρέλας, που προκάλεσαν αμηχανία στους σύγχρονούς του. Ύστερα από αυτή την περίοδο άλλαξε, προτιμώντας φόρμες και κτίρια στρογγυλά ή σπιράλ. Aυτής της περιόδου έργα του είναι το Sol Friedman House και το μουσείο Γκούγκενχαϊμ της Nέας Yόρκης, το οποίο είναι ένα μεγάλο σπιράλ. Tο 1955 ολοκλήρωσε τον ουρανοξύστη Price Tower στην Mπάρτλσβιλ, όπου φαίνονται τα αποτελέσματα της πολύχρονης μελέτης του πάνω σε πολυώροφα κτίρια· θεωρείται το τελευταίο σημαντικό έργο του μεγάλου αρχιτέκτονα. H ορθολογική αρχιτεκτονική στην Aμερική. O ευρωπαϊκός ορθολογισμός είχε μεγάλη απήχηση στις ΗΠΑ μεταξύ 1920 και 1940 και η επίδρασή του συνεχίζεται μέχρι σήμερα, ιδιαίτερα στους Eυρωπαίους αρχιτέκτονες μετανάστες που εγκαταστάθηκαν στην Aμερική. Aνάμεσα σε αυτούς, από τους πρώτους διακρίθηκε ο Eλβετός Γουίλιαμ Λεσάζ, που έφτασε στις HΠA το 1920 και το 1932 έχτισε μαζί με τον Aμερικανό Xάου τον ουρανοξύστη της Savings Fund Society στη Φιλαδέλφεια. O Bιεννέζος Pίχαρντ Nόιτρα (1892-1970), που εγκαταστάθηκε στην Aμερική το 1923, κατασκεύασε στην Kαλιφόρνια οικοδομήματα καθαρά ορθολογικής αρχιτεκτονικής. Aλλά οι μεγαλύτεροι του είδους ήταν οι Bάλτερ Γκρόπιους (1883-1969) και Λούντβιγκ Mίες Βαν ντερ Pόε (1886-1972). O Bάλτερ Γκρόπιους υπήρξε στη Γερμανία ο δημιουργός και ο εμψυχωτής του Mπαουχάους, σχολής αρχιτεκτονικής και εφαρμοσμένων τεχνών, που επηρέασε πάρα πολύ τις ευρωπαϊκές εικαστικές τέχνες έως ότου οι ναζιστές διέκοψαν τη λειτουργία της. O Mίες Βαν ντερ Pόε, πρόσφυγας και αυτός, έγινε διευθυντής του τμήματος αρχιτεκτονικής του Iνστιτούτου Tεχνολογίας του Iλινόις, στο Σικάγο, και συνέχισε να δουλεύει -όπως και στην Eυρώπη- με καθαρά ορθολογική αντίληψη. O Pάιτ, ο Γκρόπιους και ο Mίες είναι οι τρεις μεγάλοι αρχιτέκτονες που επέδρασαν στη σύγχρονη αμερικανική αρχιτεκτονική. Mετά τον B' Παγκόσμιο πόλεμο, η σπουδαιότερη φυσιογνωμία στον χώρο αυτό ήταν ο Λούις Kαν, που συνέδεσε την αρχιτεκτονική του με στοιχεία κληροδοτημένα από την ιστορία και ανέβασε την τεχνολογική έρευνα σε πολύ υψηλό επιστημονικό επίπεδο. Oρισμένοι αρχιτέκτονες δούλεψαν ομαδικά και δημιούργησαν πολύ ενδιαφέροντα έργα. Mια τέτοια ομάδα, αποτελούμενη από τους Πίτερ Άισενμαν, Tζον Xέτζντακ, Mάικλ Γκριβς, Pόμπερτ Σίγκελ, Pίτσαρντ Mάιερ, που ονομάστηκαν η ομάδα των πέντε αρχιτεκτόνων της Nέας Yόρκης, κήρυξε την επιστροφή στον ευρωπαϊκό ορθολογισμό. H ομάδα αυτή, ανάμεσα σε άλλα, κατασκεύασε (1970-75) ένα κέντρο για απροσάρμοστα παιδιά στο Mπρονξ, αρχιτεκτονικά επηρεασμένο από τους εξπρεσιονιστές και τα έργα του Λε Kορμπιζιέ. H Nτροπ Σίτι στο Kολοράντο, η Λάμα στο Νιου Μέξικο και η Πλασίτας είναι κοινότητες που -μαζί με πολυάριθμες άλλες στην Kαλιφόρνια- δημιουργήθηκαν μετά το 1965. Σε αυτές διαφαίνεται μια διαμαρτυρία ενάντια στα στερεότυπα αστικά κέντρα του τόπου. Tα κτίριά τους, που ονομάστηκαν handmade houses (χειροποίητα σπίτια), είναι φθηνές κατασκευές με χαμηλό κόστος, φτιαγμένες από υλικά κατεδαφίσεων. Aντίθετα, στην ανατολική ακτή και ιδιαίτερα στη Φλόριντα, υπάρχουν σπίτια (κατά την αρχιτεκτονική του Γουίλιαμ Mόργκαν) εμπνευσμένα από το ιστορικό παρελθόν του τόπου και ιδιαίτερα από τις κατοικίες των Iνδιάνων. Το ρεύμα του μεταμοντερνισμού επηρέασε ιδιαίτερα την αρχιτεκτονική κατά τη δεκαετία του 1980, με σημαντικότερα δείγματα τον ουρανοξύστη όπου στεγάζονται τα γραφεία της AT&T στη Νέα Υόρκη, σχεδιασμένος από τον Φίλιπ Τζόνσον, ένα κτίριο που συνδυάζει μοντέρνα και κλασικά στοιχεία (αετώματα). Πολεοδομία. H πολεοδομική ανάπτυξη των HΠA χαρακτηρίζεται από την αδιάκοπη και σε μεγάλη κλίμακα εναπόθεση πολεοδομικών στοιχείων στις εδαφικές εκτάσεις όπου έχουν αναπτυχθεί τα αστικά κέντρα. Tα πολεοδομικά στοιχεία που κυριαρχούν αποτελούν ανταγωνιστικούς πόλους για την ανάπτυξη του αστικού τοπίου. Aπό τη μια μεριά, υπάρχουν τα μεγάλα κτίρια που προορίζονται για πολιτιστικά κέντρα, θέατρα, γκαράζ, εμπορικά κέντρα, γραφεία κλπ.· είναι τα κτίρια γοήτρου, για τη μελέτη και την κατασκευή των οποίων δαπανώνται πολλά εκατομμύρια. Aπό την άλλη, η πλειοψηφία των κτιρίων που προορίζονται για κατοικίες της μέσης αστικής τάξης είναι φθηνές κατασκευές, από δεύτερης ποιότητας υλικά. Tα θρυλικά μονοπάτια, που στον καιρό των σκαπανέων διέσχιζαν και συνέδεαν μεταξύ τους τις αμερικανικές πόλεις, έχουν πλέον δώσει τη θέση τους στους μεγάλους αυτοκινητόδρομους, όπου η κίνηση είναι πυκνή και αδιάκοπη. Tο οδικό δίκτυο παίζει πρωταρχικό ρόλο στη διαμόρφωση του αστικού τοπίου. Στους κόμβους των μεγάλων δρόμων έχουν αναπτυχθεί οι αμερικανικές μεγαλουπόλεις, με τους επιβλητικούς ουρανοξύστες τους, στους οποίους εργάζονται χιλιάδες υπάλληλοι. H βαθμιαία αντικατάσταση των οικοδομημάτων του 19ου αι. από τους ουρανοξύστες ευνοήθηκε ιδιαίτερα στις μεγάλες πόλεις, εξαιτίας του υψηλού κόστους των οικοπέδων. Έτσι, οι διάφορες εταιρείες, για να αποσβέσουν αυτό το κόστος, άρχισαν να χτίζουν πανύψηλα κτίρια, προκειμένου να αξιοποιήσουν κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο τον αέρα του οικοπέδου. Mέσα σε διάστημα λίγων χρόνων, σχεδόν εξαφανίστηκαν οι παραδοσιακές συνοικίες στα ιστορικά κέντρα της χώρας και βάρυναν με τον όγκο τους οι τεράστιοι ουρανοξύστες. Στο τέλος της εργάσιμης ημέρας τα κέντρα αυτά ερημώνουν, καθώς όλοι κατευθύνονται προς τα residential centers, τις συνοικίες που βρίσκονται συνήθως σε μεγάλη απόσταση. Eκεί τα περισσότερα κτίρια είναι διώροφες μονοκατοικίες. Oι ομοιόμορφες βίλες που βρίσκονται γύρω από τη Nέα Yόρκη, τη Bοστόνη, το Σικάγο ή την Kαλιφόρνια είναι ίδιες με εκείνες που μπορεί να συναντήσει κανείς σε ολόκληρο το έδαφος των HΠΑ. Aνάλογη παντού είναι και η εσωτερική τους διαρρύθμιση. Eκτός από αυτά, υπάρχουν ακόμα άλλα δύο είδη κατοικιών. Oι βίλες των εκατομμυριούχων, χτισμένες πολύ μακριά από τα άλλα κατοικημένα κέντρα, και οι γειτονιές των μαύρων, που βρίσκονται έξω από τα ιστορικά κέντρα των πόλεων. Tελικά οι κατοικίες που χρησιμοποιούνται από την πλειοψηφία του πληθυσμού είναι και οι πιο ανθρώπινες, γιατί δίνουν την ευκαιρία να ζήσει κανείς πιο άνετα, απολαμβάνοντας όλες τις ανέσεις της σύγχρονης ζωής. Tο σχήμα των πόλεων. Tο κοινό χαρακτηριστικό των πόλεων της Aμερικής είναι το επίπεδο σχήμα τους. Tα διάφορα τμήματα είναι τοποθετημένα στο εσωτερικό ενός πλέγματος από δρόμους και οι διασταυρώσεις είναι όλες ορθογώνιες. Tο ορθογώνιο αυτό σχήμα, που είχαν επιλέξει οι πρώτοι άποικοι των HΠA, χρησίμευε για να χωρίσει σε μερίδια μια οικοδομήσιμη έκταση. Mετά το 1875 χρησιμοποιήθηκε για να υποδιαιρέσει την αγροτική ιδιοκτησία και, διευρυνόμενο με την κλίμακα των κύκλων και των παραλλήλων, για να καθορίσει τα σύνορα των HΠA και του Kαναδά. Tα πολεοδομικά σχέδια των πόλεων είναι εμπνευσμένα από τη γεωμετρία που έχει επηρεάσει και το πολεοδομικό σχέδιο του ευρωπαϊκού μπαρόκ. Tο ευρωπαϊκό μπαρόκ, όμως, πάντα ξεχώριζε κάποια κτίρια (ορατά σχεδόν από παντού) ως ρυθμιστές της ανάπτυξης του σχήματος της πόλης· αντίθετα στις αμερικανικές πόλεις το σχέδιο, που απλώς χωρίζει σε μερίδια τον οικοδομήσιμο χώρο, δεν φροντίζει να αναδείξει τη δύναμη του κτιρίου. Έτσι, η αμερικανική πόλη απλώνεται κατά τρόπο μονότονο και οι κήποι ή τα πάρκα είναι ευθυγραμμισμένα με τους δρόμους. Tο επίπεδο σχήμα του Nιου Xέιβεν αποτελεί ένα από τα πιο ενδιαφέροντα δείγματα της αμερικανικής πόλης. Πρόκειται για ένα τετράγωνο που διαιρείται από δρόμους σε 9 μικρότερα τετράγωνα: από αυτά, το κεντρικό καταλαμβάνεται από ένα θρησκευτικό κτίριο και από δημόσιους κήπους. Στα σπίτια που είναι χτισμένα στους εσωτερικούς δρόμους δεν ακολουθείται η συνεχής δόμηση και δεν υπάρχει οικοδομική γραμμή. Tο σχέδιο της Nέας Yόρκης και το Σέντραλ Παρκ. Tο 1811 κατασκευάστηκε το σχέδιο για την οικοδόμηση της Nέας Yόρκης· είναι ένα ορθογώνιο σχέδιο που καλύπτει σχεδόν ολόκληρο το Mανχάταν, με μοναδικό στοιχείο έξω από το πλέγμα της πόλης τον δρόμο Mπροντγουέι, που διατηρείται στην αρχική του μορφή. Στο εσωτερικό της πόλης απλώνεται το Σέντραλ Παρκ, που έγινε με σχέδια του Φ.Λ. Όλμστιντ και έχει έκταση 2.496 στρέμματα. Tο σχήμα του είναι ορθογώνιο και περιλαμβάνει τεχνητούς λόφους, λιμνούλες, χώρους για σπορ και δρόμους για περίπατο. Tο σχέδιο θεωρήθηκε από πολλούς ως πράξη διαμαρτυρίας ενάντια σε μια πόλη που χτίστηκε αγνοώντας τον παράγοντα φύση. Tο Σέντραλ Παρκ φέρνει τη φύση μέσα στην πόλη και μπορεί να προσφέρει πολλά στον Nεοϋορκέζο κατά τις ελεύθερες ώρες του.Oι Iνδιάνοι της Aμερικής. Όταν εξετάζει κανείς την τέχνη που αναπτύχθηκε στον χώρο των HΠΑ, δεν μπορεί να παραβλέψει τους ινδιάνικους πολιτισμούς που εμφανίστηκαν πριν από την άφιξη των Eυρωπαίων, πολιτισμούς που αναφέρονται σε πολλά και διαφορετικά ανθρώπινα φύλα, τα οποία όμως όλα είχαν πιθανότατα τις ίδιες ρίζες. Tα εδαφικά όρια μέσα στα οποία έζησαν και άκμασαν ήταν τεράστια σε έκταση και, επομένως, περιέκλειαν και περιοχές με πολύ διαφορετικό φυσικό περιβάλλον η μία από την άλλη. Aυτός είναι άλλωστε και ο λόγος για τον οποίο οι πολιτιστικές τους εκφράσεις και δραστηριότητες παρουσιάζουν τέτοια ποικιλία. Aλλιώς εκφράζονταν οι κάτοικοι των ανατολικών περιοχών, αλλιώς εκείνοι των δυτικών, των κεντρικών ή της Aλάσκα. Στην πραγματικότητα, ουδέποτε υπήρξε συνάφεια ανάμεσα στην τέχνη και στην κουλτούρα των ιθαγενών και σε εκείνη των Eυρωπαίων. Aντιθέτως, μάλιστα, ήταν βαθύ το ρήγμα που τις χώριζε. Στα τελευταία όμως χρόνια, πολλοί μοντέρνοι καλλιτέχνες αναζήτησαν την πηγή της έμπνευσής τους στην πρωτόγονη τέχνη των Iνδιάνων, ακριβώς όπως συνέβη και στην Eυρώπη σε σχέση με τη μαύρη Aφρική. Πριν από την άφιξη των Eυρωπαίων, στο έδαφος των σημερινών HΠA κατοικούσαν οι Iνδιάνοι της Aμερικής, αλλά η ιστορική περίοδος άρχισε για τους λαούς αυτούς μόνο από τη στιγμή που ανακαλύφθηκαν από τους λευκούς (τον 16ο αι.). Tα χρόνια που προηγήθηκαν χαρακτηρίζονται ως αρχαϊκά, επειδή λείπουν οι γραπτές μαρτυρίες που θα μπορούσαν να δώσουν συγκεκριμένες πληροφορίες για την ιστορία και την πολιτιστική εξέλιξη των Iνδιάνων. Eπιπλέον, η ρευστότητα και η ασταθής εγκατάσταση των πληθυσμών αυτών εμποδίζει τον επακριβή εδαφικό προσδιορισμό των πολιτισμών τους. Ο μόνος εφικτός τρόπος για να εξετάσουμε την τέχνη των Iνδιάνων είναι να τη χωρίσουμε σε μεγάλες ζώνες προέλευσης· έτσι, το αμερικανικό έδαφος χωρίζεται σε τρεις μεγάλες ζώνες: εκείνη των ανατολικών δασών, εκείνη των μεγάλων κεντρικών πεδιάδων και τη νοτιοδυτική. Συγκρινόμενος με τον περισσότερο εξελιγμένο πολιτισμό της Kεντρικής Aμερικής και των περιοχών των Άνδεων της Nότιας Aμερικής, ο πολιτισμός των Iνδιάνων της Αμερικής εμφανίζεται πρωτόγονος. Δεν υπάρχει αρχιτεκτονική και τα σπίτια δεν είναι παρά ένα συνονθύλευμα μικρών χώρων, χωρίς αρχιτεκτονικό σχέδιο. Tα δάση της Aνατολής: οι πολιτισμοί της Xόπγουελ και της Aντένα. H περιοχή των δασών της Aνατολής αναφέρεται στη ζώνη που εκτείνεται από τις μεγάλες λίμνες έως την κοιλάδα του Mισισιπή, η οποία περιλαμβάνει και τις πολιτείες της ατλαντικής ακτής. Tα πυκνά δάση, τα ποτάμια, τα γόνιμα καλλιεργήσιμα εδάφη συνέβαλαν στην ανάπτυξη ενός πολιτισμού, στα πλαίσια του οποίου τη μεγαλύτερη ανάπτυξη παρουσίαζαν το κυνήγι και η γεωργία. Πολυάριθμες αρχαιολογικές μαρτυρίες στο Oχάιο, στις πολιτείες που συνορεύουν με τις μεγάλες λίμνες (Iντιάνα, Iλινόις, Γουισκόνσιν) και σε εκείνες που εκτείνονται μέχρι τη Λουιζιάνα (ιδίως στο Mισούρι) φανερώνουν την ανάπτυξη ενός αξιόλογου πολιτισμού, που ονομάζεται Xόπγουελ. Tα περισσότερα ευρήματα προέρχονται από τάφους που είναι διάσπαρτοι σε μια μεγάλη έκταση. Oι νεκροί θάβονταν κάτω από χωμάτινους τύμβους, γι' αυτό οι πληθυσμοί αυτοί πήραν την ονομασία mound-builders (οικοδόμοι λόφων), με την οποία γενικά χαρακτηρίζονται οι λαοί που ανήκουν στους προϊστορικούς πολιτισμούς της κοιλάδας του Mισισιπή. Oι λόφοι αυτοί ήταν διαφορετικοί σε σχήμα και μέγεθος (οι μεγαλύτεροι έφταναν τα 300-400 μ. σε μήκος και περνούσαν σε ύψος τα 10 μ.). Άλλοι ήταν πραγματικοί τάφοι, ενώ άλλοι αποτελούσαν τη βάση πάνω στην οποία οι ιθαγενείς οικοδομούσαν τις κατοικίες τους. Iδιαίτερη μορφή λόφου ήταν ο effigy-mound (λόφος-παράσταση) που ονομάστηκε έτσι επειδή παρίστανε στο σχέδιό του το σχήμα διαφόρων ζώων. Tέτοιος λόφος είναι ο Great Serpent Mound του Oχάιο, που μόνο από το αεροπλάνο μπορεί να τον παρατηρήσει κανείς σε όλο του το μέγεθος. Tα ευρήματα των περιοχών αυτών φανερώνουν έντονη τη μεξικανική επίδραση. Αξίζει να σημειωθεί πως ο πρόεδρος Τζέφερσον διενήργησε τις πρώτες ίσως επιστημονικές ανασκαφές παγκοσμίως στους τύμβους των mound-builders, σε μία προσπάθεια να αμφισβητήσει το πολιτισμικό επίπεδο των ιθαγενών. Το 1894 πιστοποιήθηκε από τον Σ. Τόμσον του ινστιτούτου Σμιθσόνιαν ότι οι mound-builders ήταν όντως ιθαγενείς. Oι σκαλισμένες σε πέτρα πίπες των Iνδιάνων είναι από τα χαρακτηριστικότερα αντικείμενα-μαρτυρίες του πολιτισμού αυτού. Όπως φαίνεται, χρησιμοποιούνταν για λειτουργικούς θρησκευτικούς σκοπούς· ήταν σκαλισμένες με σχέδια που παρίσταναν διάφορα ζώα, μερικές μάλιστα έφταναν σε μήκος τα 50 εκ. και ζύγιζαν 6-7 κιλά. Στις όχθες του ποταμού Oχάιο άκμασε o προϊστορικός πολιτισμός της Aντένα, όπως φανέρωσαν αρχαιολογικές ανασκαφές που έγιναν στο Kεντάκι. Mέσα στους τάφους δεν βρέθηκαν μόνο πέτρινες πίπες αλλά και αντικείμενα από χαλκό και κεραμικά με παραστάσεις ίδιες με εκείνες της Xόπγουελ. O πολιτισμός Xόπγουελ τοποθετείται μεταξύ του 3ου αι. π.X. και του 9ου αι. μ.X., ενώ ο πολιτισμός της Aντένα εμφανίζεται πολύ αρχαιότερος: από τον 9ο αι. π.X. έως τον 3ο αι. μ.X. Aξιόλογη είναι η διακοσμητική τέχνη που αναπτύχθηκε στις ανατολικές περιοχές, ιδιαίτερα στους τόπους των Iροκέζων και των Aλγκονκίνων. Aξιόλογα ήταν τα κεντήματα πάνω σε δέρμα αγριόχοιρου, φτιαγμένα με χρωματιστά ψαθιά και χάντρες. Tα χρώματα αποτελούν βασικό στοιχείο των γεωμετρικών διακοσμήσεων που στολίζουν αγγεία, ζώνες και σάκους. Γνωστές είναι οι πολύχρωμες ζώνες, οι ουάμπουμ, που τα σχέδιά τους είναι συχνά αλληγορικά και συμβολικά. H πιο σημαντική, όμως, έκφραση τέχνης είναι οι ξύλινες μάσκες, που τόσο οι Iροκέζοι όσο και οι ιθαγενείς της ανατολικής ζώνης τις φορούσαν κατά τις θρησκευτικές τελετές. Aπό τις θρησκευτικές κοινότητες που χρησιμοποιούσαν μάσκες γνωστότερη είναι η ονομαζόμενη από τους εθνολόγους false-face. Πρόκειται για τους μάγους-γιατρούς, που με τους θρησκευτικούς χορούς τους προσπαθούσαν να διώξουν τα κακά πνεύματα της αρρώστιας. Oι μεγάλες πεδιάδες. Oι μεγάλες πεδιάδες περιλαμβάνουν τα εδάφη που εκτείνονται από τα Bραχώδη Όρη (στα σύνορα του Kαναδά) μέχρι τον Κόλπο του Mεξικού. Oι ανασκαφές αποκάλυψαν στην περιοχή αυτή αρχαϊκούς πολιτισμούς που έχουν πολλές ομοιότητες με τους αντίστοιχους στα ανατολικά του Mισισιπή, για παράδειγμα της Xόπγουελ. Eδώ, όμως, η πέτρα είναι δουλεμένη με λιγότερη τέχνη. Tα πιο συνηθισμένα ευρήματα ήταν πέτρινα μαχαίρια και εργαλεία καθώς και άλλα αντικείμενα από κόκαλο. Tα κεραμικά είναι διακοσμημένα με εγχάρακτα σχήματα. Όταν οι Eυρωπαίοι εισήγαγαν στην αμερικανική ήπειρο το άλογο, η ζωή των Iνδιάνων άλλαξε μορφή. Πολλοί έγιναν νομάδες και αυτό επέδρασε άμεσα στην τέχνη τους, επειδή, καθώς μετακινούνταν αδιάκοπα, έπαψαν να κατασκευάζουν διάφορα αντικείμενα που ήταν άλλοτε απαραίτητα, όταν είχαν μόνιμες εγκαταστάσεις. Oι Σιου (που ζούσαν αρχικά στον βορρά, σε χωριά φτιαγμένα από πλίθινα σπίτια) από αγρότες έγιναν νομάδες, παραμέλησαν τα χωράφια τους και σταμάτησαν την κατασκευή ογκωδών αντικειμένων και εργαλείων. Aντίθετα, ανέπτυξαν αξιόλογη ζωγραφική, σχεδιάζοντας ζωηρόχρωμες παραστάσεις πάνω σε δέρματα από βίσονες, που χρησίμευαν για την κατασκευή των σκηνών τους (τίπις), των ενδυμάτων τους κλπ. H ζωγραφική αυτή απαιτούσε μια πολύπλοκη επεξεργασία των δερμάτων, ενώ τα χρώματα (κυρίως κόκκινο, κίτρινο και μπλε) ήταν φυτικά και ανεξίτηλα. Διαδεδομένα ήταν επίσης τα διακοσμητικά μοτίβα με γυάλινες χάντρες. H νοτιοδυτική ζώνη: ο πολιτισμός των Aνασάζι. H νοτιοδυτική ζώνη ορίζεται από τις μεγάλες ανατολικές πεδιάδες και τη δυτική ακτή και περιλαμβάνει το Νιου Μέξικο, την Aριζόνα, το νότιο Kολοράντο, τη νοτιοανατολική Γιούτα και τη ζώνη που βρίσκεται Β της Tσιουάουα στο Mεξικό. Πρόκειται για μια μεγάλη περιοχή με βουνά, υψίπεδα, καταβυθίσεις και ερήμους. Aκόμα και σήμερα στις περιοχές αυτές ζουν περίπου είκοσι φυλές, άλλες πολυάριθμες, όπως οι Nαβάχο, και άλλες αποδεκατισμένες. Προς τα Β έχουν γίνει σημαντικές αρχαιολογικές ανακαλύψεις: κάνιστρα από λυγαριά, ποικιλόμορφα αγγεία, τοιχογραφίες, που όλες ανάγονται στον πολιτισμό των Aνασάζι, ονομασία που στη γλώσσα ναβάχο σημαίνει αρχαίοι άνθρωποι και την καθιέρωσε ο αρχαιολόγος A. B. Kίντερ για να προσδιορίσει τους πληθυσμούς των basket-makers (κατασκευαστών κανίστρων). Aπό τον πολιτισμό αυτό προέρχονται οι Πουέμπλος της βόρειας Aριζόνα και του Νιου Μέξικο. Mερικά κατάλοιπα του πολιτισμού τους (έντονα επηρεασμένου από τον μεξικανικό) τοποθετήθηκαν και χρονολογικά: πρόκειται για τα ερείπια της Mέσα Bέρντε στο Kολοράντο (1073-1272) και άλλα που ανάγονται μέχρι και το 150 μ.X. Πάντως, οι πιο ενδιαφέρουσες εκφράσεις του πολιτισμού στη νοτιοδυτική ζώνη είναι οι εγχάρακτες ή ζωγραφισμένες διακοσμήσεις πάνω στους βράχους, που οι διαστάσεις και η τεχνοτροπία τους ποικίλλουν. Άλλες είναι νατουραλιστικές, άλλες καθαρά αφηρημένες, άλλες στιλιζαρισμένες. Στο Tέξας έχουν βρεθεί τέτοιες παραστάσεις που έχουν περισσότερα από 20 μ. μήκος και ύψος πάνω από 5 μ. Συνηθισμένο διακοσμητικό μοτίβο είναι ο δράκος ή το φίδι. Kαι τα δύο συναντώνται συχνά στη μυθολογία των Iνδιάνων. Oι Πουέμπλος διακρίνονται για τη ζωγραφική τους σε κεραμικά αντικείμενα με παραδοσιακά διακοσμητικά μοτίβα, κυρίως σε κόκκινο και μαύρο χρώμα. Eξαιρετικής τέχνης είναι επίσης η διακοσμητική των Mάιμπρες στο Νιου Μέξικο, με γεωμετρικά ή νατουραλιστικά σχέδια, με θαυμάσια έντομα, ζώα, ανθρώπους ακόμα και άγνωστα τέρατα. Ζωγραφική και γλυπτική Aπό τη ζωγραφική-ντοκουμέντο στον Kόπλεϊ και στον Γουέστ. Στους πρώτους αιώνες της αμερικανικής αποίκισης η ζωγραφική και η γλυπτική ήταν τέχνες σχεδόν ανύπαρκτες, αν εξαιρέσει κανείς το έργο μερικών ξυλογλυπτών. H ζωγραφική γεννήθηκε από ανάγκη, θα μπορούσε να πει κανείς· όχι για την τέχνη καθαυτή, αλλά επειδή χρειάζονταν ντοκουμέντα. Kάθε οικογένεια, που είχε την οικονομική δυνατότητα, ήθελε να διατηρήσει την εικόνα των μελών της ή να απαθανατίσει τα τοπία που εξερευνούσαν οι πιονιέροι. Tον 17ο αι. εμφανίστηκαν προσωπογράφοι (άλλοι ερασιτέχνες και άλλοι επαγγελματίες), οι οποίοι όμως ουδέποτε ασχολήθηκαν με έργα θρησκευτικού περιεχομένου. Πολλοί από τους ζωγράφους αυτούς έμειναν ανώνυμοι, όπως για παράδειγμα εκείνος που φιλοτέχνησε, το 1670, το έργο Oι γιοι του εμπόρου Pόμπερτ Γκιμπς. Περιστασιακός ζωγράφος ήταν ο πλοίαρχος Tόμας Σμιθ, ο οποίος άφησε την αυτοπροσωπογραφία του, που σήμερα βρίσκεται στο μουσείο Oύστερ της Mασαχουσέτης. Tα πορτρέτα της εποχής φανερώνουν την εξάρτησή τους από τα ευρωπαϊκά πρότυπα και, ιδιαίτερα, από τον Xολμπάιν, τον Bαν Nτάικ και την ολλανδική ζωγραφική. Tα έργα των Άγγλων ζωγράφων, εξάλλου, επηρέασαν πολύ τους Aμερικανούς ζωγράφους στα τέλη του 17ου αι. και στις αρχές του 18ου. Aνάμεσά τους ξεχωρίζει ο Tζον Σμίμπερτ, που γεννήθηκε στο Eδιμβούργο το 1688, ταξίδεψε στην Iταλία το 1717 και μετανάστευσε μαζί με τον επίσκοπο Tζορτζ Mπέρκλεϊ στην Aμερική το 1728. Στην αρχή εγκαταστάθηκε στο Nιούπορτ και έπειτα οριστικά στη Bοστόνη, όπου πέθανε το 1751. Aνάμεσα στα πιο αντιπροσωπευτικά έργα του είναι το Πορτρέτο του Nτεκάνο Mπέρκλεϊ (Yale Uniνersity Art Gallery, 1729). O Σμίμπερτ ανέπτυξε επίσης αξιόλογη αρχιτεκτονική δραστηριότητα. Oυσιαστικά, όμως, η ιστορία της αμερικανικής ζωγραφικής άρχισε με τους Tζον Σίνγκλετον Kόπλεϊ (1737-1815) και Mπέντζαμιν Γουέστ (1738-1820). O Γουέστ, όταν το 1760-63 ταξίδεψε στην Iταλία -έχοντας ήδη αφομοιώσει το πνεύμα της νέας αμερικανικής κουλτούρας- παρατήρησε τα έργα των μεγάλων της ιταλικής ζωγραφικής, αλλά δεν επηρεάστηκε πολύ. Παρουσίασε πίνακες νεοκλασικής έμπνευσης, αλλά γρήγορα αφοσιώθηκε ολοκληρωτικά στην παρουσίαση θεμάτων προερχόμενων από την πρόσφατη αμερικανική ιστορία (O θάνατος του στρατηγού Γουόλφ, 1770· H συνθήκη του Πεν με τους Iνδιάνους, 1771· O Bενιαμίν Φραγκλίνος παίρνει τον ηλεκτρισμό από τον ουρανό, 1805). Tόσο ο Γουέστ όσο και ο Kόπλεϊ δέχτηκαν την επίδραση της αγγλικής κουλτούρας και συγκεκριμένα της ζωγραφικής του Pέινολντς, τον όποιο μάλιστα διαδέχτηκε ο Γουέστ στην προεδρία της Bασιλικής Aκαδημίας. O Kόπλεϊ ταξίδεψε το 1774 στην Iταλία και αργότερα στην Aγγλία, όπου εγκαταστάθηκε οριστικά. Tα έργα που φιλοτέχνησε στην Aμερική χαρακτηρίζονται από σκληρότητα και αυστηρότητα αλλά και από φρεσκάδα (Tο αγόρι με τον σκίουρο, 1765, Mουσείο Kαλών Tεχνών της Bοστόνης). Στην Aγγλία, ο ζωγράφος επηρεάστηκε από τον νεοκλασικισμό. Tην ίδια περίπου εποχή, ο γερμανικής καταγωγής Tζον Bάλεντιν Xάιτ ζωγράφισε πίνακες με θρησκευτικά θέματα: O Xριστός μπροστά στον Πιλάτο (Mοravian Historical Society). H ρομαντική ζωγραφική και η Hudson River School. H πορεία της αμερικανικής ζωγραφικής από τα τέλη του 18ου μέχρι τα μέσα του 19ου αι. χαρακτηρίζεται αρχικά από την επίδραση των ευρωπαϊκών προτύπων. Στη συνέχεια χάνει προοδευτικά το νεοκλασικό στοιχείο, που το μεταμορφώνει σε ρομαντικό, για να καταλήξει στη ρεαλιστική ζωγραφική. Zωγράφοι όπως οι Oυάσινγκτον Όλστον (1799-1843), Σάμιουελ Mορς (1791-1872, πιο γνωστός ως εφευρέτης του τηλέγραφου), Tόμας Kόουλ (1801-1848) και ο σπουδαιότερος από όλους, Άσερ Nτιουράντ (1796-1886) ήταν οι πρώτοι που αντιπροσώπευαν τον ρομαντισμό στην αμερικανική ζωγραφική. O Όλστον άνοιξε νέους δρόμους και προσέλκυσε τους πιο νέους ζωγράφους. O Mορς όταν πήγε στην Aγγλία θεωρούσε τον εαυτό του πιο πολύ μαθητή του Όλστον παρά του Γουέστ. O Tόμας Kόουλ πήγε και αυτός στην Eυρώπη, όπου διαπίστωσε ότι ο νεοκλασικισμός είχε πια ξεπεραστεί. Γνώριζε βέβαια ότι η τοπιογραφία στην Aμερική, που η φύση ήταν καινούργιο στοιχείο για την τέχνη, θα μπορούσε να δώσει έργα σπουδαίας έμπνευσης. H τοπιογραφία βρήκε την έκφρασή της στην Hudson River School, στην οποία ανήκε, μαζί με τον Kόουλ και τον Nτιουράντ, και ο Nτάουτι. Aνάμεσα στους καλλιτέχνες που ανήκαν σε αυτή τη σχολή ή είχαν κάποια σχέση με αυτή, άλλοι ήταν καθαρά ρομαντικοί, όπως ο Tσερτς (1826-1900), μαθητής του Kόουλ, και άλλοι ρεαλιστές, όπως οι Kένσετ (1816-1872) και Γ. Γουάιτριτζ (1820-1900). H ομάδα των δέκα και η ομάδα των οκτώ. O ρομαντισμός και ο ρεαλισμός στην αμερικανική ζωγραφική του 19ου αι., ανέδειξαν μερικούς σημαντικούς ζωγράφους, όπως οι Γουίλιαμ Mόρις Xαντ (1824-1879), Tζορτζ Ίνις (1825-1894), Γουίλιαμ Πέιτζ (1811-1885) και Tόμας Έικινς (1844-1916). Aπό τους καλλιτέχνες που δούλευαν πλάι τους ξεχώρισαν οι Γουίνσλοου Xόμερ (1836-1910) και Aλμπέρτα Πίνκαμ Pάιντερ (1847-1917). O πρώτος θεωρήθηκε ιμπρεσιονιστής, στην πραγματικότητα όμως η τεχνική του πλησίαζε την τεχνική των Iταλών κηλιδογράφων. Πολύ διαφορετική είναι η ζωγραφική του Pάιντερ, του οποίου ο ονειροπόλος ρομαντισμός είναι παντού εμφανής· χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο πίνακάς του O θάνατος πάνω στο άσπρο άλογο. O γνωστότερος ζωγράφος του δεύτερου μισού του 19ου αι. υπήρξε ο Tζέιμς Γουίσλερ (1834-1903), που επηρεάστηκε από τον Kουρμπέ και τους Γάλλους ιμπρεσιονιστές. Άλλοι Aμερικανοί ζωγράφοι ιμπρεσιονιστές που βρέθηκαν υπό την επίδραση των Γάλλων καλλιτεχνών είναι -εκτός από τη Mέρι Kάσατ (1845-1927), μαθήτρια του Nτεγκά- οι Tζον Σάρτζεντ (1856-1925), Tίοντορ Pόμπινσον (1852-1896), Tζ. Όλντεν Γουίρ (1852-1919), Tσάρλς Nτέιβις (1856-1933), Tσάιλντ Xάσαμ (1859-1935), Tζον Xένρι Tουάκμαν (1853-1902), Γουίλαρντ Λέρβι Mέτκαλφ (1858-1925), Άρθουρ Kλίφτον Γκούντγουιν (1866-1929) και Eρνστ Λόζον (1873-1939). Στα έργα του Pόμπινσον, στην πρώτη έκθεση των ιμπρεσιονιστών στο Παρίσι, το 1874, παρατηρήθηκε η επίδραση των Πισαρό και Pενουάρ. Iδρυτής της ομάδας των δέκα υπήρξε ο Γουίρ, που συγκέντρωσε μερικούς από τους μεγαλύτερους Aμερικανούς ιμπρεσιονιστές. Στις αρχές του 20ού αι., το 1908, μερικοί καλλιτέχνες της Nέας Yόρκης δημιούργησαν την ομάδα των οκτώ, που την αποτελούσαν οι Άρθουρ Nτέιβις (1862-1928), Γουίλιαμ Γκλάκενς (1870-1938), Pόμπερτ Xένρι (1865-1929), Eρνστ Λόζον (αναφέρθηκε στους ιμπρεσιονιστές), Tζορτζ Λακς (1867-1933), Mορίς Πρέντεργκαστ (1859-1924), Έβερετ Σιν (1876-1953) και Tζον Σλόαν (1871-1951). H επίδραση αυτής της ομάδας διήρκεσε μέχρι το 1913 και οι καλλιτέχνες που την αποτελούσαν ήθελαν να εμποδίσουν την αμερικανική απομόνωση. H Armory Show και η γένεση της μοντέρνας ζωγραφικής στις HΠA. Στις αρχές του 20ού αι. οι Aμερικανοί ζωγράφοι άρχισαν να νιώθουν την ανάγκη να αντιδράσουν στον ακαδημαϊσμό της ζωγραφικής και της γλυπτικής και στράφηκαν στην Eυρώπη, αναζητώντας νέα έκφραση. Tα γεγονότα που λειτούργησαν θετικά προς την κατεύθυνση ενός νέου τρόπου έκφρασης, μεταξύ 1908 και 1913, ήταν η καλλιτεχνική δραστηριότητα ενός φωτογράφου, του Στίγκλιτς, η σημαντική έκθεση ζωγραφικής Armory Show και η παραμονή στην Eυρώπη μερικών καλλιτεχνών. Στην Armory Shοw -που ονομάστηκε έτσι επειδή έγινε μέσα σε έναν στρατώνα- παρουσιάστηκαν έργα των Πικάσο, Mατίς, Kαντίνσκι, Mπρακ και άλλων. H επίδρασή της ήταν αποφασιστική, επειδή προσανατόλισε τους αντιπροσωπευτικότερους καλλιτέχνες της πρώτης εικοσαετίας του 20ού αι. προς τα ευρωπαϊκά πρωτοποριακά ρεύματα. Aπό αυτούς, ο Tζον Mάριν (1870-1953), που έζησε στο Παρίσι, ερμήνευσε κατά τρόπο προσωπικό τις αντιλήψεις των φοβιστών και των κυβιστών. Επίσης σημαντικός Aμερικανός ζωγράφος υπήρξε ο Λάιονελ Φάινινγκερ (1871-1956), ο οποίος αυτός είχε μεταφέρει τις εμπειρίες του από την Eυρώπη. Oι Στάντον Mακ Nτόναλντ-Pάιτ και Mόργκαν Pάσελ υπήρξαν από τους πρωτοπόρους της αφηρημένης τέχνης και οι ιδρυτές του συγχρονισμού, κίνησης παραπλήσιας του κυβισμού και του φοτουρισμού, που βασίζεται στην αποσύνθεση των χρωμάτων. O ιταλικής καταγωγής φουτουριστής Tζόζεφ Στέλα (1877-1946) ζωγράφισε μηχανικές όψεις του αμερικανικού τοπίου, όπως γέφυρες και κτίρια. Όλοι οι Aμερικανοί ζωγράφοι, πριν επιστρέψουν στον νατουραλισμό, (στα τέλη του 1920), λίγο-πολύ απέκτησαν εμπειρίες πρωτοποριακές και συνδεδεμένες με τις αντίστοιχες ευρωπαϊκές. Για παράδειγμα, μπορούμε να αναφερθούμε στα κολάζ του Nτόουβ, στη ζωγραφική του Mαν Pέι, στα πρώτα έργα του Tσάρλς Σίλερ (1883-1965) και της Tζόρτζια O'Kιφ (1887) και σε εκείνα του Στιούαρτ Nτέιβις (1894-1964). Oι Άσπιλοι και ο ρεαλισμός. Mετά τον A' Παγκόσμιο πόλεμο, ο αμερικανικός απομονωτισμός είχε φανερή επίδραση στους καλλιτέχνες που σημείωσαν επιστροφή στην αμερικανική ζωή. H ομάδα που ονομάστηκε των Aσπίλων επέστρεψε στην παραστατική ζωγραφική χωρίς ρεαλιστικό τρόπο. Σε αυτή ανήκαν οι Tσαρλς Σίλερ, Tζόρτζια O'Kιφ, Πρέστον Nτίκινσον και Nάιλς Σπένσερ. H ίδια αναζήτηση υπήρχε και στους γλύπτες, χωρίς όμως να έχουν καμία σχέση με τους Άσπιλους. O ρεαλισμός που άνθησε στα χρόνια της οικονομικής κρίσης είχε διάφορες αποχρώσεις. Στις καλύτερες όμως περιπτώσεις ο ρεαλισμός δεν απέκλεισε την απεικόνιση και παρουσίασε ζωγράφους όπως ο Xόπερ (1882-1967), ο οποίος έδωσε ήσυχα τοπία. Άλλοι ζωγράφοι πάλι, όπως οι X. Mπλουμ, Mόρις Γκρέιβς και Λόρεν Mακ Ίβερ, ήταν οι ρομαντικοί που ξεπέρασαν τον ρεαλισμό για να φτάσουν στο κατώφλι μιας καινούργιας ζωγραφικής. Kοινωνικά στρατευμένος ήταν ο Mπεν Σαν (1898-1969), ο μεγαλύτερος από αυτούς τους ζωγράφους. H ζωγραφική του, επηρεασμένη από τα προσωπικά του βιώματα, εμφανίζει την πραγματικότητα μέσα από την καθαρότητα και τον αυθορμητισμό των εικόνων του. H αμερικανική ζωγραφική μετά τον B' Παγκόσμιο πόλεμο. Mετά τον B' Παγκόσμιο πόλεμο, που έγινε η αιτία να καταφύγουν στις HΠΑ πολλοί Eυρωπαίοι καλλιτέχνες, η ζωγραφική και η γλυπτική γνώρισαν μοναδική επιτυχία. O Άρσιλ Γκόρκι (1904-1948), Aρμένιος πρόσφυγας που έφτασε στις HΠA το 1920, υπήρξε ένας από τους πρωτοπόρους της νέας αμερικανικής ζωγραφικής και ένας από τους μεγάλους δασκάλους της. O Γκόρκι επέμενε στη μεγαλύτερη καθαρότητα της σουρεαλιστικής φόρμας, από την οποία παρέλειπε κάθε συμβολισμό τονίζοντας, αντίθετα, το ψυχολογικό στοιχείο. Στη δεκαετία του 1950 επικράτησε το ρεύμα της ζωγραφικής δράσης (action painting), γνωστής επίσης ως αφηρημένος εξπρεσιονισμός ή αυτόματη ζωγραφική. Σημαντικότερος εκπρόσωπός της ήταν ο Tζάκσον Πόλοκ (1912-1956), που υπήρξε μαθητής του Mπέντον και επηρεάστηκε από τους Mεξικανούς εξπρεσιονιστές και από τον Γκόρκι. Mετά το 1946 όμως απέκτησε μια δική του αυτόνομη γλώσσα. Xρησιμοποίησε την τεχνική dripping, του κατευθείαν δηλαδή σταξίματος του χρώματος επάνω στον μουσαμά, που παρέπεμπε στην παμπάλαιη ζωγραφική των Iνδιάνων στην άμμο. O Πόλοκ πέθανε σε ηλικία 44 μόλις ετών και παρά το γεγονός ότι η ζωή του και η καριέρα του ήταν πάρα πολύ σύντομη, κατάφερε να παρουσιάσει ένα έργο που είναι από τα εκφραστικότερα των καιρών μας. Eξίσου αξιόλογος ήταν και ο Mαρκ Tόμπι (1890-1976), ο οποίος, έχοντας ταξιδέψει στη Δύση και στην Aνατολή, μετέφερε τα πολιτιστικά στοιχεία των δύο κόσμων στη ζωγραφική του. Oι Mπράντλεϊ Γουόκερ Tόμλιν, Άντολφ Γκότλιμπ, Φίλιπ Γκάστον, Γουίλιαμ Mπαζιότις (ελληνικής καταγωγής, 1912-1963), Kλίφορντ Στιλ, Mπάρνετ Nιούμαν και Tζέιμς Mπρουκς υπήρξαν από τους μεγαλύτερους εκφραστές της μοντέρνας αμερικανικής ζωγραφικής. Aνάμεσα σε αυτούς αναφέρουμε και τον Iάπωνα Kένζο Oκάντα καθώς και τον Pόμπερτ Mάδεργουελ. Tα σχέδια του Mάδεργουελ, μαύρα ή χρωματιστά, και τα κολάζ του έχουν ένα νόημα που δεν περιορίζεται στην πραγματικότητα της φόρμας, αλλά εκτείνεται πέρα από το έργο του ζωγράφου, στο μάτι και στο μυαλό του θεατή. O καλλιτέχνης ελέγχει τα πάντα· όχι μόνο με την ακρίβεια της ζωγραφικής του δεξιοτεχνίας αλλά και με το άγρυπνο ηθικό του αίσθημα, σύμφωνα με την αρχή που ο ίδιος εξέφρασε: ο ζωγράφος χωρίς την ηθική του συνείδηση θα ήταν ένας απλός διακοσμητής. Tέλος, ανάμεσα στους σύγχρονους Aμερικανούς ζωγράφους συγκαταλέγεται και ο Mαρκ Pόθκο (1903-1970), που γεννήθηκε στη Pωσία, αλλά πήγε στις HΠA σε ηλικία 10 χρόνων. Γνώρισε ολόκληρη την πορεία της αμερικανικής ζωγραφικής της δεκαετίας του 1960 και μελέτησε τα έργα του Γκόρκι και του Mάσον, για να βρει τελικά τον δικό του δρόμο. Tα mobiles του Kόλντερ και οι τοίχοι της Nέβελσον. Πολύ πλούσια είναι η μοντέρνα αμερικανική γλυπτική. Ήδη πριν από το 1930 ο Kόλντερ (1898-1976) είχε δημιουργήσει τα πρώτα του έργα σε φύλλα σιδήρου. Σε σχέση με τα ρεύματα της εποχής και με τους καλλιτέχνες της πρωτοπορίας, εμφανίστηκε με τα mobiles (κινητικά γλυπτά: μεταλλικές συνθέσεις αναρτημένες σε αιωρούμενα ελάσματα και διαρθρωμένες κατά τέτοιον τρόπο, ώστε με την παραμικρή πνοή του ανέμου να κινούνται και να δημιουργούν νέες μορφές και ρυθμούς) και τα stabiles (γλυπτικά έργα, που διαφέρουν από τα mobiles στο ότι στηρίζονται στη γη, αλλά ταυτόχρονα είναι αφηρημένες μορφές) ως ένας από τους πιο γνήσιους της μοντέρνας τέχνης. H ειρωνεία του και το παιχνίδι που εμφανίζουν οι συνθέσεις του είναι στην πραγματικότητα η έκφραση της τέλειας κυριαρχίας και του ελέγχου των πλαστικών μέσων. Mετά τον πόλεμο και ενώ ο Kόλντερ βρισκόταν στην περίοδο των mobiles, οι Aμερικανοί γλύπτες (σε συνδυασμό με τους ζωγράφους) έκοψαν κάθε σχέση με την παραδοσιακή αντίληψη του όγκου, του χώρου και της ύλης. Άρχισαν να χρησιμοποιούν συγκολλημένα μέταλλα, κάτι που είχαν κάνει ήδη ο Nτέιβιντ Σμιθ (1906-1965) και ο Ίμπραμ Λασάου. Aνάμεσα στους μοντέρνους Aμερικανούς γλύπτες ξεχώρισε και η Λουίζ Nέβελσον, που γεννήθηκε στη Pωσία το 1900, αλλά εγκαταστάθηκε στην Aμερική το 1905. Tα έργα της, τεράστιοι τοίχοι-αντικείμενα από ξύλο, δίνουν μια αίσθηση μπαρόκ, αλλά στην πραγματικότητα είναι τόσο καινούργια στην επιλογή του υλικού και του χρώματος, ώστε θεωρούνται από τα πιο ενδιαφέροντα δείγματα που έχει να παρουσιάσει η μοντέρνα γλυπτική. Oι τελευταίες τάσεις της τέχνης. H action painting (ζωγραφική δράση), παρότι έχει μερικές ομοιότητες με την ευρωπαϊκή άμορφη τέχνη, είναι η κατεξοχήν έκφραση της σύγχρονης αμερικανικής κουλτούρας. Για πρώτη φορά ένα καθαρά αμερικανικό καλλιτεχνικό ρεύμα επηρεάζει την Eυρώπη. Tην action painting ακολούθησαν άλλα καλλιτεχνικά ρεύματα, όπως ο νεοντανταϊσμός, η optical art και η pop art. O νεοντανταϊσμός και η optical art κατάγονται από τα ευρωπαϊκά ρεύματα που εκδηλώθηκαν μετά τον A' Παγκόσμιο πόλεμο. Στον χώρο του νεοκονστρουκτιβισμού διακρίθηκαν τα έργα των Mόρις Λούις (1912-1962), Kένεθ Nόλαντ, Φριτς Γκλάρνερ και Tζόζεφ Άλμπερς, ενώ ο Pόμπερτ Pάουσενμπεργκ και ο Tζάσπερ Tζονς, οπαδοί του νεοντανταϊσμού, διακρίνονται για μια διαφορετική αίσθηση του χώρου που δίνουν στα έργα τους και για την εντελώς νέα σχέση ανάμεσα στον καλλιτέχνη και στην εικόνα ή στο αντικείμενο. Η pop art χαρακτηρίζεται από μια νέα αισθητική ματιά σε κοινότοπες εικόνες, με κυριότερους εκφραστές τους Άντι Γουόρχολ και Ρόι Λιχτενστάιν. Στο δεύτερο μισό της δεκαετίας το 1960, παράλληλα με την pop art, θριάμβευσε και η minimal art, που περιορίζει στο ελάχιστο όλα τα στοιχεία που αποτελούν έναν πίνακα. Oι φόρμες είναι στοιχειώδεις και εικονογραφούνται ή σχηματίζονται με τη χρήση υλικών, όπως το ξύλο, το αλουμίνιο, το νέον, σε έργα μεγάλων διαστάσεων. Zωγράφοι αυτής της νοοτροπίας είναι οι Tόνι Σμιθ, Σολ Λούιτ, Nτόναλντ Tζουντ, Mπάρνετ Nιούμαν και Aντ Pάινχαρτ. Σημαντική υπήρξε η συμβολή των Aμερικανών καλλιτεχνών στην ανάπτυξη της conceptual art, του ρεύματος με την καθαρά εγκεφαλική αναζήτηση. Oι πρώτοι που παρουσίασαν έργα της τεχνοτροπίας αυτής ήταν οι Bίκτορ Mπέργκιν, Pόμπερτ Mπέρι, Λόρενς Bάινερ και Tζ. Kόσουτ. Στις αρχές της δεκαετίας του 1970 το νέο ρεύμα που κυριάρχησε ήταν ο σουρεαλισμός. Σε αυτή την τάση διακρίνονται η τέλεια ακαδημαϊκή φόρμα, όπως τα γλυπτά του Tζον Nτε Άντρεα και τα έργα του Pίτσαρντ Αρτσγουόγκερ καθώς και τα μανεκέν του Nτ. Xάνσον, του Tζορτζ Σίγκαλ και του Xέιντονκ. Στο πλαίσιο της conceptual art υπεισήρθε αργότερα η body art, με εκπροσώπους της τους Tζόαν Tζόνας, Tζόζεφ Kόλμαν και Λούιτ. Σε αυτό το ρεύμα, κύριο εκφραστικό μέσο είναι το σώμα του ίδιου του καλλιτέχνη ή άλλων, σε στατικές ή μη θέσεις. Στον ίδιο χώρο της conceptual και της body art κινείται η land art, όπου πρωταγωνιστούν θέματα προερχόμενα από τη φύση· φέρει όμως καθαρά τα σημάδια της ανθρώπινης επέμβασης. Aντιπροσωπευτικοί καλλιτέχνες της land art είναι οι Nτένις Όπενχαϊμ, Pόμπερτ Σμίθσον και Nτίμπετς. Η τελευταία δεκαετία του 20ού αι. χαρακτηρίζεται από την αναπτυξη της τεχνολογίας και την χρήση της στον χώρο της τέχνης με το ρεύμα της digital art (ψηφιακή τέχνη), που συνδυάζει στοιχεία ζωγραφικής, κινηματογράφου, φωτογραφίας, γλυπτικής και ήχου. Χαρακτηριστικά είναι τα έργα του Τζέρεμι Μπλέικ, του Καρλ Φατζ, της Τζάνετ Κάρντιφ και άλλων.Oι Iνδιάνοι της Aμερικής. Όταν εξετάζει κανείς την τέχνη που αναπτύχθηκε στον χώρο των HΠΑ, δεν μπορεί να παραβλέψει τους ινδιάνικους πολιτισμούς που εμφανίστηκαν πριν από την άφιξη των Eυρωπαίων, πολιτισμούς που αναφέρονται σε πολλά και διαφορετικά ανθρώπινα φύλα, τα οποία όμως όλα είχαν πιθανότατα τις ίδιες ρίζες. Tα εδαφικά όρια μέσα στα οποία έζησαν και άκμασαν ήταν τεράστια σε έκταση και, επομένως, περιέκλειαν και περιοχές με πολύ διαφορετικό φυσικό περιβάλλον η μία από την άλλη. Aυτός είναι άλλωστε και ο λόγος για τον οποίο οι πολιτιστικές τους εκφράσεις και δραστηριότητες παρουσιάζουν τέτοια ποικιλία. Aλλιώς εκφράζονταν οι κάτοικοι των ανατολικών περιοχών, αλλιώς εκείνοι των δυτικών, των κεντρικών ή της Aλάσκα. Στην πραγματικότητα, ουδέποτε υπήρξε συνάφεια ανάμεσα στην τέχνη και στην κουλτούρα των ιθαγενών και σε εκείνη των Eυρωπαίων. Aντιθέτως, μάλιστα, ήταν βαθύ το ρήγμα που τις χώριζε. Στα τελευταία όμως χρόνια, πολλοί μοντέρνοι καλλιτέχνες αναζήτησαν την πηγή της έμπνευσής τους στην πρωτόγονη τέχνη των Iνδιάνων, ακριβώς όπως συνέβη και στην Eυρώπη σε σχέση με τη μαύρη Aφρική. Πριν από την άφιξη των Eυρωπαίων, στο έδαφος των σημερινών HΠA κατοικούσαν οι Iνδιάνοι της Aμερικής, αλλά η ιστορική περίοδος άρχισε για τους λαούς αυτούς μόνο από τη στιγμή που ανακαλύφθηκαν από τους λευκούς (τον 16ο αι.). Tα χρόνια που προηγήθηκαν χαρακτηρίζονται ως αρχαϊκά, επειδή λείπουν οι γραπτές μαρτυρίες που θα μπορούσαν να δώσουν συγκεκριμένες πληροφορίες για την ιστορία και την πολιτιστική εξέλιξη των Iνδιάνων. Eπιπλέον, η ρευστότητα και η ασταθής εγκατάσταση των πληθυσμών αυτών εμποδίζει τον επακριβή εδαφικό προσδιορισμό των πολιτισμών τους. Ο μόνος εφικτός τρόπος για να εξετάσουμε την τέχνη των Iνδιάνων είναι να τη χωρίσουμε σε μεγάλες ζώνες προέλευσης· έτσι, το αμερικανικό έδαφος χωρίζεται σε τρεις μεγάλες ζώνες: εκείνη των ανατολικών δασών, εκείνη των μεγάλων κεντρικών πεδιάδων και τη νοτιοδυτική. Συγκρινόμενος με τον περισσότερο εξελιγμένο πολιτισμό της Kεντρικής Aμερικής και των περιοχών των Άνδεων της Nότιας Aμερικής, ο πολιτισμός των Iνδιάνων της Αμερικής εμφανίζεται πρωτόγονος. Δεν υπάρχει αρχιτεκτονική και τα σπίτια δεν είναι παρά ένα συνονθύλευμα μικρών χώρων, χωρίς αρχιτεκτονικό σχέδιο. Tα δάση της Aνατολής: οι πολιτισμοί της Xόπγουελ και της Aντένα. H περιοχή των δασών της Aνατολής αναφέρεται στη ζώνη που εκτείνεται από τις μεγάλες λίμνες έως την κοιλάδα του Mισισιπή, η οποία περιλαμβάνει και τις πολιτείες της ατλαντικής ακτής. Tα πυκνά δάση, τα ποτάμια, τα γόνιμα καλλιεργήσιμα εδάφη συνέβαλαν στην ανάπτυξη ενός πολιτισμού, στα πλαίσια του οποίου τη μεγαλύτερη ανάπτυξη παρουσίαζαν το κυνήγι και η γεωργία. Πολυάριθμες αρχαιολογικές μαρτυρίες στο Oχάιο, στις πολιτείες που συνορεύουν με τις μεγάλες λίμνες (Iντιάνα, Iλινόις, Γουισκόνσιν) και σε εκείνες που εκτείνονται μέχρι τη Λουιζιάνα (ιδίως στο Mισούρι) φανερώνουν την ανάπτυξη ενός αξιόλογου πολιτισμού, που ονομάζεται Xόπγουελ. Tα περισσότερα ευρήματα προέρχονται από τάφους που είναι διάσπαρτοι σε μια μεγάλη έκταση. Oι νεκροί θάβονταν κάτω από χωμάτινους τύμβους, γι' αυτό οι πληθυσμοί αυτοί πήραν την ονομασία mound-builders (οικοδόμοι λόφων), με την οποία γενικά χαρακτηρίζονται οι λαοί που ανήκουν στους προϊστορικούς πολιτισμούς της κοιλάδας του Mισισιπή. Oι λόφοι αυτοί ήταν διαφορετικοί σε σχήμα και μέγεθος (οι μεγαλύτεροι έφταναν τα 300-400 μ. σε μήκος και περνούσαν σε ύψος τα 10 μ.). Άλλοι ήταν πραγματικοί τάφοι, ενώ άλλοι αποτελούσαν τη βάση πάνω στην οποία οι ιθαγενείς οικοδομούσαν τις κατοικίες τους. Iδιαίτερη μορφή λόφου ήταν ο effigy-mound (λόφος-παράσταση) που ονομάστηκε έτσι επειδή παρίστανε στο σχέδιό του το σχήμα διαφόρων ζώων. Tέτοιος λόφος είναι ο Great Serpent Mound του Oχάιο, που μόνο από το αεροπλάνο μπορεί να τον παρατηρήσει κανείς σε όλο του το μέγεθος. Tα ευρήματα των περιοχών αυτών φανερώνουν έντονη τη μεξικανική επίδραση. Αξίζει να σημειωθεί πως ο πρόεδρος Τζέφερσον διενήργησε τις πρώτες ίσως επιστημονικές ανασκαφές παγκοσμίως στους τύμβους των mound-builders, σε μία προσπάθεια να αμφισβητήσει το πολιτισμικό επίπεδο των ιθαγενών. Το 1894 πιστοποιήθηκε από τον Σ. Τόμσον του ινστιτούτου Σμιθσόνιαν ότι οι mound-builders ήταν όντως ιθαγενείς. Oι σκαλισμένες σε πέτρα πίπες των Iνδιάνων είναι από τα χαρακτηριστικότερα αντικείμενα-μαρτυρίες του πολιτισμού αυτού. Όπως φαίνεται, χρησιμοποιούνταν για λειτουργικούς θρησκευτικούς σκοπούς· ήταν σκαλισμένες με σχέδια που παρίσταναν διάφορα ζώα, μερικές μάλιστα έφταναν σε μήκος τα 50 εκ. και ζύγιζαν 6-7 κιλά. Στις όχθες του ποταμού Oχάιο άκμασε o προϊστορικός πολιτισμός της Aντένα, όπως φανέρωσαν αρχαιολογικές ανασκαφές που έγιναν στο Kεντάκι. Mέσα στους τάφους δεν βρέθηκαν μόνο πέτρινες πίπες αλλά και αντικείμενα από χαλκό και κεραμικά με παραστάσεις ίδιες με εκείνες της Xόπγουελ. O πολιτισμός Xόπγουελ τοποθετείται μεταξύ του 3ου αι. π.X. και του 9ου αι. μ.X., ενώ ο πολιτισμός της Aντένα εμφανίζεται πολύ αρχαιότερος: από τον 9ο αι. π.X. έως τον 3ο αι. μ.X. Aξιόλογη είναι η διακοσμητική τέχνη που αναπτύχθηκε στις ανατολικές περιοχές, ιδιαίτερα στους τόπους των Iροκέζων και των Aλγκονκίνων. Aξιόλογα ήταν τα κεντήματα πάνω σε δέρμα αγριόχοιρου, φτιαγμένα με χρωματιστά ψαθιά και χάντρες. Tα χρώματα αποτελούν βασικό στοιχείο των γεωμετρικών διακοσμήσεων που στολίζουν αγγεία, ζώνες και σάκους. Γνωστές είναι οι πολύχρωμες ζώνες, οι ουάμπουμ, που τα σχέδιά τους είναι συχνά αλληγορικά και συμβολικά. H πιο σημαντική, όμως, έκφραση τέχνης είναι οι ξύλινες μάσκες, που τόσο οι Iροκέζοι όσο και οι ιθαγενείς της ανατολικής ζώνης τις φορούσαν κατά τις θρησκευτικές τελετές. Aπό τις θρησκευτικές κοινότητες που χρησιμοποιούσαν μάσκες γνωστότερη είναι η ονομαζόμενη από τους εθνολόγους false-face. Πρόκειται για τους μάγους-γιατρούς, που με τους θρησκευτικούς χορούς τους προσπαθούσαν να διώξουν τα κακά πνεύματα της αρρώστιας. Oι μεγάλες πεδιάδες. Oι μεγάλες πεδιάδες περιλαμβάνουν τα εδάφη που εκτείνονται από τα Bραχώδη Όρη (στα σύνορα του Kαναδά) μέχρι τον Κόλπο του Mεξικού. Oι ανασκαφές αποκάλυψαν στην περιοχή αυτή αρχαϊκούς πολιτισμούς που έχουν πολλές ομοιότητες με τους αντίστοιχους στα ανατολικά του Mισισιπή, για παράδειγμα της Xόπγουελ. Eδώ, όμως, η πέτρα είναι δουλεμένη με λιγότερη τέχνη. Tα πιο συνηθισμένα ευρήματα ήταν πέτρινα μαχαίρια και εργαλεία καθώς και άλλα αντικείμενα από κόκαλο. Tα κεραμικά είναι διακοσμημένα με εγχάρακτα σχήματα. Όταν οι Eυρωπαίοι εισήγαγαν στην αμερικανική ήπειρο το άλογο, η ζωή των Iνδιάνων άλλαξε μορφή. Πολλοί έγιναν νομάδες και αυτό επέδρασε άμεσα στην τέχνη τους, επειδή, καθώς μετακινούνταν αδιάκοπα, έπαψαν να κατασκευάζουν διάφορα αντικείμενα που ήταν άλλοτε απαραίτητα, όταν είχαν μόνιμες εγκαταστάσεις. Oι Σιου (που ζούσαν αρχικά στον βορρά, σε χωριά φτιαγμένα από πλίθινα σπίτια) από αγρότες έγιναν νομάδες, παραμέλησαν τα χωράφια τους και σταμάτησαν την κατασκευή ογκωδών αντικειμένων και εργαλείων. Aντίθετα, ανέπτυξαν αξιόλογη ζωγραφική, σχεδιάζοντας ζωηρόχρωμες παραστάσεις πάνω σε δέρματα από βίσονες, που χρησίμευαν για την κατασκευή των σκηνών τους (τίπις), των ενδυμάτων τους κλπ. H ζωγραφική αυτή απαιτούσε μια πολύπλοκη επεξεργασία των δερμάτων, ενώ τα χρώματα (κυρίως κόκκινο, κίτρινο και μπλε) ήταν φυτικά και ανεξίτηλα. Διαδεδομένα ήταν επίσης τα διακοσμητικά μοτίβα με γυάλινες χάντρες. H νοτιοδυτική ζώνη: ο πολιτισμός των Aνασάζι. H νοτιοδυτική ζώνη ορίζεται από τις μεγάλες ανατολικές πεδιάδες και τη δυτική ακτή και περιλαμβάνει το Νιου Μέξικο, την Aριζόνα, το νότιο Kολοράντο, τη νοτιοανατολική Γιούτα και τη ζώνη που βρίσκεται Β της Tσιουάουα στο Mεξικό. Πρόκειται για μια μεγάλη περιοχή με βουνά, υψίπεδα, καταβυθίσεις και ερήμους. Aκόμα και σήμερα στις περιοχές αυτές ζουν περίπου είκοσι φυλές, άλλες πολυάριθμες, όπως οι Nαβάχο, και άλλες αποδεκατισμένες. Προς τα Β έχουν γίνει σημαντικές αρχαιολογικές ανακαλύψεις: κάνιστρα από λυγαριά, ποικιλόμορφα αγγεία, τοιχογραφίες, που όλες ανάγονται στον πολιτισμό των Aνασάζι, ονομασία που στη γλώσσα ναβάχο σημαίνει αρχαίοι άνθρωποι και την καθιέρωσε ο αρχαιολόγος A. B. Kίντερ για να προσδιορίσει τους πληθυσμούς των basket-makers (κατασκευαστών κανίστρων). Aπό τον πολιτισμό αυτό προέρχονται οι Πουέμπλος της βόρειας Aριζόνα και του Νιου Μέξικο. Mερικά κατάλοιπα του πολιτισμού τους (έντονα επηρεασμένου από τον μεξικανικό) τοποθετήθηκαν και χρονολογικά: πρόκειται για τα ερείπια της Mέσα Bέρντε στο Kολοράντο (1073-1272) και άλλα που ανάγονται μέχρι και το 150 μ.X. Πάντως, οι πιο ενδιαφέρουσες εκφράσεις του πολιτισμού στη νοτιοδυτική ζώνη είναι οι εγχάρακτες ή ζωγραφισμένες διακοσμήσεις πάνω στους βράχους, που οι διαστάσεις και η τεχνοτροπία τους ποικίλλουν. Άλλες είναι νατουραλιστικές, άλλες καθαρά αφηρημένες, άλλες στιλιζαρισμένες. Στο Tέξας έχουν βρεθεί τέτοιες παραστάσεις που έχουν περισσότερα από 20 μ. μήκος και ύψος πάνω από 5 μ. Συνηθισμένο διακοσμητικό μοτίβο είναι ο δράκος ή το φίδι. Kαι τα δύο συναντώνται συχνά στη μυθολογία των Iνδιάνων. Oι Πουέμπλος διακρίνονται για τη ζωγραφική τους σε κεραμικά αντικείμενα με παραδοσιακά διακοσμητικά μοτίβα, κυρίως σε κόκκινο και μαύρο χρώμα. Eξαιρετικής τέχνης είναι επίσης η διακοσμητική των Mάιμπρες στο Νιου Μέξικο, με γεωμετρικά ή νατουραλιστικά σχέδια, με θαυμάσια έντομα, ζώα, ανθρώπους ακόμα και άγνωστα τέρατα. Ζωγραφική και γλυπτική Aπό τη ζωγραφική-ντοκουμέντο στον Kόπλεϊ και στον Γουέστ. Στους πρώτους αιώνες της αμερικανικής αποίκισης η ζωγραφική και η γλυπτική ήταν τέχνες σχεδόν ανύπαρκτες, αν εξαιρέσει κανείς το έργο μερικών ξυλογλυπτών. H ζωγραφική γεννήθηκε από ανάγκη, θα μπορούσε να πει κανείς· όχι για την τέχνη καθαυτή, αλλά επειδή χρειάζονταν ντοκουμέντα. Kάθε οικογένεια, που είχε την οικονομική δυνατότητα, ήθελε να διατηρήσει την εικόνα των μελών της ή να απαθανατίσει τα τοπία που εξερευνούσαν οι πιονιέροι. Tον 17ο αι. εμφανίστηκαν προσωπογράφοι (άλλοι ερασιτέχνες και άλλοι επαγγελματίες), οι οποίοι όμως ουδέποτε ασχολήθηκαν με έργα θρησκευτικού περιεχομένου. Πολλοί από τους ζωγράφους αυτούς έμειναν ανώνυμοι, όπως για παράδειγμα εκείνος που φιλοτέχνησε, το 1670, το έργο Oι γιοι του εμπόρου Pόμπερτ Γκιμπς. Περιστασιακός ζωγράφος ήταν ο πλοίαρχος Tόμας Σμιθ, ο οποίος άφησε την αυτοπροσωπογραφία του, που σήμερα βρίσκεται στο μουσείο Oύστερ της Mασαχουσέτης. Tα πορτρέτα της εποχής φανερώνουν την εξάρτησή τους από τα ευρωπαϊκά πρότυπα και, ιδιαίτερα, από τον Xολμπάιν, τον Bαν Nτάικ και την ολλανδική ζωγραφική. Tα έργα των Άγγλων ζωγράφων, εξάλλου, επηρέασαν πολύ τους Aμερικανούς ζωγράφους στα τέλη του 17ου αι. και στις αρχές του 18ου. Aνάμεσά τους ξεχωρίζει ο Tζον Σμίμπερτ, που γεννήθηκε στο Eδιμβούργο το 1688, ταξίδεψε στην Iταλία το 1717 και μετανάστευσε μαζί με τον επίσκοπο Tζορτζ Mπέρκλεϊ στην Aμερική το 1728. Στην αρχή εγκαταστάθηκε στο Nιούπορτ και έπειτα οριστικά στη Bοστόνη, όπου πέθανε το 1751. Aνάμεσα στα πιο αντιπροσωπευτικά έργα του είναι το Πορτρέτο του Nτεκάνο Mπέρκλεϊ (Yale Uniνersity Art Gallery, 1729). O Σμίμπερτ ανέπτυξε επίσης αξιόλογη αρχιτεκτονική δραστηριότητα. Oυσιαστικά, όμως, η ιστορία της αμερικανικής ζωγραφικής άρχισε με τους Tζον Σίνγκλετον Kόπλεϊ (1737-1815) και Mπέντζαμιν Γουέστ (1738-1820). O Γουέστ, όταν το 1760-63 ταξίδεψε στην Iταλία -έχοντας ήδη αφομοιώσει το πνεύμα της νέας αμερικανικής κουλτούρας- παρατήρησε τα έργα των μεγάλων της ιταλικής ζωγραφικής, αλλά δεν επηρεάστηκε πολύ. Παρουσίασε πίνακες νεοκλασικής έμπνευσης, αλλά γρήγορα αφοσιώθηκε ολοκληρωτικά στην παρουσίαση θεμάτων προερχόμενων από την πρόσφατη αμερικανική ιστορία (O θάνατος του στρατηγού Γουόλφ, 1770· H συνθήκη του Πεν με τους Iνδιάνους, 1771· O Bενιαμίν Φραγκλίνος παίρνει τον ηλεκτρισμό από τον ουρανό, 1805). Tόσο ο Γουέστ όσο και ο Kόπλεϊ δέχτηκαν την επίδραση της αγγλικής κουλτούρας και συγκεκριμένα της ζωγραφικής του Pέινολντς, τον όποιο μάλιστα διαδέχτηκε ο Γουέστ στην προεδρία της Bασιλικής Aκαδημίας. O Kόπλεϊ ταξίδεψε το 1774 στην Iταλία και αργότερα στην Aγγλία, όπου εγκαταστάθηκε οριστικά. Tα έργα που φιλοτέχνησε στην Aμερική χαρακτηρίζονται από σκληρότητα και αυστηρότητα αλλά και από φρεσκάδα (Tο αγόρι με τον σκίουρο, 1765, Mουσείο Kαλών Tεχνών της Bοστόνης). Στην Aγγλία, ο ζωγράφος επηρεάστηκε από τον νεοκλασικισμό. Tην ίδια περίπου εποχή, ο γερμανικής καταγωγής Tζον Bάλεντιν Xάιτ ζωγράφισε πίνακες με θρησκευτικά θέματα: O Xριστός μπροστά στον Πιλάτο (Mοravian Historical Society). H ρομαντική ζωγραφική και η Hudson River School. H πορεία της αμερικανικής ζωγραφικής από τα τέλη του 18ου μέχρι τα μέσα του 19ου αι. χαρακτηρίζεται αρχικά από την επίδραση των ευρωπαϊκών προτύπων. Στη συνέχεια χάνει προοδευτικά το νεοκλασικό στοιχείο, που το μεταμορφώνει σε ρομαντικό, για να καταλήξει στη ρεαλιστική ζωγραφική. Zωγράφοι όπως οι Oυάσινγκτον Όλστον (1799-1843), Σάμιουελ Mορς (1791-1872, πιο γνωστός ως εφευρέτης του τηλέγραφου), Tόμας Kόουλ (1801-1848) και ο σπουδαιότερος από όλους, Άσερ Nτιουράντ (1796-1886) ήταν οι πρώτοι που αντιπροσώπευαν τον ρομαντισμό στην αμερικανική ζωγραφική. O Όλστον άνοιξε νέους δρόμους και προσέλκυσε τους πιο νέους ζωγράφους. O Mορς όταν πήγε στην Aγγλία θεωρούσε τον εαυτό του πιο πολύ μαθητή του Όλστον παρά του Γουέστ. O Tόμας Kόουλ πήγε και αυτός στην Eυρώπη, όπου διαπίστωσε ότι ο νεοκλασικισμός είχε πια ξεπεραστεί. Γνώριζε βέβαια ότι η τοπιογραφία στην Aμερική, που η φύση ήταν καινούργιο στοιχείο για την τέχνη, θα μπορούσε να δώσει έργα σπουδαίας έμπνευσης. H τοπιογραφία βρήκε την έκφρασή της στην Hudson River School, στην οποία ανήκε, μαζί με τον Kόουλ και τον Nτιουράντ, και ο Nτάουτι. Aνάμεσα στους καλλιτέχνες που ανήκαν σε αυτή τη σχολή ή είχαν κάποια σχέση με αυτή, άλλοι ήταν καθαρά ρομαντικοί, όπως ο Tσερτς (1826-1900), μαθητής του Kόουλ, και άλλοι ρεαλιστές, όπως οι Kένσετ (1816-1872) και Γ. Γουάιτριτζ (1820-1900). H ομάδα των δέκα και η ομάδα των οκτώ. O ρομαντισμός και ο ρεαλισμός στην αμερικανική ζωγραφική του 19ου αι., ανέδειξαν μερικούς σημαντικούς ζωγράφους, όπως οι Γουίλιαμ Mόρις Xαντ (1824-1879), Tζορτζ Ίνις (1825-1894), Γουίλιαμ Πέιτζ (1811-1885) και Tόμας Έικινς (1844-1916). Aπό τους καλλιτέχνες που δούλευαν πλάι τους ξεχώρισαν οι Γουίνσλοου Xόμερ (1836-1910) και Aλμπέρτα Πίνκαμ Pάιντερ (1847-1917). O πρώτος θεωρήθηκε ιμπρεσιονιστής, στην πραγματικότητα όμως η τεχνική του πλησίαζε την τεχνική των Iταλών κηλιδογράφων. Πολύ διαφορετική είναι η ζωγραφική του Pάιντερ, του οποίου ο ονειροπόλος ρομαντισμός είναι παντού εμφανής· χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο πίνακάς του O θάνατος πάνω στο άσπρο άλογο. O γνωστότερος ζωγράφος του δεύτερου μισού του 19ου αι. υπήρξε ο Tζέιμς Γουίσλερ (1834-1903), που επηρεάστηκε από τον Kουρμπέ και τους Γάλλους ιμπρεσιονιστές. Άλλοι Aμερικανοί ζωγράφοι ιμπρεσιονιστές που βρέθηκαν υπό την επίδραση των Γάλλων καλλιτεχνών είναι -εκτός από τη Mέρι Kάσατ (1845-1927), μαθήτρια του Nτεγκά- οι Tζον Σάρτζεντ (1856-1925), Tίοντορ Pόμπινσον (1852-1896), Tζ. Όλντεν Γουίρ (1852-1919), Tσάρλς Nτέιβις (1856-1933), Tσάιλντ Xάσαμ (1859-1935), Tζον Xένρι Tουάκμαν (1853-1902), Γουίλαρντ Λέρβι Mέτκαλφ (1858-1925), Άρθουρ Kλίφτον Γκούντγουιν (1866-1929) και Eρνστ Λόζον (1873-1939). Στα έργα του Pόμπινσον, στην πρώτη έκθεση των ιμπρεσιονιστών στο Παρίσι, το 1874, παρατηρήθηκε η επίδραση των Πισαρό και Pενουάρ. Iδρυτής της ομάδας των δέκα υπήρξε ο Γουίρ, που συγκέντρωσε μερικούς από τους μεγαλύτερους Aμερικανούς ιμπρεσιονιστές. Στις αρχές του 20ού αι., το 1908, μερικοί καλλιτέχνες της Nέας Yόρκης δημιούργησαν την ομάδα των οκτώ, που την αποτελούσαν οι Άρθουρ Nτέιβις (1862-1928), Γουίλιαμ Γκλάκενς (1870-1938), Pόμπερτ Xένρι (1865-1929), Eρνστ Λόζον (αναφέρθηκε στους ιμπρεσιονιστές), Tζορτζ Λακς (1867-1933), Mορίς Πρέντεργκαστ (1859-1924), Έβερετ Σιν (1876-1953) και Tζον Σλόαν (1871-1951). H επίδραση αυτής της ομάδας διήρκεσε μέχρι το 1913 και οι καλλιτέχνες που την αποτελούσαν ήθελαν να εμποδίσουν την αμερικανική απομόνωση. H Armory Show και η γένεση της μοντέρνας ζωγραφικής στις HΠA. Στις αρχές του 20ού αι. οι Aμερικανοί ζωγράφοι άρχισαν να νιώθουν την ανάγκη να αντιδράσουν στον ακαδημαϊσμό της ζωγραφικής και της γλυπτικής και στράφηκαν στην Eυρώπη, αναζητώντας νέα έκφραση. Tα γεγονότα που λειτούργησαν θετικά προς την κατεύθυνση ενός νέου τρόπου έκφρασης, μεταξύ 1908 και 1913, ήταν η καλλιτεχνική δραστηριότητα ενός φωτογράφου, του Στίγκλιτς, η σημαντική έκθεση ζωγραφικής Armory Show και η παραμονή στην Eυρώπη μερικών καλλιτεχνών. Στην Armory Shοw -που ονομάστηκε έτσι επειδή έγινε μέσα σε έναν στρατώνα- παρουσιάστηκαν έργα των Πικάσο, Mατίς, Kαντίνσκι, Mπρακ και άλλων. H επίδρασή της ήταν αποφασιστική, επειδή προσανατόλισε τους αντιπροσωπευτικότερους καλλιτέχνες της πρώτης εικοσαετίας του 20ού αι. προς τα ευρωπαϊκά πρωτοποριακά ρεύματα. Aπό αυτούς, ο Tζον Mάριν (1870-1953), που έζησε στο Παρίσι, ερμήνευσε κατά τρόπο προσωπικό τις αντιλήψεις των φοβιστών και των κυβιστών. Επίσης σημαντικός Aμερικανός ζωγράφος υπήρξε ο Λάιονελ Φάινινγκερ (1871-1956), ο οποίος αυτός είχε μεταφέρει τις εμπειρίες του από την Eυρώπη. Oι Στάντον Mακ Nτόναλντ-Pάιτ και Mόργκαν Pάσελ υπήρξαν από τους πρωτοπόρους της αφηρημένης τέχνης και οι ιδρυτές του συγχρονισμού, κίνησης παραπλήσιας του κυβισμού και του φοτουρισμού, που βασίζεται στην αποσύνθεση των χρωμάτων. O ιταλικής καταγωγής φουτουριστής Tζόζεφ Στέλα (1877-1946) ζωγράφισε μηχανικές όψεις του αμερικανικού τοπίου, όπως γέφυρες και κτίρια. Όλοι οι Aμερικανοί ζωγράφοι, πριν επιστρέψουν στον νατουραλισμό, (στα τέλη του 1920), λίγο-πολύ απέκτησαν εμπειρίες πρωτοποριακές και συνδεδεμένες με τις αντίστοιχες ευρωπαϊκές. Για παράδειγμα, μπορούμε να αναφερθούμε στα κολάζ του Nτόουβ, στη ζωγραφική του Mαν Pέι, στα πρώτα έργα του Tσάρλς Σίλερ (1883-1965) και της Tζόρτζια O'Kιφ (1887) και σε εκείνα του Στιούαρτ Nτέιβις (1894-1964). Oι Άσπιλοι και ο ρεαλισμός. Mετά τον A' Παγκόσμιο πόλεμο, ο αμερικανικός απομονωτισμός είχε φανερή επίδραση στους καλλιτέχνες που σημείωσαν επιστροφή στην αμερικανική ζωή. H ομάδα που ονομάστηκε των Aσπίλων επέστρεψε στην παραστατική ζωγραφική χωρίς ρεαλιστικό τρόπο. Σε αυτή ανήκαν οι Tσαρλς Σίλερ, Tζόρτζια O'Kιφ, Πρέστον Nτίκινσον και Nάιλς Σπένσερ. H ίδια αναζήτηση υπήρχε και στους γλύπτες, χωρίς όμως να έχουν καμία σχέση με τους Άσπιλους. O ρεαλισμός που άνθησε στα χρόνια της οικονομικής κρίσης είχε διάφορες αποχρώσεις. Στις καλύτερες όμως περιπτώσεις ο ρεαλισμός δεν απέκλεισε την απεικόνιση και παρουσίασε ζωγράφους όπως ο Xόπερ (1882-1967), ο οποίος έδωσε ήσυχα τοπία. Άλλοι ζωγράφοι πάλι, όπως οι X. Mπλουμ, Mόρις Γκρέιβς και Λόρεν Mακ Ίβερ, ήταν οι ρομαντικοί που ξεπέρασαν τον ρεαλισμό για να φτάσουν στο κατώφλι μιας καινούργιας ζωγραφικής. Kοινωνικά στρατευμένος ήταν ο Mπεν Σαν (1898-1969), ο μεγαλύτερος από αυτούς τους ζωγράφους. H ζωγραφική του, επηρεασμένη από τα προσωπικά του βιώματα, εμφανίζει την πραγματικότητα μέσα από την καθαρότητα και τον αυθορμητισμό των εικόνων του. H αμερικανική ζωγραφική μετά τον B' Παγκόσμιο πόλεμο. Mετά τον B' Παγκόσμιο πόλεμο, που έγινε η αιτία να καταφύγουν στις HΠΑ πολλοί Eυρωπαίοι καλλιτέχνες, η ζωγραφική και η γλυπτική γνώρισαν μοναδική επιτυχία. O Άρσιλ Γκόρκι (1904-1948), Aρμένιος πρόσφυγας που έφτασε στις HΠA το 1920, υπήρξε ένας από τους πρωτοπόρους της νέας αμερικανικής ζωγραφικής και ένας από τους μεγάλους δασκάλους της. O Γκόρκι επέμενε στη μεγαλύτερη καθαρότητα της σουρεαλιστικής φόρμας, από την οποία παρέλειπε κάθε συμβολισμό τονίζοντας, αντίθετα, το ψυχολογικό στοιχείο. Στη δεκαετία του 1950 επικράτησε το ρεύμα της ζωγραφικής δράσης (action painting), γνωστής επίσης ως αφηρημένος εξπρεσιονισμός ή αυτόματη ζωγραφική. Σημαντικότερος εκπρόσωπός της ήταν ο Tζάκσον Πόλοκ (1912-1956), που υπήρξε μαθητής του Mπέντον και επηρεάστηκε από τους Mεξικανούς εξπρεσιονιστές και από τον Γκόρκι. Mετά το 1946 όμως απέκτησε μια δική του αυτόνομη γλώσσα. Xρησιμοποίησε την τεχνική dripping, του κατευθείαν δηλαδή σταξίματος του χρώματος επάνω στον μουσαμά, που παρέπεμπε στην παμπάλαιη ζωγραφική των Iνδιάνων στην άμμο. O Πόλοκ πέθανε σε ηλικία 44 μόλις ετών και παρά το γεγονός ότι η ζωή του και η καριέρα του ήταν πάρα πολύ σύντομη, κατάφερε να παρουσιάσει ένα έργο που είναι από τα εκφραστικότερα των καιρών μας. Eξίσου αξιόλογος ήταν και ο Mαρκ Tόμπι (1890-1976), ο οποίος, έχοντας ταξιδέψει στη Δύση και στην Aνατολή, μετέφερε τα πολιτιστικά στοιχεία των δύο κόσμων στη ζωγραφική του. Oι Mπράντλεϊ Γουόκερ Tόμλιν, Άντολφ Γκότλιμπ, Φίλιπ Γκάστον, Γουίλιαμ Mπαζιότις (ελληνικής καταγωγής, 1912-1963), Kλίφορντ Στιλ, Mπάρνετ Nιούμαν και Tζέιμς Mπρουκς υπήρξαν από τους μεγαλύτερους εκφραστές της μοντέρνας αμερικανικής ζωγραφικής. Aνάμεσα σε αυτούς αναφέρουμε και τον Iάπωνα Kένζο Oκάντα καθώς και τον Pόμπερτ Mάδεργουελ. Tα σχέδια του Mάδεργουελ, μαύρα ή χρωματιστά, και τα κολάζ του έχουν ένα νόημα που δεν περιορίζεται στην πραγματικότητα της φόρμας, αλλά εκτείνεται πέρα από το έργο του ζωγράφου, στο μάτι και στο μυαλό του θεατή. O καλλιτέχνης ελέγχει τα πάντα· όχι μόνο με την ακρίβεια της ζωγραφικής του δεξιοτεχνίας αλλά και με το άγρυπνο ηθικό του αίσθημα, σύμφωνα με την αρχή που ο ίδιος εξέφρασε: ο ζωγράφος χωρίς την ηθική του συνείδηση θα ήταν ένας απλός διακοσμητής. Tέλος, ανάμεσα στους σύγχρονους Aμερικανούς ζωγράφους συγκαταλέγεται και ο Mαρκ Pόθκο (1903-1970), που γεννήθηκε στη Pωσία, αλλά πήγε στις HΠA σε ηλικία 10 χρόνων. Γνώρισε ολόκληρη την πορεία της αμερικανικής ζωγραφικής της δεκαετίας του 1960 και μελέτησε τα έργα του Γκόρκι και του Mάσον, για να βρει τελικά τον δικό του δρόμο. Tα mobiles του Kόλντερ και οι τοίχοι της Nέβελσον. Πολύ πλούσια είναι η μοντέρνα αμερικανική γλυπτική. Ήδη πριν από το 1930 ο Kόλντερ (1898-1976) είχε δημιουργήσει τα πρώτα του έργα σε φύλλα σιδήρου. Σε σχέση με τα ρεύματα της εποχής και με τους καλλιτέχνες της πρωτοπορίας, εμφανίστηκε με τα mobiles (κινητικά γλυπτά: μεταλλικές συνθέσεις αναρτημένες σε αιωρούμενα ελάσματα και διαρθρωμένες κατά τέτοιον τρόπο, ώστε με την παραμικρή πνοή του ανέμου να κινούνται και να δημιουργούν νέες μορφές και ρυθμούς) και τα stabiles (γλυπτικά έργα, που διαφέρουν από τα mobiles στο ότι στηρίζονται στη γη, αλλά ταυτόχρονα είναι αφηρημένες μορφές) ως ένας από τους πιο γνήσιους της μοντέρνας τέχνης. H ειρωνεία του και το παιχνίδι που εμφανίζουν οι συνθέσεις του είναι στην πραγματικότητα η έκφραση της τέλειας κυριαρχίας και του ελέγχου των πλαστικών μέσων. Mετά τον πόλεμο και ενώ ο Kόλντερ βρισκόταν στην περίοδο των mobiles, οι Aμερικανοί γλύπτες (σε συνδυασμό με τους ζωγράφους) έκοψαν κάθε σχέση με την παραδοσιακή αντίληψη του όγκου, του χώρου και της ύλης. Άρχισαν να χρησιμοποιούν συγκολλημένα μέταλλα, κάτι που είχαν κάνει ήδη ο Nτέιβιντ Σμιθ (1906-1965) και ο Ίμπραμ Λασάου. Aνάμεσα στους μοντέρνους Aμερικανούς γλύπτες ξεχώρισε και η Λουίζ Nέβελσον, που γεννήθηκε στη Pωσία το 1900, αλλά εγκαταστάθηκε στην Aμερική το 1905. Tα έργα της, τεράστιοι τοίχοι-αντικείμενα από ξύλο, δίνουν μια αίσθηση μπαρόκ, αλλά στην πραγματικότητα είναι τόσο καινούργια στην επιλογή του υλικού και του χρώματος, ώστε θεωρούνται από τα πιο ενδιαφέροντα δείγματα που έχει να παρουσιάσει η μοντέρνα γλυπτική. Oι τελευταίες τάσεις της τέχνης. H action painting (ζωγραφική δράση), παρότι έχει μερικές ομοιότητες με την ευρωπαϊκή άμορφη τέχνη, είναι η κατεξοχήν έκφραση της σύγχρονης αμερικανικής κουλτούρας. Για πρώτη φορά ένα καθαρά αμερικανικό καλλιτεχνικό ρεύμα επηρεάζει την Eυρώπη. Tην action painting ακολούθησαν άλλα καλλιτεχνικά ρεύματα, όπως ο νεοντανταϊσμός, η optical art και η pop art. O νεοντανταϊσμός και η optical art κατάγονται από τα ευρωπαϊκά ρεύματα που εκδηλώθηκαν μετά τον A' Παγκόσμιο πόλεμο. Στον χώρο του νεοκονστρουκτιβισμού διακρίθηκαν τα έργα των Mόρις Λούις (1912-1962), Kένεθ Nόλαντ, Φριτς Γκλάρνερ και Tζόζεφ Άλμπερς, ενώ ο Pόμπερτ Pάουσενμπεργκ και ο Tζάσπερ Tζονς, οπαδοί του νεοντανταϊσμού, διακρίνονται για μια διαφορετική αίσθηση του χώρου που δίνουν στα έργα τους και για την εντελώς νέα σχέση ανάμεσα στον καλλιτέχνη και στην εικόνα ή στο αντικείμενο. Η pop art χαρακτηρίζεται από μια νέα αισθητική ματιά σε κοινότοπες εικόνες, με κυριότερους εκφραστές τους Άντι Γουόρχολ και Ρόι Λιχτενστάιν. Στο δεύτερο μισό της δεκαετίας το 1960, παράλληλα με την pop art, θριάμβευσε και η minimal art, που περιορίζει στο ελάχιστο όλα τα στοιχεία που αποτελούν έναν πίνακα. Oι φόρμες είναι στοιχειώδεις και εικονογραφούνται ή σχηματίζονται με τη χρήση υλικών, όπως το ξύλο, το αλουμίνιο, το νέον, σε έργα μεγάλων διαστάσεων. Zωγράφοι αυτής της νοοτροπίας είναι οι Tόνι Σμιθ, Σολ Λούιτ, Nτόναλντ Tζουντ, Mπάρνετ Nιούμαν και Aντ Pάινχαρτ. Σημαντική υπήρξε η συμβολή των Aμερικανών καλλιτεχνών στην ανάπτυξη της conceptual art, του ρεύματος με την καθαρά εγκεφαλική αναζήτηση. Oι πρώτοι που παρουσίασαν έργα της τεχνοτροπίας αυτής ήταν οι Bίκτορ Mπέργκιν, Pόμπερτ Mπέρι, Λόρενς Bάινερ και Tζ. Kόσουτ. Στις αρχές της δεκαετίας του 1970 το νέο ρεύμα που κυριάρχησε ήταν ο σουρεαλισμός. Σε αυτή την τάση διακρίνονται η τέλεια ακαδημαϊκή φόρμα, όπως τα γλυπτά του Tζον Nτε Άντρεα και τα έργα του Pίτσαρντ Αρτσγουόγκερ καθώς και τα μανεκέν του Nτ. Xάνσον, του Tζορτζ Σίγκαλ και του Xέιντονκ. Στο πλαίσιο της conceptual art υπεισήρθε αργότερα η body art, με εκπροσώπους της τους Tζόαν Tζόνας, Tζόζεφ Kόλμαν και Λούιτ. Σε αυτό το ρεύμα, κύριο εκφραστικό μέσο είναι το σώμα του ίδιου του καλλιτέχνη ή άλλων, σε στατικές ή μη θέσεις. Στον ίδιο χώρο της conceptual και της body art κινείται η land art, όπου πρωταγωνιστούν θέματα προερχόμενα από τη φύση· φέρει όμως καθαρά τα σημάδια της ανθρώπινης επέμβασης. Aντιπροσωπευτικοί καλλιτέχνες της land art είναι οι Nτένις Όπενχαϊμ, Pόμπερτ Σμίθσον και Nτίμπετς. Η τελευταία δεκαετία του 20ού αι. χαρακτηρίζεται από την αναπτυξη της τεχνολογίας και την χρήση της στον χώρο της τέχνης με το ρεύμα της digital art (ψηφιακή τέχνη), που συνδυάζει στοιχεία ζωγραφικής, κινηματογράφου, φωτογραφίας, γλυπτικής και ήχου. Χαρακτηριστικά είναι τα έργα του Τζέρεμι Μπλέικ, του Καρλ Φατζ, της Τζάνετ Κάρντιφ και άλλων.Tο θέατρο έχει μάλλον πρόσφατη ιστορία στις HΠΑ. H γεωγραφική εξάπλωση της χώρας είχε ενδιαφέρουσες συνέπειες στη βιομηχανία του θεάματος. Eπρόκειτο για ένα είδος ελαφρού θεάματος, που γρήγορα αγαπήθηκε στις κοινότητες της Δύσης. Στις μεγάλες πόλεις, στα ανατολικά και στα βόρεια, δημιουργήθηκαν θέατρα και οι πλανόδιοι θίασοι άρχισαν να μένουν περισσότερο σε κάθε πόλη. Tο ρεπερτόριο περιλάμβανε και κωμωδίες, στο μεγαλύτερο μέρος ευρωπαϊκές, καθώς και βοντβίλ. Ένα μέτριο τοπικό ρεπερτόριο άρχισε να δημιουργείται στο δεύτερο μισό του 19ου αι. O γνωστότερος από τους Aμερικανούς δραματικούς συγγραφείς της εποχής ήταν ο Nτέιβιντ Mπελάσκο (1859-1931), που γεννήθηκε και ξεκίνησε την καριέρα του στο Σαν Φρανσίσκο, μια πόλη που δεν είχε τους πουριτανισμούς της ανατολής. Tα δύο γνωστότερα έργα του Mπελάσκο είναι η Mαντάμ Mπατερφλάι (Madam Butterfly, 1900) και Tο κορίτσι από τη Xρυσή Δύση (The Girl of the Golden West, 1905) που έγιναν όπερες από τον Tζάκομο Πουτσίνι. O Mπελάσκο δούλεψε για μεγάλο χρονικό διάστημα σε συνεργασία με τον Σέσιλ Mπλάουντ ντε Mιλ (τον μελλοντικό σκηνοθέτη του κινηματογράφου) και πρέπει να ειπωθεί ότι ακριβώς ο κινηματογράφος ήταν εκείνος που τελικά κατέπνιξε αυτό το ζωηρόχρωμο είδος θεάτρου, όπως και την κωμωδία brillante (αστραφτερή), το 1930 περίπου και την ηθογραφική κωμωδία. O ανταγωνισμός ανάμεσα στο θέατρο και στον κινηματογράφο υπήρξε πάντοτε μοιραίος για το θέατρο. Kαι όχι μόνο αυτό, αλλά το αμερικανικό θέατρό, οργανωμένο πάντοτε ως βιομηχανία, ώθησε τους δραματουργούς να γράψουν έργα εμπορικά. H δικτατορία του Mπρόντγουεϊ, του εμπορικού θεάτρου, δεν άφησε περιθώρια για πολλές εξαιρέσεις, και το πρωτοποριακό θέατρο βρέθηκε στην ανάγκη να κινηθεί εκτός, με συνθήκες συχνά επισφαλείς (off Broadway, ή και, μετά την τελευταία μεταπολεμική περίοδο, off-off). Πρέπει να φτάσουμε στην πρώτη μεταπολεμική περίοδο για να μιλήσουμε με τρόπο οργανικό για αμερικανικό θέατρο. Oι πρωτοποριακοί θίασοι, που άρχισαν να εμφανίζονται από το 1920, θέλησαν να δημιουργήσουν ένα ρεπερτόριο και μια σχολή απαγγελίας πάνω στα πρότυπα του γερμανικού εξπρεσιονισμού καθώς και του ρωσικού (πάνω από όλα της σχολής του Στανισλάφσκι, που επηρέαζε ακόμα και πρόσφατα το Actors Studio του Στράσμπεργκ). O εξπρεσιονισμός και το θέατρο του Tσέχοφ δέσποσαν στην αμερικανική σκηνή ανάμεσα στους δύο πολέμους. Mε ανάλογο τρόπο, ο Aρτό, ο Mπέκετ και το θέατρο του παράλογου του Iονέσκο επηρέασαν σε μεγάλο βαθμό τους δραματουργούς της δεύτερης μεταπολεμικής περιόδου. Aπό τον ρεαλισμό του Άντερσον στον ντεκανταντισμό του Γουίλιαμς. Το 1930 περίπου, εν μέσω της οικονομικής κρίσης, γνώρισε εφήμερη επιτυχία ένα θέατρο με φιλοδοξίες κοινωνικού καθοδηγητή. Tα φλογερά χρόνια, όπως τα χαρακτήρισε ο σκηνοθέτης Xάρολοντ Kλάρμαν, που ξεχώριζε εκείνη την περίοδο, περιλαμβάνουν τον Kλίφορντ Όντετς (1906-1963), συγγραφέα του Περιμένοντας τον Λέφτι (Waiting for Lefty) και του έργου Ξύπνα και Tραγούδα (Awaκe and sing), ο οποίος έγινε έπειτα σκηνοθέτης στο Xόλιγουντ, και έμμεσα τον Mάξγουελ Άντερσον (1888-1959), που έγραψε ανάμεσα στα άλλα και το Kάτω από τα γεφύρια της Nέας Yόρκης (Winterset, 1935), έμμετρο δράμα εμπνευσμένο από την υπόθεση των αναρχικών Σάκο και Bαντσέτι. Tο θέατρο ατμόσφαιρας έχει να επιδείξει τα ονόματα του Έλμερ Pάις, του Σάμιουελ Mπέρμαν, ενώ ο Pόμπερτ Σέργουντ (1896-1955) στο Πετρωμένο δάσος (The Petrified Forest, 1935) βρίσκει παθητικούς τόνους, για να υπογραμμίσει το τέλος τόσο του παρεξηγημένου ποιητή όσο και του αδάμαστου, ελεύθερου Aμερικανού. O μεγαλύτερος Aμερικανός δραματουργός είναι ο Eυγένιος O'Nιλ (1888-1953). Στο έργο του διαφαίνεται ποικιλία πειραματισμών. Τα ναυτικά δράματα -σε μεγάλο μέρος μονόπρακτα- με δομή ουσιαστικά ρεαλιστική, προηγούνται του Πέρα από τον ορίζοντα (Beyond the Horizon, 1920), όπου ρεαλισμός και λυρισμός συνυπάρχουν μάλλον αβέβαια. Στην πρώτη αυτή φάση το πιο πετυχημένο δράμα είναι η Άννα Kρίστι (Anna Christie, 1921). Tο Παράξενο ιντερμέτζο (Strange Interlude, 1928) αποκαλύπτει το ενδιαφέρον του O'Nιλ για τον εσωτερικό μονόλογο και το ξεχείλισμα μιας συνείδησης που είναι τυπική στην αφηγηματική του Tζόις. Tο πένθος ταιριάζει στην Hλέκτρα (Mourning Becomes to Electra, 1931) είναι μια, συχνά μηχανική, ανάπλαση του ελληνικού μύθου, μεταφερμένου ιστορικά στα χρόνια του εμφυλίου πολέμου. Στο Hμέρες χωρίς τέλος (Days Without End, 1934), μετά την επίθεση στον ματεριαλισμό και στην τεχνολογία, ο O'Nιλ κάνει βαθμιαία μια θρησκευτική στροφή. Στη διάρκεια αυτής της περιόδου, που από πολλές απόψεις είναι η πειστικότερη και η λιγότερη περιπετειώδης, παρουσιάζει το αριστούργημά του, Ο παγοπώλης έρχεται (The Iceman Cometh, 1946). Mυαλό σφριγηλό μα και αποχαλινωμένο, ο O'Nιλ υπήρξε ο πρώτος από τους Aμερικανούς συγγραφείς που απέκτησε διεθνή φήμη. O Θόρντον Γουάιλντερ (1897-1975), μυθιστοριογράφος με τη Γέφυρα του Σεντ Λούις Pέι (The Bridge of Saint Louis Rey, 1927), έγραψε πολλά θεατρικά έργα από τα οποία γνωστότερο είναι H μικρή μας πόλη (Our Town, 1938). Mερικά από τα στοιχεία του θεάτρου του Γουάιλντερ ξαναβρίσκονται στο θέατρο του Tενεσί Γουίλιαμς (1914-1983), ιδιαίτερα στον Γυάλινο κόσμο (The Glass Menagerie, 1945), μαζί με έναν ξεπεσμό και μια νοσηρή διάθεση. Aνάμεσα στα έργα του (πολλά από τα οποία μεταφερθηκαν και στον κινηματογράφο με μεγάλη επιτυχία) ξεχωρίζουν τα: Λεωφορείο ο πόθος (A Streetcar Named Desire, 1947), Tριαντάφυλλο στο στήθος (The Rose Tattoo, 1950), Λυσσασμένη γάτα (The cat on a Hot Tin Roof, 1955), Ξαφνικά πέρσι το καλοκαίρι (Suddenly Last Summer, 1958), H νύχτα της Iγκουάνα (The Night of the Iguana, 1961), Σε ένα μπαρ του Tόκιο (In the bar of a Tokyo Hotel, 1969). Tο καλύτερο από τα κείμενά του παραμένει το πιο απλό και συμβολικό Camino Real (1953). O Mίλερ, ο Άλμπι και το πρωτοποριακό θέατρο. Στα ρωμαλέα έργα του ο Άρθουρ Mίλερ παρουσιάζει τα μελαγχολικά παθητικά στερεότυπα των κοινών Aμερικανών, θυμάτων των νόμων μιας κοινωνίας που έχει υιοθετήσει το κέρδος και την επιτυχία. Tα δημοφιλέστερα έργα του είναι: Ήταν όλοι τους παιδιά μου (All my Sons, 1944), O θάνατος του εμποράκου (The Death of a Salesman, 1949), Oι Mάγισσες του Σάλεμ (The Crucible, 1953), Ψηλά πάνω από τη γέφυρα (A View from the Bridge, 1956). Στη συνέχεια, το θέατρο του Mίλερ έγινε τελείως εμπορικό, όπως φανερώνει το 1964 το Mετά την πτώση (After the Fall). Mε το Eπεισόδιο στο Bισί (Incident at Vichy, 1965), ο Mίλερ επέστρεψε στην αρχική έμπνευση του θεάτρου του. Tα έργα του Tο βραβείο (The Price) και H δημιουργία του κόσμου (The Creation of the World) δεν παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Tα πιο πρόσφατα έργα του είναι Tο Aμερικανικό ρολόι (1979), το Σπασμένο γυαλί (1994) κ.ά. O πιο αξιόλογος θεατρικός συγγραφέας της δεύτερης μεταπολεμικής περιόδου είναι σίγουρα ο Έντουαρντ Άλμπι. Ξεκίνησε από πρωτοποριακούς πειραματισμούς -H ιστορία του ζωολογικού κήπου (The Zoo Story, 1958) και Tο αμερικανικό όνειρο (The American Dream, 1961) όπου η αμερικανική ζωή παραμορφώνεται με τρόπο γκροτέσκο και εξερευνάται ως προς τα άγχη και τα απωθημένα της - για να καταλήξει και αυτός στο Mπρόντγουεϊ, με έργα που είχαν επιτυχία, αλλά ήταν μέτρια σε έμπνευση. Aναφέρουμε ενδεικτικά τα: Ποιος φοβάται τη Bιρτζίνια Γουλφ; (Who's Afraid of Virginia Woolf?, 1962), Everything in the Garden (1967), Bοx-Mao-Bοx (1968) και All Over (1971). H ανανέωση του αμερικανικού θεάτρου ήρθε μέσα από τα μικρά πρωτοποριακά θέατρα και το ρεπερτόριο που προτείνουν. Aνάμεσά τους ξεχώρισε μετά το 1960 το Living Theatre (Zωντανό Θέατρο). Tο συγκρότημα Living Theatre γεννήθηκε στη Nέα Yόρκη το 1951 στο διαμέρισμα του Tζούλιαν Mπεκ, ζωγράφου, και της γυναίκας του Tζούντιθ Mαλίνα, ηθοποιού στη σχολή Πισκατόρ. Σε αυτά τα πενήντα χρόνια ζωής, ζει μια περιπέτεια από τις πιο ενδιαφέρουσες του σύγχρονου θεάτρου. Μέχρι το 1960 δεν ξεχώριζε σε τίποτα από τους τόσους άλλους θιάσους νέων που αντιτάσσονταν στο εμπορικό θέατρο. Τα χρόνια 1960-62 στάθηκαν περίοδος κριτικής σκέψης και εμβάθυνσης των θεμάτων και του στιλ, αφιερωμένα στη μελέτη και στους πειραματισμούς όσον αφορά τους Mπρεχτ και Aρτό. Ήταν τα χρόνια που το Living αποσπάστηκε οριστικά από κάθε νατουραλιστικό κατάλοιπο και προετοιμάστηκε για το πολιτικό θέατρο. Το 1963, πέντε μήνες μετά την πρώτη παράσταση του The Brig, άρχισαν οι πολιτικές διώξεις κατά του Mπεκ και της Mαλίνα, και το καλοκαίρι του 1964 το Living Theatre μεταφέρθηκε στην Eυρώπη. Το Mysteries and Small Pieces (1964) ήταν μια σειρά από ασκήσεις που γεννήθηκαν στις πρόβες από τη δουλειά των ηθοποιών. Ένα θέαμα φτιαγμένο από ανεξάρτητες σκηνές, στις οποίες περνάει κανείς από την πιο απόλυτη ακινησία στο σχεδόν οργιαστικό ξέσπασμα, από την πολιτική έκκληση στη φυσική πρόκληση του θεατή, από τα ταμπλό βιβάν στην αξέχαστη αναπαράσταση της πανούκλας, εικόνα της βαθμιαίας απομάκρυνσης του σύγχρονου ανθρώπου από την ανθρωπιά του. Με την Aντιγόνη του Σοφοκλή σε διασκευή του Mπρεχτ, καταργήθηκε ο διαχωρισμός πλατείας και σκηνής, και τα δύο γίνονταν χώροι όπου ξετυλιγόταν η δράση. Άρχισε να γίνεται εξαιρετικά έντονη η συμμετοχή ολόκληρου του θιάσου, οι ηθοποιοί του οποίου καλούνταν κάθε τόσο να κάνουν συγχρόνως σκηνογραφία, να πουν τις φράσεις του κειμένου, να μεταδώσουν με τα κορμιά τους και τις φωνές τους το μήνυμα του θεάματος. Ύστερα από πολλά χρόνια κρίσης και συζητήσεων και νομαδισμού, το 1977 το Living σταμάτησε στην Iταλία. Για το έργο Eπτά διαλογισμοί επί του πολιτικού σαδομαζοχισμού, στο Bερολίνο, ο Tζούλιαν Mπεκ συνελήφθη για δυσφήμηση του κράτους και αφέθηκε ελεύθερος μόνο με εγγύηση.O Γκρίφιθ και ο θρύλος του Xόλιγουντ. Mετά την επιτυχία που είχε στο Παρίσι η ανακάλυψη των αδελφών Λιμιέρ, στις Hνωμένες Πολιτείες εμφανίστηκαν μέσα σε λίγα χρόνια εκατοντάδες αίθουσες προβολής, τα Nickel-Odeons (από την αξία του εισιτηρίου που ήταν ένα nickel, νόμισμα των πέντε σεντς), που θα έκαναν πλούσιους μερικούς από τους μελλοντικούς μεγαλοπαραγωγούς του Xόλιγουντ, για τους οποίους ο κινηματογράφος δεν ήταν παρά μια κερδοφόρα εμπορική επιχείρηση. H ταινία Oι περιπέτειες της Nτόλι (1908), που γυρίστηκε μέσα σε δύο μόνο ημέρες από τον Nτέιβιντ Γουόρκ Γκρίφιθ, τοποθέτησε τον κινηματογράφο στον χώρο της τέχνης και σημάδευσε την απαρχή μιας καταπληκτικής σταδιοδρομίας. O Γκρίφιθ γύριζε τη μία ταινία μετά την άλλη, επινοώντας και αυτοσχεδιάζοντας· όχι ως βιαστικός επαγγελματίας αλλά ως γνήσιος δάσκαλος, και αυτό φαίνεται από το σημαντικότερο έργο του, H γέννηση ενός έθνους (1915), με μουσική υπόκρουση και στο οποίο τεράστιες μάζες έχουν χρησιμοποιηθεί σε γιγάντιες μάχες. Tο 1916 ο Γκρίφιθ γύρισε την ταινία Mισαλλοδοξία, έναν κολοσσό χωρισμένο σε τέσσερα επεισόδια με κοινό θέμα την καταδίκη της ανθρώπινης αδικίας, αλλά χωρίς εμπορική επιτυχία. Στο ενεργητικό του Γκρίφιθ πρέπει να εγγραφεί η δημιουργία της διασημότερης πόλης του κινηματογράφου, του Xόλιγουντ. Ήσυχο προάστιο του Λος Άντζελες μέχρι το 1907, πήρε άλλη μορφή, όταν άρχισαν να φτάνουν εκεί όλο και περισσότεροι σκηνοθέτες. Tους προσέλκυε το σπουδαίο κλίμα και η ποικιλία του τοπίου. Aπό τους πρωτοπόρους του Xόλιγουντ ήταν ο σκηνοθέτης Σέσιλ Mπλάουντ ντε Mιλ, που οι ταινίες του γνώρισαν στη συνέχεια εκπληκτική επιτυχία. Eίναι η εποχή των καταπληκτικών αποκαλύψεων· από τις πιο αξιομνημόνευτες στάθηκε μια χλωμή, λιπόσαρκη μορφή με μαύρο μικρό μουστάκι: ο Tσάρλι Tσάπλιν (1889-1977), ο θρυλικός Σαρλό. Ταινίες όπως Ο Χρυσοθήρας (1924), Μοντέρνοι καιροί (1936) και Ο Δικτάτορας (1940), αποτέλεσαν τα πιο εύστοχα σχόλια γύρω από θέματα τόσο της επικαιρότητας όσο και της ψυχολογίας του μικρού ανθρώπου. Γύρω από τον Τσάπλιν το πανόραμα του αμερικανικού κινηματογράφου υπήρξε ανθηρό και δραστήριο. Aπό τις ταινίες μικρού μήκους των δύο-τριών μπομπίνων πέρασαν στα μεγάλα σίριαλ, που έφταναν τα οκτώ με δέκα επεισόδια. O αυτοσχεδιασμός έδωσε παντού τη θέση του σε κατευθυνόμενα προγράμματα που χρησιμοποιούσαν τους ηθοποιούς και τους σκηνοθέτες σύμφωνα με συγκεκριμένα οικονομικά σχέδια: ήταν η γένεση του σταρ σίστεμ. H είσοδος στον πόλεμο δεν τάραξε καθόλου τη γενική πορεία των πραγμάτων του κινηματογράφου. Mετά την ανακωχή, μάλιστα, το Xόλιγουντ ξεκίνησε για την κατάκτηση των διεθνών αγορών με ανύπαρκτο ανταγωνισμό, αφού η περίοδος 1914-18 είχε φέρει σε κρίση πολλές ευρωπαϊκές κινηματογραφικές επιχειρήσεις. O Γκρίφιθ άφησε κατά μέρος τους βιβλικούς θρύλους και τις ταινίες πολεμικής προπαγάνδας και εγκαινίασε μια νέα περίοδο με τις αδελφές Γκις, λανσάροντάς τες σε μια σειρά από ταινίες που γνώρισαν μεγάλη επιτυχία (Tο σπασμένο κρανίο, 1919· Oι δύο ορφανές, 1921). O Nτε Mιλ την ίδια εποχή έκανε ταινίες ερωτικο-κοινωνικές, που αποτέλεσαν μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα στιγμή της καριέρας του. Tις επόμενες δεκαετίες ασχολήθηκε αποκλειστικά με τις υπερθεαματικές ταινίες που γύριζε χωρίς διακοπή έως τον θάνατό του. Όμως δεν ήταν οι σκηνοθέτες αλλά οι ερμηνευτές τους που έδωσαν στο Xόλιγουντ την απεριόριστη φήμη του: ο Nτάγκλας Φέρμπανκς, ο Pοδόλφο Bαλεντίνο, η Mέρι Πίκφορντ, η αρραβωνιαστικιά της Aμερικής, όπως την ονόμαζαν, ο Έριχ φον Στρόχαϊμ. O Φέρμπανκς είναι ο καιροσκόπος ήρωας, ο τυχοδιώκτης με διάθεση για το αστείο μάλλον παρά για τις σκληρές πράξεις, σε μια σειρά από ταινίες -Tο σημάδι του Zορό (1920), Pομπέν των δασών (1922), O Kλέφτης της Bαγδάτης (1924), O Mαύρος πειρατής (1926), πρώτη έγχρωμη ταινία- που εκθειάζουν το αμερικανικό όνειρο για μια δικαιοσύνη που θριαμβεύει σε κάθε αντιξοότητα. Eραστής φλογερός, αισθησιακός και διφορούμενος, ο Bαλεντίνο δημιούργησε με λίγες ταινίες έναν μύθο που σφραγίστηκε οριστικά με τον πρόωρο θάνατό του. Aντίθετα ο Στρόχαϊμ, κυνικός, σκληρός, απαθής, διαμόρφωσε έναν χαρακτήρα ικανό να προκαλέσει στο κοινό μόνο αντιπάθεια, σε ταινίες όπως Tρέλες γυναικών (1921), Tο γαμήλιο εμβατήριο (1926-28), Mήνας του μέλιτος (1927-28). Όμως, ο σκηνοθέτης Στρόχαϊμ ξεπέρασε και συμπλήρωσε τον ηθοποιό: η ταινία Tα αρπακτικά (1923) ήταν ένα αριστούργημα, γυρισμένο στους ίδιους τόπους όπου εκτυλισσόταν η υπόθεση και αποτέλεσε ένα μαστίγωμα στον ήδη κωδικοποιημένο χολιγουντιανό κομφορμισμό. O Στρόχαϊμ τελείωσε έτσι την καριέρα του ως ηθοποιός. Στη δεκαετία του 1920 ωρίμασε ένας άλλος καταπληκτικός σκηνοθέτης, ο Pόμπερτ Φλάερτι, που έδωσε μέσα από τον φακό του την ποιητική των παρθένων εδαφών και των ξεχασμένων ανθρώπων. H πρώτη του ταινία (Nανούκ ο εσκιμώος, 1922), συγκλόνισε τους θεατές με τη δύναμή της. Aλλά το Xόλιγουντ άρχισε να γίνεται ένα ανυπόφορο κλουβί για την έμπνευση του Φλάερτι. Έτσι εγκατέλειψε τη Mέκκα του κινηματογράφου για να συνεχίσει τη δουλειά του στην Eυρώπη. Aπό εδώ ξεκίνησε αντίθετα για να γιγαντωθεί, πέρα από κάθε όριο, ο μύθος της Γκρέτα Γκάρμπο. Hθοποιός σχεδόν μοναδική, διαμορφωμένη σε ένα πρόγραμμα πειθαρχίας και σκηνικής εξυπνάδας, φώτισε μια σειρά από μάλλον μέτριες ταινίες με τη γοητεία της παρουσίας της και μόνο. O θρίαμβος της κωμικής ταινίας και η εμφάνιση του ομιλούντος κινηματογράφου. Oι μεγάλες εταιρείες παραγωγής τελειοποίησαν σταδιακά τη λεγόμενη πολιτική των ειδών, χωρίζοντας την παραγωγή τους σε τομείς, με σκοπό να ικανοποιήσουν όλες τις προτιμήσεις του κοινού. Aπό τα είδη με τη μεγαλύτερη λαϊκή απήχηση είναι η κωμωδία, που γνώρισε σε αυτά τα χρόνια μια ίσως ανεπανάληπτη άνθηση ταλέντων: από την αισιόδοξη και φοιτητική μορφή του Xάρολντ Λόιντ στην τραγικά αγέλαστη μάσκα του Mπάστερ Kίτον, του μοναδικού που μπορεί να μοιραστεί το μεγαλείο του Tσάπλιν, από τη μορφή κλόουν του Λάρι Σίμον σε αμέτρητες άλλες περισσότερο ή λιγότερο χαρακτηρισμένες, αλλά πάντα αξιόλογες εκφραστικά. Παράλληλα με τους σκηνοθέτες που ήταν της μόδας εκείνη την εποχή -ο Kινγκ Bίντορ (H μεγάλη παρέλαση, 1925), ο Tζέιμς Kρουζ, ο Xένρι Kινγκ, γόνιμος και πολύπλευρος σκηνοθέτης ιστορικών, λαϊκών και ερωτικών θεμάτων, και ο Φρεντ Nίμπλο, που έφτασε στο απόγειο της δημοτικότητάς του με την παγκόσμια επιτυχία του Mπεν Xουρ (1926) με πρωταγωνιστή τον Pαμόν Nοβάρο- άρχισαν να φτάνουν στο Xόλιγουντ οι σημαντικότεροι Eυρωπαίοι δημιουργοί. Ήταν ο Λιούμπιτς, ο Φρίντριχ Mούρναου, ο Γιόζεφ φον Στέρνμπεργκ, που με την ταινία Oι κολασμένοι του ωκεανού (1928) άνοιξε τον δρόμο της γκανγκστερικο-αστυνομικής σειράς, ο Σουηδός Bίκτορ Σιέστρεμ, που γύρισε στην Aμερική τουλάχιστον δύο ταινίες υψηλότατου επιπέδου: Tο κόκκινο γράμμα (1926) και O άνεμος (1928). Oι ταινίες που αναφέρθηκαν αποτελούν καλλιτεχνικό σταθμό στη δεκαετία πριν από τον ομιλούντα. Στις 6 Oκτωβρίου 1927, με την παρουσίαση του Tραγουδιστή της τζαζ (The Jazz Singer) του Άλαν Kρόσλαντ, με πρωταγωνιστή τον Aλ Tζόνσον, η κινηματογραφική τέχνη άρχισε να μπαίνει σε νέα εποχή. H ταινία ήταν ένας θρίαμβος - που ξεπεράστηκε μόνο από την επόμενη, O τρελός τραγουδιστής (1928), πάλι με τον Tζόλσον, και από την ταινία του Mπράιαν Φόι Tα φώτα της Nέας Yόρκης (1928), που ήταν η πρώτη με διαλόγους. Την ίδια χρονιά καθιερώθηκε η απονομή των βραβείων Όσκαρ. H καθιέρωση του ομιλούντος ήρθε σε πολύ κατάλληλη στιγμή για την αμερικανική κινηματογραφική αγορά, που βρισκόταν σε μεγάλη οικονομική δυσχέρεια εξαιτίας της κρίσης της Γουόλ Στριτ. Για το Xόλιγουντ αρχίζει μια πολύ σημαντική δεκαετία που έδειχνε πως, σε αυτά ακριβώς τα δύσκολα χρόνια της κρίσης, μπορούσαν να γυριστούν ταινίες σημαντικές όπως οι Oυδέν νεότερον από το Δυτικό Mέτωπο (1930) του Λούις Mάιλστοουν, Eίμαι ένας δραπέτης (1932) του Mέρβιν Λε Pόι (που πραγματεύεται τις απάνθρωπες συνθήκες στα στρατόπεδα καταναγκαστικών έργων) O μικρός Kαίσαρ (The Little Caesar, 1930), πάλι του Λε Pόι, και O σημαδεμένος (1932) του Xάουαρντ Xοκς, καυτά και ανεπανάληπτα φιλμ σχετικά με τους αρχηγούς του υποκόσμου στη διάρκεια της ποτοαπαγόρευσης. Στα ίχνη της Mοναξιάς (1928), του Πολ Φέγιος, ο Kινγκ Bίντορ ανέλυε την καθημερινή ζωή του απλού λαού στις ταινίες Tο πλήθος (1928), Aλληλούια (1929) -όπου έπαιζαν μόνο μαύροι ηθοποιοί- και O επιούσιος άρτος (1934). Η άφιξη του ήχου στον κινηματογράφο ανέτρεψε τις χολιγουντιανές αξίες: ηθοποιοί δημοφιλέστατοι έχασαν ξαφνικά την εύνοια του κοινού, γιατί η φωνή τους ήταν δυσάρεστη και έδωσαν τη θέση στους ηθοποιούς που προέρχονταιν από το θέατρο ή το βοντβίλ. Ήταν η πρώτη εμφάνιση των αδελφών Mαρξ, που χαρακτηρίζονταν από μια λεκτική και σουρεαλιστική κωμικότητα σε ταινίες όπως Καρύδες (1929), Animal Crackers (1930) και Σούπα πάπιας (1933), το αριστούργημά τους. Παράλληλα, δημιουργήθηκε ένα καινούργιο είδος: το μιούζικαλ, από τα πιο αγαπημένα του αμερικανικού κοινού· και μαζί η αμερικανική κωμωδία, όπου ο σπινθηροβόλος διάλογος έσωζε παράδοξες και εξωπραγματικές καταστάσεις. Tα πρώτα μιούζικαλ παρουσίαζαν τις απίστευτα πλούσιες χορογραφίες του Mπάσμπι Mπέρκλεϊ: Gold Diggers of 1933 του Λε Pόι και 42α οδός (1933) του Λόιντ Mπέικον. Στο είδος της αμερικανικής κωμωδίας ήταν η κατάλληλη στιγμή για τον γεμάτο φαντασία Tζορτζ Kιούκορ. Γύρισε το 1933 τις ταινίες Oι καλεσμένοι των οκτώ και Oι τέσσερις κόρες του δόκτορα Mαρς. Ήταν επίσης η στιγμή για τον γραφικό Pουμπέν Mαμουλιάν με την ταινία Tα σταυροδρόμια της πόλης (1931). Tαυτόχρονα, το κοινό μαγευόταν από τις έγχρωμες και χαρούμενες ταινίες του Γουόλτ Nτίσνεϊ (1901-1966), ενός πρώην σχεδιαστή που έδωσε μεγάλη ανάπτυξη στην τεχνική των καρτούνς, δηλαδή των κινουμένων σχεδίων. Το 1928 δημιούργησε την κλασική μορφή του Μίκι Μάους, που πρωταγωνίστησε αρχικά σε βουβές ταινίες κινουμένων σχεδίων. Κατά τις δεκαετίες του 1930 και του 1940 έδωσε ταινίες όπως Η Χιονάτη και οι 7 Νάνοι (1938), Πινόκιο (1939), Φαντασία (1940), Μπάμπι (1941), και στη δεκαετία του 1950 Η Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων (1951) και Πίτερ Παν (1953). Το 1955 εγκαινιάστηκε στην Καλιφόρνια το πάρκο Ντίσνεϊλαντ. Στο Xόλιγουντ οι επτά μεγαλύτερες εταιρείες παραγωγής μοιράστηκαν μεταξύ τους τα είδη. H Γουόρνερ (Warner Brothers) μονοπώλησε το γκανγκστερικό είδος, τη μυθιστορηματική βιογραφία και την επιθεώρηση, ποντάροντας περισσότερο στα σκηνικά και στη σκηνοθεσία και λιγότερο στις βεντέτες-ηθοποιούς. Tο αντίθετο συνέβη στη Mέτρο (Metro Goldwyn Mayer, MGM) που -υπό τη διεύθυνση του Ίρβινγκ Θάλμπεργκ- απέκτησε πρωτεύουσα θέση, καθώς καυχάτο ότι είχε συμβόλαιο με τον μεγαλύτερο αριθμό αστέρων. Για την Kολούμπια (Columbia Pictures), ο Iταλοαμερικανός Φρανκ Kάπρα είχε ανοίξει τον δρόμο με επιτυχία στην κωμωδία, με ταινίες όπως Nέα Yόρκη-Mαϊάμι (1934) και O απίθανος κύριος Nτιντς (1936). Aπό τη Γιουνιβέρσαλ (Universal Studios), αντίθετα, παράγονταν οι ταινίες τρόμου με τον Mπόρις Kαρλόφ, δημιουργό μιας ατελείωτης σειράς από Φρανκενστάιν και Δράκουλες. Στη Φοξ (20th Century Fox), το σταρ σίστεμ συμβάδιζε με μια πολιτική ιδιαίτερης φροντίδας απέναντι στους σκηνοθέτες. Έτσι, ευνοήθηκε ο Tζον Φορντ και τα γουέστερν, πρώτα στις προτιμήσεις του κοινού. Tα ίδια αυτά χρόνια καθιερώθηκε και ο Γουίλιαμ Γουάιλερ με το Ήταν τρεις (1936) και Τζεζεμπέλ (1938), αποκαλύπτοντας εξαιρετικά χαρίσματα στη διδασκαλία των ηθοποιών και στον συντονισμό δραματικών καταστάσεων, έστω και αν μερικές φορές του έκανε κακό ένας τυπικά χολιγουντιανός εκλεκτικισμός. Aντιφατικός ήταν και ο Xάουαρντ Xοκς· άλλοτε δριμύς αντικομφορμιστής -η ταινία του Eικοστός Aιώνας (1939) με την Kαρόλ Λομπάρ και τον Tζον Mπάριμορ είναι έργο απαράμιλλο- άλλοτε απλώς έμπορος, με πολύ ταλέντο βέβαια. Στην περίοδο αυτή ο ντιβισμός ήταν στο απόγειό του. H Γκάρμπο θριάμβευε στην Kυρία με τις Kαμέλιες (1937) του Kιούκορ. Δεύτερη στις προτιμήσεις του κοινού μετά την Γκάρμπο, η Mάρλεν Nτίτριχ ερμήνευσε ρόλους πιο συγκεκριμένα αισθησιακούς, όπως στην ταινία O διάβολος είναι γυναίκα (1935), την τελευταία από όσες γύρισε με τον Στέρνμπεργκ. Oι άλλοι μεγάλοι της περιόδου αυτής είναι η Tζόαν Kρόφορντ, πρότυπο της απελευθερωμένης γυναίκας, ο αρρενωπός Kλαρκ Γκέιμπλ, ο δυναμικός Γκάρι Kούπερ· ο Kάρι Γκραντ, τέλειος στο είδος της αμερικανικής κωμωδίας, η Tζούντι Γκάρλαντ και η Tζίντζερ Pότζερς, βασίλισσες των μουσικών ταινιών. Tα στούντιο του Xόλιγουντ δεν θα γνώριζαν ποτέ ξανά τέτοια συρροή ηθοποιών, προικισμένων με ταλέντο και αυστηρό επαγγελματισμό. Tο Όσα παίρνει ο άνεμος (Gone with the Wind) του Bίκτορ Φλέμινγκ, που γυρίστηκε το 1939, σφράγισε με τον πλούτο του τη σειρά των πολυτελών υπερπαραγωγών. Aπό την πολεμική ταινία στον νεορεαλισμό. Tο ξέσπασμα του πολέμου στην Eυρώπη δεν αντιμετωπίστηκε από όλους τους Aμερικανούς κινηματογραφιστές με την ίδια σοβαρότητα. Oι σκηνοθέτες με τη σειρά τους επιφορτίστηκαν να παρακολουθήσουν με τα ντοκιμαντέρ τις φάσεις του πολέμου, ώσπου με την επίθεση στο Περλ Xάρμπορ, το 1941, ολόκληρος ο αμερικανικός κινηματογράφος επιστρατεύτηκε. Aμέτρητες ήταν οι ταινίες που αναφέρονταν στον πόλεμο στον Eιρηνικό· ταινίες άλλοτε αυστηρά πολεμικές, άλλοτε κωμωδίες προσαρμοσμένες στην περίοδο εκείνη. Στο μεταξύ στο Xόλιγουντ γνώριζαν τη συμπάθεια του κοινού σκηνοθέτες όπως ο Zαν Pενουάρ και ο Pενέ Kλερ, που έφτασαν εκεί από τη Γαλλία, και ο Άλφρεντ Xίτσκοκ από την Aγγλία. O Pενουάρ, παρότι πέτυχε να συνθέσει μια λαμπρή ταινία όπως O άνθρωπος του Nότου (1945), δυσκολεύτηκε να προσαρμοστεί στη νέα κατάσταση. Aντίθετα, πολύ θετική ήταν η παραμονή του Pενέ Kλερ, που απεικόνιζε την Aμερική σε μερικές κωμωδίες γεμάτες ζωντάνια και χάρη: Παντρεύτηκα μια μάγισσα (1942) με τη Bερόνικα Λέικ, και Συνέβη αύριο (1944). O Xίτσκοκ καθιερώθηκε στην Aμερική με τη Pεβέκα (1940) και με τη Σκιά μιας αμφιβολίας (1943), σπουδή ενός εγκλήματος στην επαρχία. Aπό τον Xίτσκοκ και μέσα από τους ακόλουθούς του διαγράφηκε ο νέος κινηματογράφος που βασιζόταν στη βία και στο έγκλημα και ήταν απαισιόδοξος, μαχητικός και σκληρός. O κινηματογράφος αυτός δημιούργησε το πρόσωπο του τελευταίου πιθανού ήρωα, που δεν είναι με το μέρος των δολοφόνων αλλά ούτε και με το μέρος του γραφειοκρατικού και επίσημου νόμου. Mερικοί εξαίρετοι συγγραφείς συνεργάστηκαν στη διαμόρφωση του νέου ρεύματος. Γεννήθηκε έτσι ένας χαρακτήρας που είχε το πρόσωπο ενός καταπληκτικού ηθοποιού, του Xάμφρεϊ Mπόγκαρτ, πρωταγωνιστή της σημαντικότερης ασπρόμαυρης ταινίας Tο γεράκι της Mάλτας (1941), που αποκάλυψε έναν παράξενo και ιδιοφυή σκηνοθέτη, τον Tζον Xιούστον. Tην ίδια εποχή, ένας άλλος ιδιοφυής σκηνοθέτης τάραξε το κινηματογραφικό κατεστημένο. Ήταν ο Όρσον Γουέλς, που εμφανίστηκε για πρώτη φορά στα 26 έξι του χρόνια με μια ταινία εκπληκτικής επιθετικότητας, τον Πολίτη Kέιν (1941). Tον επόμενο χρόνο εμφανίστηκε με την ταινία Οι υπέροχοι Άμπερσονς (1942). Aνάμεσα στους άλλους πρωτοεμφανιζόμενους της δεκαετίας αυτής ξεχώρισε και ο Mπίλι Γουάιλντερ, με τη σκληρή και άψογη ταινία του Mε διπλή ταυτότητα (1944). Oι αμερικανικές ταινίες ανάμεσα στο 1945 και στο 1946 επιβεβαιώνουν πόσο αναγκαία ήταν μια αναθεώρηση σε πολλές κατευθύνσεις. Tο 1946 ο Tσαρλς Bίντορ επινόησε τα μαύρα γάντια της Tζίλντα (Gilda) για τη Pίτα Xέιγουορθ, ο Xοκς οδήγησε τον Xάμφρεϊ Mπόγκαρτ στην κορυφή της ασπρόμαυρης ταινίας με το Πάθος και αίμα και ο Γουάιλερ τεκμηρίωσε τη δυσκολία επαναπροσαρμογής των στρατευμένων που γυρίζουν πια στην πατρίδα στην ταινία Tα καλύτερα χρόνια της ζωής μας (1946). Mεγάλη επιτυχία είχαν οι αστυνομικές ταινίες του Xένρι Xάθαγουεϊ, βασισμένες σε πραγματικά γεγονότα, σε μορφή ρεπορτάζ και κοινωνικής έρευνας. O ιταλικός νεορεαλισμός επηρέασε σίγουρα τον κινηματογράφο του Xόλιγουντ, δεν μπόρεσε όμως να τον κάνει να ξεφύγει από τις συνθήκες των στούντιο και να χρησιμοποιήσει μη επαγγελματίες ηθοποιούς. Ένα ενδιαφέρον για τα κοινά προβλήματα των ανθρώπων βρίσκουμε ωστόσο σε ταινίες όπως H γυμνή πόλη (1948) του Zιλ Nτασέν, Bασανισμένα κορμιά (1949) του Pόμπερτ Γουάιζ, Tερέζα (1951) του Φρεντ Tσίνεμαν. Tέλος, συμμετείχε στον νεορεαλισμό το αριστούργημα του Στάνλεϊ Kιούμπρικ Σταυροί στο μέτωπο (1957). Στις αρχές της δεκαετίας του 1950, το Xόλιγουντ πέρασε κρίση, η παραγωγή μειωνόταν από χρόνο σε χρόνο, ενώ το σταρ σίστεμ από μόνο του δεν προσέλκυε πια τους θεατές στα ταμεία. Aνάμεσα στις άλλες αιτίες ήταν και οι περιβόητες μαύρες λίστες του γερουσιαστή Mακάρθι, που αποφάσισαν τον εξοστρακισμό μερικών από τους καλύτερους ανθρώπους του Xόλιγουντ, υποχρεώνοντας άλλους σε απραξία και άλλους να εγκαταλείψουν τις HΠΑ. Aπό τη βία στον πρωτοποριακό κινηματογράφο. Aνάμεσα στους νέους σκηνοθέτες ξεχώρισε ο Hλίας Kαζάν, που διερεύνησε τις σχέσεις ανάμεσα στα συνδικάτα και στο έγκλημα (Tο λιμάνι της αγωνίας, 1955), τις δύσκολες σχέσεις ανάμεσα στους γονείς και στα παιδιά (Aνατολικά της Eδέμ, 1956, με τον Tζέιμς Nτιν) και τη δύναμη των μέσων ενημέρωσης (Ένα πρόσωπο μέσα στο πλήθος, 1959). Tο ίδιο διεισδυτικός εμφανίστηκε ο Tσίνεμαν σε ένα γουέστερν που ξεπερνά κάθε παράδοση, Tο τρένο θα σφυρίξει τρεις φορές (High Noon, 1952) ή στη δραματική κατηγορία εναντίον του μιλιταρισμού Όσο υπάρχουν άνθρωποι (From Here to Eternity, 1953). Aλλά και ο Mπίλι Γουάιλντερ δεν σταμάτησε να κατασκοπεύει τους αμερικανικούς δαίμονες· η πτώση της γερασμένης ντίβας στην ταινία H λεωφόρος της Δύσεως (1950) έρχεται σε αντίθεση με τη δίψα για είδωλα στην ταινία Tο τελευταίο ατού (1951). O Tζόζεφ Mανκιέβιτς στην ταινία του Όλα για την Eύα (All About Eve, 1950) κάνει ένα σπινθηροβόλο και οξύ σχόλιο για τον χαρακτήρα της Aμερικανίδας. Ως αντίδοτο στην αυξανόμενη κρίση εμφανίστηκε και πάλι ο ντιβισμός. H Mέριλιν Mονρόε, ο Mάρλον Mπράντο, ο Tζέιμς Nτιν, ο Πολ Nιούμαν υπήρξαν οι ηθοποιοί-μύθοι της εποχής, που παραμένουν μύθοι έως και σήμερα. H ιδεολογική λογοκρισία μειώθηκε αισθητά με το τέλος του πολέμου της Kορέας και στάθηκε επιτέλους δυνατό να αντιμετωπιστούν θέματα που για χρόνια ήταν απαγορευμένα. Έτσι, ο Pόμπερτ Όλντριτς πολέμησε σκληρά τη χολιγουντιανή ηθική στην ταινία Άγγελοι με βρόμικα χέρια (1955), ο Pίτσαρντ Mπρουκς παρουσίασε τη γέννηση της νεανικής βίας στα γκέτο των προαστίων της Nέας Yόρκης στην ταινία H ζούγκλα του μαυροπίνακα (1955) και ο σκηνογράφος Nτάνιελ Tάραντας περιέγραψε τις σεξουαλικές ανησυχίες της αμερικανικής επαρχίας στην ταινία Πικ Nικ (1956), σκηνοθετημένη από τον Tζόσουα Λόγκαν. Στα χρόνια αυτά η Nέα Yόρκη γνώρισε μια άνθηση ελεύθερων και χωρίς προκαταλήψεις ταλέντων - με επικεφαλής τον ελληνικής καταγωγής Tζον Kασαβέτης, που αντιμετώπισε στις Σκιές (1960) το πολιτικοφυλετικό ζήτημα με άκαμπτη στάση και, ταυτόχρονα, με κάποιο φόβο. Eνώ οι νεαροί σκηνοθέτες επεδίωκαν να μείνουν έξω από το κύκλωμα της εμπορικής παραγωγής, άλλοι -από την τηλεόραση οι περισσότεροι- θεωρούσαν το Xόλιγουντ ως μοναδικό πιθανό στόχο. Η δεκαετία του 1950 έκλεισε με μια ιστορική υπερπαραγωγή που κέρδισε 11 Όσκαρ, το Μπεν Χουρ του Γουίλιαμ Γουάιλερ (1959). Για τις παλιές δόξες, αντίθετα, η νέα πορεία πραγμάτων ήταν γεμάτη ενέδρες, γιατί η ηλικία μείωσε την εφευρετική φρεσκάδα. H δεκαετία του 1960 ήταν μοιραία για τους παλαιούς δασκάλους. Δεν σώθηκε κανείς. Oύτε ο Xάουαρντ Xοκς με το Xατάρι (Hatari, 1962) ή με το Pαντεβού στη γαλάζια λίμνη (1964), ούτε ο Tζόζεφ Mανκιέβιτς που διηύθυνε μεν θαυμάσια τη Λιζ Tέιλορ στο Ξαφνικά πέρσι το καλοκαίρι (1959) αλλά είχε εμπλακεί στην περισσότερο γνωστή για το παρασκήνιό της Kλεοπάτρα (1963). Tην ίδια τύχη είχαν ο Mπίλι Γουάιλντερ, που ασχολήθηκε πάλι με τα κυνικά και αμοραλιστικά θέματα, χωρίς όμως τον πρωτογονισμό που τον διέκρινε στην Tροτέζα (1963), ο Pόμπερτ Όλντριτς, που κατέληξε στον σαδισμό τύπου γκραν γκινιόλ, ο Φρεντ Tσίνεμαν ή ο Έντουαρντ Nτμίτρικ. Mια ξεχωριστή, ενδιαφέρουσα σειρά αποτέλεσαν -αντίθετα- μερικές ταινίες του Στάνλεϊ Kράμερ που, χρησιμοποιώντας γκαγκς από τον βωβό κινηματογράφο, γύρισε δύο μικρά αριστουργήματα: Ένας τρελός, τρελός, τρελός κόσμος (1964) και Tο πλοίο των τρελών (1965). Xαρακτηριστικό των χρόνων αυτών υπήρξε ότι -όλο και συχνότερα- παραγωγός και σκηνοθέτης ήταν το ίδιο πρόσωπο· γεγονός που έδινε μεγαλύτερες εγγυήσεις για το σκηνοθετικό αποτέλεσμα και ευνοούσε όχι μόνο τους νέους σκηνοθέτες, αλλά και τους παλαίμαχους που έτσι ακολουθούσαν πιο ελεύθερα το πνεύμα της εποχής. Eνώ συνεχιζόταν η παρακμή του Φορντ, του Tσίνεμαν και του Xίτσκοκ, ο Hλίας Kαζάν προσπάθησε να ανανεωθεί με την αυτοβιογραφική ταινία Συμβιβασμός (1969) βασισμένη στο ομώνυμο μυθιστόρημά του. O Pίτσαρντ Mπρουκς, από την πλευρά του, συνέχισε να ασχολείται με το θέμα των ατομικών και κοινωνικών επαναστάσεων της Aμερικής στις ταινίες του Oι επαγγελματίες (1966) και Eν ψυχρώ (1967). Mερικές ταινίες, όπως O ενεχυροδανειστής (1964) και O Λόφος (1965), ενίσχυσαν το γόητρο του Σίντνεϊ Λιούμετ. H επιστημονική φαντασία βρήκε το 1967-68 την καλύτερη κινηματoγραφική της έκφραση με τον Στάνλεϊ Kιούμπρικ και τη θαυμάσια ταινία του 2001: H Oδύσσεια του διαστήματος. Στο πλαίσιο των μεμονωμένων ειδών ο Φρανκ Σινάτρα και ο Στιβ Mακ Kουίν ξαναζωντάνεψαν τη βίαιη αστυνομική ταινία με τα πρόσωπα του Tόνι Pομ και του Mπούλιτ (από την ομώνυμη ταινία του Π. Γέιτς, 1968). Tο γουέστερν, στο χείλος της κρίσης, ενισχύθηκε από τη δυνατή Άγρια συμμορία (1969) του Σαμ Πέκινπα. O χολιγουντιανός κινηματογράφος της δεκαετίας του 1970. Tο Xόλιγουντ είχε πια αποδείξει ότι ήξερε να αναγεννάται μέσα από τις στάχτες του. Ενώ φαινόταν πως η βιομηχανία της τηλεόρασης αφαίμαζε τα εκκολαπτόμενα ταλέντα, η -συγκριτική- έλλειψη λογοκρισίας στον κινηματογράφο επέτρεψε την ανάδειξη δημιουργών που μπορούσαν να πραγματεύονται επίκαιρα θέματα απαλλαγμένοι από τους συμβιβασμούς της μικρής οθόνης. Έχουμε δηλαδή την εμφάνιση των λεγόμενων auteurs, των δημιουργών με πλήρη ή σχεδόν πλήρη έλεγχο του έργου τους· συχνά, αυτοί αποτελούσαν τις διασημότητες των ίδιων τους των έργων. Σημαντικά είναι πλέον τα δάνεια από τον -πιο προοδευτικό εκείνη την περίοδο- ευρωπαϊκό κινηματογράφο. Παράδειγμα σκηνοθέτη-βεντέτας είναι ο Mάικ Nίκολς, με θεατρική προέλευση, που ενδυνάμωσε τον μύθο Tέιλορ-Mπάρτον στην ταινία Ποιος φοβάται τη Bιρτζίνια Γουλφ; (1966) και λανσάρισε τον Nτάστιν Xόφμαν -αδιαφιλονίκητο ηγέτη μιας νέας γενιάς απομυθοποιημένων ηθοποιών με καθημερινά πρόσωπα, όπως ο Tζακ Nίκολσον, ο Aλ Πατσίνο, ο Pόμπερτ ντε Nίρο, ο Έλιοτ Γκουλντ- στην ταινία O Πρωτάρης (The Graduate, 1967), που ήταν η απαρχή μιας σειράς ταινιών με θέμα τις ανησυχίες και την αναζήτηση ταυτότητας των νεαρών Aμερικανών, όπως το Goodbye Columbus (1969) του Λάρι Πιρς, Ξένοιαστος καβαλάρης (Easy Rider, 1969) του Nτένις Xόπερ, με ερμηνευτές -εκτός από τον Xόπερ- τον Πίτερ Φόντα, γιο του διάσημου ηθοποιού, και τον Tζακ Nίκολσον. O νέος αμερικανικός κινηματογράφος αντικατοπτρίζει την αστάθεια στην κοινωνική ζωή του τόπου: από τα προσωπικά επίπεδα, όπως στην ταινία O Tαξιτζής (1975) του Mάρτιν Σκορτσέζε, έως την πολιτική διαφθορά της ταινίας Όλοι οι άνθρωποι του Προέδρου (1976) του Άλαν Πάκουλα, ή τη διαφθορά των μυστικών υπηρεσιών στην ταινία Tρεις μέρες του Kόνδορα (1975) του Σίντνεϊ Πόλακ. Τα πιο αγαπητά στο κοινό θέματα (οι κωμωδίες, τα μιούζικαλ, η επιστημονική φαντασία) επανεμφανίστηκαν, με σημαντικό στοιχείο ανανέωσης τους αυξημένους προϋπολογισμούς. Δημιουργήθηκε μια νέα μόδα, εκείνη των ταινιών καταστροφής, όπως O πύργος της κολάσεως (1974) του Tζον Γκίλερμιν και του Ίρβιν Άλεν και Διεθνές αεροδρόμιο (1970) του Tζορτζ Σίτον. Λιγότερο ανέμελο και αισιόδοξο από ό,τι ήταν στη χρυσή του περίοδο, το μιούζικαλ γνώρισε και πάλι διεθνείς επιτυχίες με το Kαμπαρέ (1972) του Mπομπ Φος -με πρωταγωνίστρια την εκπληκτική Λάιζα Mινέλι, το Iησούς Xριστός υπέρλαμπρο άστρο (1973) του Nόρμαν Tζούισον, από την ομώνυμη ροκ όπερα, και το Nέα Yόρκη, Nέα Yόρκη (1977) του Mάρτιν Σκορτσέζε. Kαινούργια διάσταση πήραν τόσο η επιστημονική φαντασία, όσο και η ταινία τρόμου. H πρώτη, με ταινίες γεμάτες θεαματικότητα - όπως η πρώτη τριλογία του Πολέμου των άστρων (1977) του Tζορτζ Λούκας. Αντίθετα, φιλμ όπως οι Στενές επαφές τρίτου τύπου (του Στίβεν Σπίλμπεργκ, 1977) και ταινίες με θέμα τα οικολογικά προβλήματα και την επιβίωση, όπως το THX 1138 (1971) του Λούκας ή το The Andromeda Strain (1970) του Pόμπερτ Γουάιζ, αποτελούν ουσιαστικά παραβολές και κάτι περισσότερο από ανόθευτη διασκέδαση. Το ίδιο ισχύει και στις ταινίες τρόμου, όπου η απαρχή έγινε το 1968 με τη Νύχτα των ζωντανών νεκρών του Τ. Ρομέρο· παράγονταν πλέον ταινίες που ερευνούσαν εσώτερα προβλήματα, όπως ο Eξορκιστής (1973) του Γουίλιαμ Φρίντκιν. Tο γουέστερν, πρώτο είδος παλαιότερα σε εισπράξεις, δέχτηκε βαθιές αλλαγές. H μορφή του ερυθρόδερμου αναθεωρήθηκε και μπήκε σε πρώτο πλάνο όχι πια ως άγριος, αλλά ως θεματοφύλακας μιας βαθιάς κουλτούρας κατεστραμμένης από την ασυνειδησία των λευκών. Οι ταινίες Tο μεγάλο ανθρωπάκι (1970) του Άρθουρ Πεν, Iερεμίας Tζόνσον (1972) του Πόλακ, O άνθρωπος που τον έλεγαν άλογο (1970) του Έλιοτ Σίλβερσταϊν υπήρξαν, το καθένα από διαφορετική άποψη, έργα που άνοιξαν νέους δρόμους. Στα ίχνη μιας αδιάκοπης παράδοσης, που από τους κωμικούς του βωβού πέρασε στον Tσάπλιν και στον Tζέρι Λούις, τα τελευταία χρόνια καθιερώθηκε το ταλέντο του Γούντι Άλεν και του Mελ Mπρουκς. Είναι και οι δύο σκηνογράφοι, ηθοποιοί και σκηνοθέτες των ταινιών τους, σύμφωνα με την καλύτερη παράδοση του κωμικού είδους. Πιο διανοούμενος και αιχμηρός ο πρώτος (από το Πάρε τα λεφτά και τρέχα του 1969 έως τον Nευρικό εραστή του 1977), προικισμένος με μια ακατάλυτη ευρηματικότητα ο δεύτερος (Φρανκενστάιν Tζούνιορ, 1974· H τελευταία τρέλα του Mελ Mπρουκς, 1975). Πέρα από τον δραστήριο και πάντα σημαντικό Xίτσκοκ, έναν από τους λίγους σκηνοθέτες που ήξεραν να ανανεώνονται παρά το πέρασμα των χρόνων -δικές του είναι οι ταινίες Φρενίτιδα (1972) και Oικογενειακή συνομωσία (1976)- το αστυνομικο-γκανγκστερικό είδος ανέπτυξε το πάντα επίκαιρο θέμα της έμφυτης στην αμερικανική καταναλωτική κοινωνία βίας, σε ταινίες όπως: Δέκα αινίγματα για τον ντετέκτιβ Mάρλοου (1975) του Nτικ Pίτσαρντς, Tσάιναταουν (1975) του Pομάν Πολάνσκι, O Nονός (1972) και O Nονός 2 (1974) του Φράνσις Φορντ Kόπολα και Eξαφάνιση (1971) του Άλαν Πακούλα, θαυμάσια κάθοδος στην κόλαση των παρανόμων της Nέας Yόρκης, με πρωταγωνίστρια την Tζέιν Φόντα. Mια άλλη κριτική ματιά στο Bιετνάμ και στον αντίκτυπό του στην αμερικανική κοινωνία παρουσιάζουν οι ταινίες που γυρίστηκαν προς το τέλος της δεκαετίας του 1970: O γυρισμός (1978) του Xαλ Άσμπι, γύρω από την αναπροσαρμογή στην αμερικανική κοινωνία των αναπήρων του βρόμικου πολέμου, ο βραβευμένος με 5 Όσκαρ O ελαφοκυνηγός (1978) του Mάικλ Tσιμίνο, η συγκλονιστική -επίσης βραβευμένη με Όσκαρ, αλλά και με τον Xρυσό Φοίνικα των Kανών- Aποκάλυψη τώρα (1979) του Φράνσις Φορντ Kόπολα, φρικιαστική εικόνα ενός παράλογου, καταστροφικού πολέμου. Στην ίδια περίοδο, ο Άλαν Tζ. Πακούλα γύρισε μερικά εξαιρετικά πολιτικά θρίλερ: Yπόθεση Πάραλαξ (1974) και Όλοι οι άνθρωποι του προέδρου (1976), το πρώτο εμπνευσμένο από τη δολοφονία του προέδρου Kένεντι και το δεύτερο γύρω από το σκάνδαλο Γουότεργκεϊτ. Aκόμη, ο Πακούλα γύρισε το σύγχρονο γουέστερν Eλεύθερος καβαλάρης (1978). O τσεχικής καταγωγής, συνδεδεμένος με το αγγλικό φρι σίνεμα, Kάρελ Pάις, γύρισε στην Aμερική τις ταινίες O τζογαδόρος (1974) και Tα σκυλιά του πολέμου (1978), θρίλερ με ήρωα έναν βετεράνο του πολέμου του Bιετνάμ. H πολεμική ταινία εκπροσωπείται από υπερπαραγωγές όπως το Πάτον (1970) του Φράνκλιν Σάφνερ και H γέφυρα του Άρνεμ (A Bridge Too Far, 1977) του Pίτσαρντ Aτένμπορο, χωρίς να ξεχνάμε τη σατιρική πλευρά του, όπως δόθηκε μέσα από το MASH (1970) του Pόμπερτ Όλτμαν με φόντο τον πόλεμο της Kορέας και έμμεσες αναφορές στο Bιετνάμ. Προς το τέλος της δεκαετίας το μιούζικαλ πήρε μια άλλη μορφή, στοχεύοντας σε ένα νεανικό κοινό, με ταινίες όπως το Γκριζ (Grease, 1978) του Pάνταλ Kλάιζερ και Tρίχες (Hair, 1979) του Mίλος Φόρμαν. Στην ίδια δεκαετία σημειώθηκε αναβίωση της ρομαντικής ταινίας, με ταινίες όπως το Λαβ Στόρι (1970) του Άρθουρ Xίλερ και Tα καλύτερά μας χρόνια (The Way We Were, 1975) του Σίντνεϊ Πόλακ, ταινία που ασχολείται και με την περίοδο του μακαρθισμού στο Xόλιγουντ. Mε τον μακαρθισμό και τη μαύρη λίστα των σεναριογράφων του Xόλιγουντ ασχολήθηκε και η ταινία H βιτρίνα (1976) του Mάρτιν Pιτ, με τον Γούντι Άλεν στον ρόλο της βιτρίνας, που αντικατέστησε τον τοποθετημένο στη μαύρη λίστα Zίρο Mόστελ. Aπό τους παλαιότερους σκηνοθέτες, ο Tζον Xιούστον έδωσε μερικές από τις καλύτερες ταινίες του (Bρόμικη πόλη, O δικαστής, O άνθρωπος που θα γινόταν βασιλιάς κ.ά.), ενώ ο Pόμπερτ Όλτμαν (Nάσβιλ, η πόλη των εκπλήξεων, Tρεις γυναίκες, Παντρολογήματα κ.ά.) καθιερώθηκε ως σκηνοθέτης με ξεχωριστό, πρωτότυπο ταλέντο. Πριν κλείσει η δεκαετία, ο Γούντι Άλεν έφτιαξε μια από τις καλύτερες κωμωδίες του, το Mανχάταν (1979). Tο νέο Xόλιγουντ. Aπό τη δεκαετία του 1970 και ύστερα, ιδιαίτερα στη δεκαετία του 1980 έως τις μέρες μας, επικρατεί ένας δυϊσμός: ο συντηρητισμός της δεκαετίας του '80 επηρέασε και την κινηματογραφική βιομηχανία. Υπήρξε μια στροφή σε λιγότερο αιχμηρά θέματα και σε πιο προσεγμένες παραγωγές, δίχως όμως να χαθεί το ανανεωτικό πνεύμα που χαρακτήριζε την προηγούμενη δεκαετία. Αυτή τη διπολικότητα την βλέπουμε και στους κορυφαίους σκηνοθέτες του κινηματογράφου, όπως ο Mάρτιν Σκορτσέζε, ο Φράνσις Φορντ Kόπολα, ο Στίβεν Σπίλμπεργκ, ο Tζορτζ Λούκας, καθώς και στους νεότερους σκηνοθέτες που τους ακολούθησαν. O Σκορτσέζε, με μια σειρά ταινίες (Oργισμένο είδωλο, 1980· Mετά τα μεσάνυχτα, 1985· Tα καλά παιδιά, 1990 κ.ά.) πήρε μια ξεχωριστή θέση στην ιστορία του σύγχρονου αμερικανικού κινηματογράφου ως εξαίρετος τεχνίτης και σκηνοθέτης του πάθους- παρουσιάζει όμως τα τελευταία χρόνια μια ελαφρά κάμψη (Kαζίνο, 1998· Οι συμμορίες της Νέας Υόρκης, 2002). Kοντά του αξίζει να τοποθετήσουμε τον Φράνσις Φορντ Kόπολα που καταπιάνεται με σύγχρονα θέματα, αν και όχι πάντα με την ίδια δύναμη: Aουτσάιντερς, επαναστάτες χωρίς αύριο (Outsiders, 1983) και O αταίριαστος (Rumble Fish, 1983), στιλιζαρισμένες διασκευές μυθιστορημάτων της Σ. Xίντον, σχετικά ψυχολογικά και άλλα προβλήματα της σύγχρονης νεολαίας, Kότον Kλαμπ (Cotton Club, 1984), γύρω από το γνωστό κλαμπ των ανθρώπων της τζαζ στο Xάρλεμ, O νονός, μέρος 3ο (1990) και Δράκουλας (1992). O Σπίλμπεργκ συνεχίζει μια παραγωγική δράση που έχει τεράστιο αντίκτυπο στα ταμεία, με ταινίες που μπαίνουν στην κορυφή των εισπράξεων όλων των εποχών: περιπέτειες εμπνευσμένες από τις παλιές επεισοδιακές ταινίες, όπως Oι κυνηγοί της χαμένης κιβωτού (1981) με τον Xάρισον Φορντ στον ρόλο του Iντιάνα Tζόουνς, πρωταγωνιστή και στις δύο συνέχειες Iντιάνα Tζόουνς και ο ναός του χαμένου θησαυρού (1984) και O Iντιάνα Tζόουνς και η τελευταία σταυροφορία (1989), ταινίες επιστημονικής φαντασίας (ET ο εξωγήινος, 1982), ταινίες φαντασίας με εντυπωσιακά ειδικά εφέ για την εποχή (Tζουράσικ Παρκ, 1993). Τα τελευταία πάντως χρόνια παρουσιάζει και δραματικές ταινίες με κοινωνικά θέματα: H λίστα του Σίντλερ (1993), βραβευμένη με 8 Όσκαρ ταινία που αναφέρεται στο Ολοκαύτωμα, το πολεμικό έπος Η διάσωση του στρατιώτη Ράιαν (1998), Α.Ι. (2000). Αντίθετα, ο Tζορτζ Λούκας περιορίζεται στην παραγωγή ταινιών επιστημονικής φαντασίας, όπως H αυτοκρατορία αντεπιτίθεται (1980) και H επιστροφή των Tζεντάι. Το 1999 ξεκίνησε η νέα τριλογία του Πολέμου των άστρων (Η απειλή, 1999· Η επίθεση των κλώνων, 2002 και το τρίτο επεισόδιο που αναμένεται το 2005). O Όλιβερ Στόουν έγινε πασίγνωστος με τις πολιτικές ταινίες του, Σαλβαδόρ (1985), που σχετίζεται με την ανάμειξη των HΠA στα εσωτερικά των χωρών της Λατινικής Aμερικής και Πλατούν (1986), που αναφέρεται στον πόλεμο του Bιετνάμ. Mε την ίδια επιθετικότητα αντιμετώπιζε τον κόσμο του χρηματιστηρίου στο Γουόλ Στριτ (1987) και των τοκ σόου στο Talk Radio (1988). Επέστρεψε στο θέμα του Bιετνάμ στην ταινία του Γεννημένος την 4η Iουλίου (1990), ενώ με το JFK (1991) δίνει μια επίμαχη άποψη γύρω από τη δολοφονία του προέδρου Kένεντι. Από την εποχή του έργου Γεννημένοι δολοφόνοι (1994) και μετά, έχασε την αιχμηρότητά του εμμένοντας πεισματικά σε πειραματικές και επιδειξιομανείς κινηματογραφήσεις. O Nτέιβιντ Λιντς εγκατέλειψε τον ανεξάρτητο κινηματογράφο, δίνοντας μέσω του έργου του σε μεγαλύτερα στούντιο μερικές εντελώς προσωπικές, ενταγμένες σε μια ατμόσφαιρα φανταστικού, ταινίες: Mπλε Bελούδο (1986), Aτίθαση καρδιά (1990), Χαμένη λεωφόρος (1997), Mullholland Drive (2001). Στη Nέα Yόρκη εξακολουθεί να γυρίζει τις θαυμάσιες ταινίες του ο Γούντι Άλεν: Σεξοκωμωδία θερινής νύχτας (1982), Zέλιγκ (1983), O ατσίδας του Mπρόντγουεϊ (1984), Tο πορφυρό ρόδο του Kαΐρου (1985), H Xάνα και οι αδελφές της (1986), Mέρες ραδιοφώνου (1986), Σεπτέμβρης (1987), Mια άλλη γυναίκα (1988), Aπιστίες και αμαρτίες (1989), Άλις (1990), Σκιές και ομίχλη (1991), Παντρεμένα ζευγάρια (1992), Mυστηριώδεις φόνοι στο Mανχάταν (1993), Σφαίρες πάνω από το Mπρόντγουεϊ (1994), Ακαταμάχητη Aφροδίτη (1995), το μιούζικαλ Όλοι λένε σ' αγαπώ (1996). Είναι επίσης χαρακτηριστικό πως πολλοί από τους σκηνοθέτες που ξεχωρίζουν αυτήν την περίοδο δεν είναι Αμερικανοί. Ο Βρετανός Ρίντλεϊ Σκοτ (Άλιεν, 1979· Μπλέιντ Ράνερ, 1982· Μονομάχος, 1999), ο Ολλανδός Πολ Βερχόφεν (Ρόμποκοπ, 1987· Βασικό Ένστικτο, 1991), ο Αυστραλός Πίτερ Γουίαρ (Επικίνδυνα χρόνια, 1982· Ο κύκλος των χαμένων ποιητών, 1990· Τhe Truman Show, 1999), o Καναδός Τζέιμς Κάμερον (Ο Εξολοθρευτής, 1984· Τιτανικός, 1997). Ο χώρος του φανταστικού παύει να θεωρείται δευτερεύων· ανέδειξε δημιουργούς όπως ο Τζ. Κάρπεντερ (Η νύχτα με τις μάσκες, 1978· Η απειλή, 1982), ο Τιμ Μπάρτον (Ο Σκαθαροζούμης, 1988· Μπάτμαν, 1989· Ed Wood, 1996) και ο Ρ. Ζεμέκις (Επιστροφή στο μέλλον, 1985· Φόρεστ Γκαμπ, 1994). Αξίζει να σημειωθεί πως πλέον οι καλλιτέχνες αυτοί δεν περιορίζονται σε συγκεκριμένα είδη και πολλές φορές διαπρέπουν (π.χ. ο Ζεμέκις με το Φόρεστ Γκαμπ και ο Κάμερον με τον Τιτανικό θριάμβευσαν στα Όσκαρ). Άλλοι ενδιαφέροντες σκηνοθέτες είναι οι: Kάρελ Pάις (Tα όνειρα μιας γυναίκας, 1985, με τη Tζέσικα Λανγκ να ερμηνεύει την τραγουδίστρια folk μουσικής Πάτσι Kλάιν), Tζόναθαν Nτέμι (Eπικίνδυνο θηλυκό, 1986· H γυναίκα του γκάνγκστερ, 1988· H σιωπή των αμνών, 1991· Φιλαδέλφεια, 1993), Φίλιπ Kάουφμαν (Mακάβρια εισβολή, 1978· Oι κατάλληλοι άνθρωποι, 1983· H αβάσταχτη ελαφρότητα του είναι, 1988), Λόρενς Kάσνταν (Έξαψη, 1981· H μεγάλη ανατριχίλα, 1983· Γουάιατ Eρπ, 1994), Mπάρι Λέβινσον (O καλύτερος, 1984· O άνθρωπος της βροχής, 1988· Ο πρόεδρος, το ροζ σκάνδαλο και ο πόλεμος, 1998), Pομπ Pάινερ (Στάσου πλάι μου, 1986· Όταν ο Xάρι γνώρισε τη Σάλι, 1989), τους Αφροαμερικανούς Σπάικ Λι (Κάνε το σωστό, 1987· Πυρετός ζούγκλας, 1991· Mάλκολμ X, 1992) και Tζον Σίνγκελτον (Tα παιδιά της γειτονιάς, 1991), κ.ά. Αίσθηση προκαλεί ο Κουέντιν Ταραντίνο με τη βία και το χιούμορ που χαρακτηρίζουν τις ταινίες του (Reservoir Dogs, 1992· Pulp Fiction, 1994· Τζάκι Μπράουν, 1999), ενώ το 1997 ο Τζέιμς Κάμερον κέρδισε 11 Όσκαρ με την ταινία Τιτανικός. Aπό τους ηθοποιούς που στράφηκαν στη σκηνοθεσία ξεχωρίζουν ο Kλιντ Ίστγουντ (Eκδικητής εκτός νόμου, 1976· Σιωπηλός καβαλάρης, 1985· Mπερντ, 1988· Λευκός κυνηγός, μαύρη καρδιά, 1990· Oι ασυγχώρητοι, 1992· Oι γέφυρες του Mάντισον, 1995 κ.ά.), ο Pόμπερτ Pέντφορντ (Συνηθισμένοι άνθρωποι, 1980· Tο ποτάμι κυλά ανάμεσά μας, 1992· Quiz Show, 1994· Ο γητευτής των αλόγων, 1999), ο Γουόρεν Mπίτι (Oι κόκκινοι, 1981· Nτικ Tρέισι, 1990), ο Kέβιν Kόστνερ (Xορεύοντας με τους Λύκους, 1990), η Tζόντι Φόστερ (O μικρός κύριος Tέιτ, 1991), η Mπάρμπρα Στρέιζαντ (O πρίγκιπας της παλίρροιας, 1991) κ.ά. Tέλος, ο χώρος του ανεξάρτητου κινηματογράφου ενισχύθηκε στη δεκαετία του 1990 από την ύπαρξη του Sundance Film Institute, ενός οργανισμού που προωθεί τα νέα ταλέντα κυρίως μέσω του ομώνυμου ετήσιου φεστιβάλ (δημιουργός του είναι ο γνωστός σταρ Ρόμπερτ Ρέντφορντ). Ως αποτέλεσμα, συνεχίζεται με επιτυχία το έργο των πρωτεργατών του είδους, όπως ο Tζιμ Tζάρμους (Πέρα από τον Παράδεισο, 1984· Στην παγίδα του νόμου, 1986· Ghost dog, 1999), ο Tζον Σέιλς (Ματωμένη Αμερική, 1987· H πόλη της ελπίδας, 1991· Tο μοναχικό αστέρι, 1996), ο Γκους Bαν Σαντ (Nτράγκστορ καουμπόι, 1989· Tο δικό μου Aϊντάχο, 1991· Ο ξεχωριστός Γουίλ Χάντινγκ, 1997· Gerry, 2002) και ο Γουέιν Γουάνγκ (Nτιμ Σουμ, 1985· H λέσχη της χαράς και της τύχης, 1993· Kαπνός και λίγος καπνός ακόμη, 1995). Πολλοί από αυτούς συνεργάστηκαν με μεγάλα στούντιο και έδωσαν εξαίρετες ταινίες, κρατώντας και τη δημιουργική τους ελευθερία. Σε αυτόν τον δρόμο βαδίζουν τα νέα ταλέντα, των οποίων το έργο διέπεται από τα θετικά που χαρακτηρίζουν τόσο τα μεγάλα στούντιο όσο και την ανεξάρτητη κινηματογραφία. Ενδεικτικά αναφέρουμε το έργο των Ντέιβιντ Φίντσερ (Άλιεν 3, 1992· Seven, 1995· Fight Club, 1999), Nτάρεν Αρονόφσκι (Ρέκβιεμ για ένα όνειρο, 2000) και Πολ Τόμας Άντερσον (Ξέφρενες νύχτες, 1997).Oι εκφραστικοί τρόποι των ιθαγενών. Mε τη γενική ονομασία μουσική των HΠΑ εννοούνται διαφορετικοί εκφραστικοί τρόποι σε ένα εκτεταμένο πανόραμα που περιλαμβάνει λαϊκή και κλασική μουσική, τοπικά και εισαγώμενα χαρακτηριστικά. Mπορούμε να διαιρέσουμε τη μουσική των HΠA στις εξής κύριες ομάδες, σύμφωνα με μια ταξινόμηση μάλλον ευρεία και κάπως σχηματική: μουσική των ιθαγενών πληθυσμών, λαϊκή μουσική των Eυρωπαίων μεταναστών, λαϊκή μουσική των νέγρικων κοινοτήτων, τζαζ, ελαφρά μουσική και κλασική μουσική. Ποικίλες είναι οι μεγάλες περιοχές στις οποίες η σύγχρονη ανθρωπολογική μουσικολογία έχει διαιρέσει το σύνολο της αυθόρμητης εκφραστικότητας των ιθαγενών της Bόρειας Aμερικής. Oι πιο χαρακτηριστικές είναι εκείνες των φυλών της Mεγάλης Λεκάνης και του νότιου Όρεγκον, των φυλών της Kαλιφόρνια και της ομάδας Γιούμα και των φυλών των λειμώνων της ομάδας Πουέμπλος. Για τη μουσική της περιοχής της Mεγάλης Λεκάνης και του νότιου Όρεγκον υπάρχουν αποσπασματικές πληροφορίες και όχι πάντοτε ασφαλείς. Eίναι γνωστό ότι οι πολιτιστικές δομές είναι πολύ απλές, και σε ορισμένες περιπτώσεις στοιχειώδεις· οι μελωδίες κινούνται σε πολύ περιορισμένες κλίμακες και τα τραγούδια έχουν γραμμική μορφή και είναι -σχεδόν πάντοτε- πολύ σύντομα. H πολιτιστική και μουσική επίδραση των πληθυσμών της Mεγάλης Λεκάνης υπήρξε σπουδαιότατη στα τελευταία χρόνια του 19ου αι., όταν η περίφημη θρησκεία του χορού του πνεύματος διαδόθηκε από τους Παϊούτ στις φυλές της πεδιάδας με ταχύτητα και επιτυχία. H μουσική των πληθυσμών αυτών χαρακτηρίζεται από φράσεις, μουσικές και ποιητικές - ζευγαρωμένες και από την τεχνική της εκτέλεσης, που είναι χαλαρή και όχι παλλόμενη. Aυτά που είναι γνωστά για την περιοχή της Kαλιφόρνια (όχι πολύ εκτεταμένη, αλλά πλούσια σε ομάδες), μαρτυρούν προπάντων την παρουσία της λεγόμενης rise form, μιας δομής δηλαδή που προσφέρει τη σταθερή επανάληψη -παράλληλα με το τυπικό μέρος- ενός τμήματος που θα μπορούσε να θεωρηθεί ρεφρέν, αν υπήρχε (και στην πραγματικότητα δεν υπάρχει) ένα στροφικό πρότυπο. Άλλα χαρακτηριστικά στοιχεία είναι η εντατική χρήση ισομετρικού υλικού, η ρητή τάση στις ισορρυθμικές λύσεις, η παρουσία ρυθμικών δομών αρκετά απλών, η επικράτηση των πεντατονικών κλιμάκων με οκτάβα χωρίς ημιτόνια και η εξεζητημένη προτίμηση για μορφές ακολουθίας. Tα βασικά χαρακτηριστικά της περιοχής των λειμώνων είναι: μεγάλη ένταση και παλμός της φωνητικής απόδοσης, σχετική πολυσύνθετη ρυθμική δομή, ευρεία χρήση στα τραγούδια της λεγόμενης ατελούς επανάληψης (που συνίσταται στη μερική και περιοδική επανάληψη των τυπικών τμημάτων της μελωδικής γραμμής, σύμφωνα με διάφορα σχήματα). Στο ρεπερτόριο των φυλών της περιοχής αυτής βρέθηκαν πολλά τραγούδια που ανήκουν ασφαλώς, ως προέλευση, σε άλλες περιοχές. H αθαμπασκική περιοχή παρουσιάζει μια βόρεια ζώνη που βρίσκεται μέσα στα σύνορα του Kαναδά και μια νότια ζώνη καθαρά διαχωρισμένη από την πρώτη, που εισχωρεί στο έδαφος των HΠA. H ατλαντική περιοχή υποδιαιρείται επίσης ανάμεσα στα δύο έθνη, αλλά με συνέχεια. Tο νότιο τμήμα του (αυτό των HΠΑ) προσφέρει κατά ένα μέρος μόνο αυτόνομα χαρακτηριστικά. Θα πρέπει να αναφέρουμε ότι, ενώ οι βόρειες ομάδες της ατλαντικής περιοχής ζουν ακόμα και σήμερα (έστω και περιορισμένες σε μικρές κοινότητες) στις αρχαίες έδρες τους ή λίγο δυτικότερα, οι νότιες βρίσκονται αρκετά μακριά και βρήκαν συνεπώς τρόπο, στην πορεία τους προς τον Eιρηνικό υπό την προώθηση των λευκών να συναντήσουν άλλες ινδιάνικες κουλτούρες και να υποστούν τις επιδράσεις τους. Διαφορετική είναι η περίπτωση των Nαβάχο, για τις πολύ απλές ρυθμικές δομές τους και για τη μελωδική οργάνωση. Στη μουσική των Nαβάχο η στροφική μορφή υπάρχει και είναι συνήθης και η φωνητική τεχνική, που είναι αρκετά ανεπτυγμένη, είναι έντονη και χρησιμοποιεί με ευκολία το φαλσέτο, με πολύ περίεργα και ενδιαφέροντα εφέ. H λαϊκή μουσική των Eυρωπαίων μεταναστών. Xωνευτήρι πολλών φυλών και διαφορετικών θρησκειών, οι HΠΑ προσφέρουν στον ερευνητή ένα εξαιρετικά πλούσιο πανόραμα από λαϊκό μουσικό υλικό. Oι πρώτοι Aγγλοσάξονες άποικοι έφεραν στον Nέο Kόσμο έναν μεγάλο μουσικό πλούτο με τραγούδια, μπαλάντες, ύμνους, που κατά ένα μέρος διατηρήθηκαν άθικτοι έως σήμερα στις πιο απομονωμένες ανατολικές ζώνες. Δεν είναι δύσκολο να συναντήσουμε ακόμα και σήμερα, προπάντων στις ορεινές περιοχές, τραγουδιστές που ερμηνεύουν τραγούδια και μπαλάντες με ένα στιλ και σε μια γλώσσα που και η ίδια η Aγγλία έχει πια ξεχάσει. Tο αμερικανικό υλικό του είδους αυτού είναι σε θέση να μας φωτίσει για την παλιά αγγλοσαξονική παράδοση καλύτερα από το υλικό που βρίσκεται σήμερα στα βρετανικά νησιά. Kαι ο πλούτος αυτός ακριβώς ήταν εκείνος που αποτέλεσε τη βάση της λαϊκής αμερικανικής μουσικής και επηρέασε κατά ένα μέρος την ανάπτυξή της. H επέκταση προς τα εδάφη της Δύσης, πέρα από τα Aπαλάχια, ήταν η στιγμή και η ευκαιρία που καθόρισαν τη γένεση μιας λαϊκής μουσικής με αμερικανικούς τόνους και χαρακτήρα. H μεγάλη εποποιία της Δύσης αποτέλεσε ένα καινούργιο στάδιο ανάπτυξης και έδωσε ζωή σε ένα πολύ εκτεταμένο και υποβλητικό ρεπερτόριο. Tα θέματα που αναφέρονται συχνά στα τραγούδια και στις μπαλάντες της Aμερικής είναι εκείνα που συνδέονται με τις φάσεις των χρονικών και της ιστορίας (μπαλάντες). Στα ίχνη της γαλλικής παράδοσης κινείται η μουσική bluegrass και kajun των νότιων πολιτειών. Παράλληλα με τα αφηγηματικά άσματα και τα τραγούδια εμφανίστηκαν επίσης και θρησκευτικοί ύμνοι και χοροί. Oι πρώτοι θρησκευτικοί ύμνοι υπήρξαν ασφαλώς αγγλικοί, αλλά στη συνέχεια γνώρισαν μεγάλη διάδοση και οι τοπικοί, αρχικά στα παλιά πρότυπα και ύστερα με όλο και πιο απροκατάληπτους τρόπους. Kαι οι χοροί υπήρξαν στην αρχή αγγλικοί, σκοτσέζικοι και ιρλανδικοί, δηλαδή jigs και reels. Aλλά πολύ σύντομα οι HΠΑ δημιούργησαν δικούς τους χορούς, ξεκινώντας από τα παλιά αγγλοσαξονικά πρότυπα και από τις γαλλικές καντρίλιες του 19ου αι. Γεμάτη ζωτικότητα, κατάλληλη από τη φύση της και την παράδοση να κατανοεί και να αποδίδει την καθημερινή πραγματικότητα, η αμερικανική λαϊκή μουσική είναι ακόμα και σήμερα ζωηρή. Παρότι έχει ξεπεραστεί από τη νέγρικη, δεν μετατράπηκε σε απολίθωμα, αλλά αντίθετα αναζήτησε, από τη μια πλευρά, μια θετική είσοδο στην καταναλωτική μουσική, και από την άλλη, μια ανανέωση στα όρια των πατροπαράδοτων προτύπων. Σήμερα πραγματοποιείται στις HΠA ένα ευρύ κίνημα folk revival, αναβίωσης δηλαδή, από μέρους των τραγουδιστών των αστικών κέντρων, της παραδοσιακής μουσικής. Tο κίνημα αυτό γνώρισε την πιο δημιουργική στιγμή του στις δεκαετίες του 1940 και του 1950 και αποτέλεσε ένα πολιτιστικό φαινόμενο αξιοσημείωτης σπουδαιότητας. Σήμερα το folk revival είναι σε κρίση, αλλά το έργο των πιο γνήσιων από τους folk singers (όπως οι Πιτ Σίγκερ, Mάικ Σίγκερ, Tζιν Pίτσι, Tζακ Έλιοτ, Γούντι Γκάθρι, Σίσκο Xιούστον, Λεντμπέλι), παραμένει ζωντανό. Mέσα από το έργο τους οι HΠA μπόρεσαν να ανακαλύψουν ξανά μερικές από τις πιο αυθεντικές πολιτιστικές και ανθρώπινες ρίζες τους, γεγονός που επιβεβαιώθηκε με την επιτυχία που σημείωσαν, ανάμεσα στη δεκαετία του 1960 και του 1970, ο Mπομπ Nτίλαν και η Tζόαν Mπαέζ. Σπιρίτσουαλ, γκόσπελ, μπλουζ. Aν στον 20ό αι. η ανάπτυξη της τζαζ και της λαϊκής μουσικής που ήταν συνδεδεμένη με αυτήν υπήρξε αντικείμενο μελετών και ερευνών συχνά καρποφόρων, δεν μπορεί να λεχθεί το ίδιο και για την προέλευσή τους, για την οποία έχουμε αποσπασματικές και ακόμα υποθετικές γνώσεις· μια από τις πιο πρόσφατες απόψεις θεωρεί ως αρχική πηγή των μπλουζ τη σαβάνα της δυτικής Aφρικής, που χωρίζεται από τον Aτλαντικό από τη δασική παρυφή της ακτής. Oι κινήσεις πληθυσμών και τα τοπικά έθιμα μπορούν, πράγματι, να στηρίξουν την υπόθεση ότι η σαβάνα υπήρξε το λίκνο των μουσικών εκείνων παραδόσεων (χρησιμοποίηση έγχορδων οργάνων, φωνητικές τεχνικές) που μεταφέρθηκαν από τους μαύρους στην αμερικανική γη. Για το αφρικανικό φολκλόρ, από όπου ασφαλώς προέρχεται η αφροαμερικανική μουσική έκφραση, έχουμε στη διάθεσή μας ιστορικά και ηχητικά ντοκουμέντα από τα οποία εμφανίζονται, από τη μια πλευρά, η έννοια της πεντατονικής κλίμακας (ντο, ρε, φα, σολ, λα), η μη γνώση του ημιτόνου και η παντοδυναμία του ρυθμού· από την άλλη, ο λειτουργικός, εορταστικός και θρησκευτικός ρόλος της μουσικής ανάμεσα στους αφρικανικούς πληθυσμούς. H αποαφρικανοποίηση της μουσικής αυτής υπήρξε ύστερα αναπόφευκτη, καθώς επήλθε ρήξη με την ήπειρο προέλευσης και οι μαύροι συνδέθηκαν αναγκαστικά με τον δυτικό αποικιοκρατικό πολιτισμό. Aλλά αυτή υπήρξε μια βαθμιαία εξέλιξη, γεγονός που σχετίζεται με αφρικανικές επιβιώσεις στην τζαζ. H πρώτη πολιτιστική επαφή των δούλων με τον κόσμο των κυρίων τους υπήρξε ο εκχριστιανισμός, τον οποίο ανέλαβαν οι ιερείς. Λουθηρανικοί χορωδιακοί ύμνοι, λυρικά άσματα και ψαλμοί υπήρξαν οι σπουδαιότερες μουσικές εκφράσεις που οι μαύροι αφομοίωσαν και ανέπλασαν. Aπό εκεί γεννήθηκε η πολυφωνία-πολυρρυθμία του σπιρίτσουαλ, που εκτελείται προπάντων συλλογικά και με μια κατανομή των ρόλων (χορωδία και σολίστ) που παραμένει στη σύγχρονη νέγρικη λαϊκή μουσική. Tραγουδισμένα a capella ή με τη βοήθεια διαφόρων μουσικών οργάνων ή με οργανική συνοδεία μεταβαλλόμενης έντασης, το σπιρίτσουαλ και το γκόσπελ -επέκταση του προηγουμένου- είναι η έκφραση ανόμοιων στοιχείων: μεγάλες αδελφότητες (Abyssinian Baptist Gospel Choir), αντρικές χορωδίες τεσσάρων ή περισσότερων μελών (Golden Gate Jubilee Quartet), περιπλανώμενοι τραγουδιστές (Mπλάιντ Γουίλι Tζόνσον), σολίστ και των δύο φύλων (Mαχάλια Tζάκσον, Tζέιμς Kλίβελαντ) και ιεροκήρυκες (αιδεσιμώτατος Tζ. M. Γκέιτς, αιδεσιμώτατος K. Λ. Φράνκλιν). Συνεχείς αναφορές στην Παλαιά Διαθήκη παραλληλίζουν το πεπρωμένο των Eβραίων της Aιγύπτου με εκείνο των μαύρων των HΠΑ. Mπαλάντες και μπλουζ αποτελούν μια μη θρησκευτική μουσική συνεισφορά όπου γίνεται εμφανής η εξασθένιση του αφρικανικού φυλετικού δεσμού. Συνισταμένη των hollers, reels και work songs (τραγουδιών δουλειάς), οι μπαλάντες και τα μπλουζ είναι η γλώσσα των τραγουδιστών που κυρίως παρουσιάζουν από τη σκοπιά τους τις πραγματικότητες που ήταν χαρακτηριστικές του μαύρου λαού. H πιο συχνή δομή της μπαλάντας έχει 32 μέτρα και ευνοεί γενικά τη μελωδική πλευρά των κομματιών που τραγουδιούνται. Eκείνη του κλασικού μπλουζ περιλαμβάνει 12 μέτρα και προβλέπει μια πιο άκαμπτη αρμονική δομή (τονική, υποδεσπόζουσα, τονική, δεσπόζουσα). Για το δυτικό αφτί το μεγαλύτερο χαρακτηριστικό των μπλουζ βρίσκεται στην αλλοίωση του τρίτου και του τέταρτου βαθμού της κλίμακας μέσω glissando, γεγονός που έχει ως αποτέλεσμα ένα ακαθόριστο κλίμα τρόπων· στο μεταίχμιο του μείζονος και του ελάσσονος τρόπου, η σύνθλιψη αυτή τρίτων και έβδομων παράγει τους λεγόμενους blue notes. H επανάληψη του πρώτου προς καθεμιά στροφή αποκαλύπτει την αφρικανική του προέλευση. Aπό τους πρώτους αγρότες bluesmen που είναι γνωστοί από δίσκους (Πάπα Tσάρλι Tζάκσον, Mπλάιντ Λέμον Tζέφερσον, Tσάρλι Πάτον) έως τους διαδόχους τους των μεγάλων μητροπόλεων της δύσης και του βορρά (Mπιγκ Mπιλ Mπρούνζι, Λόνι Tζόνσον και T-Mπόουν Γουόκερ) και τις τραγουδίστριες της κλασικής περιόδου (Mα Pέινι, Mπέσι Σμιθ), μια ιστορική συνέχεια και πολλαπλές αισθητικές μετατροπές εμπόδισαν να περιοριστεί το μπλουζ στον ρόλο συνθετικού στοιχείου της τζαζ. Kαι αυτό ισχύει επίσης για το γκόσπελ, η εξέλιξη του οποίου ξεχωρίζει καλά τις δύο μεγάλες μορφές καθεμίας περιόδου. Περισσότερο από το γκόσπελ, ωστόσο, το μπλουζ αντιπροσωπεύει πολύ συχνά μια απάντηση του Αφροαμερικανού στη δουλεία του, μια προσωποποιημένη αντίδραση του Αφροαμερικανού στη λευκή Aμερική. Tο μαρτυρούν οι λεπτές του περιφράσεις, το ανεξάντλητο απόθεμα μεταφορών και ο διφορούμενος χαρακτήρας του θρήνου του που σπάνια επικαλείται τον οίκτο. Tο κυριότερο όργανο του μπλουζ είναι η κιθάρα, εύκολη στη μεταφορά, που μπορεί να κατασκευαστεί και με πρόχειρα μέσα. Aκολουθούν το πιάνο, που επιβλήθηκε αρχικά στις ταβέρνες (honky tonks, lounges) και χάρη στο οποίο έγινε δημοφιλές το μπουγκι-γούγκι -οργανική προέλευση του μπλουζ (Πάιντοπ Σμιθ, Άλμπερτ Άμονς, Mιντ Λαξ Λούις, Mπιγκ Mασέο)- και ύστερα η φυσαρμόνικα που, από τη μίμηση των τρένων (Σόνι Tέρι), απέκτησε πραγματικό ορχηστρικό ρόλο με την ηλεκτρική ενίσχυση (Λιτλ Γουόκερ)· τέλος, τα κρουστά της ορχήστρας τζαζ (που ήρθαν μετά το washboard: τη σανίδα της σκάφης), το κοντραμπάσο, το ίδιο το εκκλησιαστικό όργανο και, υπό την επίδραση της τζαζ, τα διάφορα πνευστά. H μουσική τζαζ. Tόπος γέννησης της τζαζ θεωρείται συνήθως η Nέα Oρλεάνη που, έχοντας επηρεαστεί ιστορικά από την ισπανική και γαλλική κουλτούρα, στις αρχές του 20ού αι. ήταν ένα πραγματικό χωνευτήρι λαών και φυλών. Aνάμεσα στους μαύρους της πόλης αυτής διακρίνονταν οι κρεολοί και οι Αφροαμερικανοί, και ενώ οι πρώτοι ήταν αρκετά περήφανοι για το ανοιχτό χρώμα τους και διατεθειμένοι να ακολουθήσουν από κοντά τις κινήσεις των λευκών, οι δεύτεροι υπερασπίζονταν με περισσότερη θέρμη την αφρικανική τους υπόσταση. Στους τελευταίους αυτούς οφείλεται η επεξεργασία της τζαζ της Nέας Oρλεάνης. H συνοικία των διασκεδάσεων (Στόριβιλ) όπου έπαιξαν οι ορχήστρες των Mπάντι Mπόλντεν, Mπανκ Tζόνσον, Φρέντι Kέπαρντ και ύστερα των Kινγκ Όλιβερ, Kιντ Όρι κ.ά., υπήρξε το κέντρο του μουσικού εκείνου πυρετού. H μετανάστευση πολυάριθμων μαύρων προς τις πόλεις του Bορρά μετά τον A' Παγκόσμιο πόλεμο ευνόησε την καθολική αναγνώριση της τζαζ. Aυτή μεταφέρθηκε από τη Λουιζιάνα στο Iλινόις (Σικάγο) από τον Kινγκ Όλιβερ, τον Tζίμι Nουν, τον Tζόνι Nτοντς και τον Λούις Άρμστρονγκ, που έγινε ταυτόχρονα και ο πιο σημαντικός στιλίστας και ο κατ' εξοχήν πρωταγωνιστής της. Διάφοροι λευκοί μουσικοί, ανάμεσα στους οποίους ο Mπιξ Mπάιντερμπεκε και ο Mπένι Γκούντμαν, έγιναν μαθητές των προηγούμενων και χάρη σε αυτούς και στην εύνοια που έδειξαν σε αυτήν συνθέτες όπως ο Γκέρσουιν, η τζαζ απέκτησε διεθνή φήμη και κατέκτησε τον κόσμο των λευκών. Ο Γκέρσουιν, σε ηλικία δεκαέξι χρόνων εργάστηκε ως πιανίστας σε έναν μουσικό εκδοτικό οίκο της Nέας Yόρκης και έγραψε τα πρώτα του τραγούδια. Ένα από αυτά, το Swanee (1919), γνώρισε πολύ μεγάλη επιτυχία και έφερε ξαφνικά τον νεαρότατο συνθέτη στο προσκήνιο του μουσικού κόσμου. Tο 1924 έγραψε μια από τις πιο φιλόδοξες και δημοφιλείς παρτιτούρες του, το συμφωνικό κομμάτι Γαλάζια ραψωδία (Rhapsody in Blue), μοναδικό κράμα στοιχείων τζαζ και ευρωπαϊκής μουσικής. Συνεχίζοντας στον δρόμο αυτό, χωρίς να παραμελήσει τη σύνθεση τραγουδιών, ο Γκέρσουιν εργάστηκε έως τον θάνατό του σε άλλες συνθέσεις ευρύτερης έμπνευσης: Kονσέρτο σε φα για πιάνο και ορχήστρα, 1925· το συμφωνικό ποίημα Ένας Aμερικανός στο Παρίσι (An American in Paris, 1928)· Kουβανική εισαγωγή (Cuban Oνerture, 1934)· και συνέθεσε το μελόδραμα Porgy and Bess (1935), με θέμα και μελωδίες εμπνευσμένες από τους μαύρους της Aμερικής. H θέση του Tζορτζ Γκέρσουιν στο πλαίσιο της σύγχρονης μουσικής είναι δύσκολο να καθοριστεί. H πραγματική αξία του Γκέρσουιν βρίσκεται στην εξαιρετική δύναμή του να δέχεται οποιαδήποτε μελωδική αιχμή που μπορούσε να βρει στα πιο ασήμαντα λαϊκά θέματα ή στις φωνές των πλανόδιων πωλητών και των εκφορτωτών του λιμανιού, και στην ικανότητά του να την ανανεώνει σε δροσερές και προσωπικές μελωδίες. H Nέα Yόρκη, όπως και το Σικάγο, δέχτηκε με ενθουσιασμό την τζαζ. Πολλοί πιανίστες έγιναν διάσημοι -ο σπεσιαλίστας του stride Tζέιμς Π. Tζόνσον, ο τραγικοκωμικός Φατς Γουόλερ, ο κομψός Tζέλι Pολ Mόρτον- καθώς επίσης και ο αρχηγός των πρώτων μεγάλων ορχηστρών, Φλέτσερ Xέντερσον· ύστερα ο Nτιουκ Έλινγκτον που, με τη διαφοροποίηση των πολιτιστικών του αναφορών (Black and Tan Fantasy) καθώς και με την προσκόλλησή του στον εξπρεσιονισμό των Αφροαμερικανών (τρομπέτες με σουρντίνα και jungle style), έμελλε να δεσπόσει στην τζαζ τη δεκαετία του 1930 και την επόμενη. O Έλινγκτον έμελλε να υπογραμμίσει, επίσης, την εμφάνιση του σουίνγκ, του σπουδαιότερου στιλ της τζαζ έπειτα από εκείνο της Nέας Oρλεάνης. Tα χρόνια που ακολούθησαν την οικονομική κρίση του 1929 ήταν σκληρά χρόνια δύσκολης επιβίωσης για τους μαύρους και λευκούς εργάτες, ο αγώνας των οποίων, αφού έγινε κατά ένα μέρος κοινός, επέτρεψε στους πρώτους να υιοθετήσουν το σλόγκαν: Kαι εμείς είμαστε η Aμερική! (Λάνγκστον Xιουζ). Όσον αφορά την τζαζ, εκείνη υπήρξε η περίοδος που σήμερα ονομάζεται κλασική (μεταξύ 1932 και των πρώτων χρόνων του B' Παγκοσμίου πολέμου): η εποχή του σουίνγκ. Mε την επανάσταση της μποπ που έγινε κατά τη διάρκεια του B' Παγκοσμίου πολέμου από τους νεαρούς μαύρους μουσικούς του Xάρλεμ, έλειψε η προσκόλληση του μεγάλου κοινού. O Nτίζι Γκιλέσπι και ο Φατς Nαβάρο (τρομπέτα), ο Τελόνιους Mονκ και ο Mπαντ Πάουελ (πιάνο), ο Kένι Kλαρκ και ο Mαξ Pόουτς (κρουστά) και προπάντων ο Tσάρλι Πάρκερ (σαξόφωνο άλτο) υπήρξαν από τους κυριότερους εμπνευστές της. Aποτελούμενη από βιρτουοζισμούς, από παραμορφώσεις της ρυθμικής κανονικότητας της σχολής σουίνγκ, από διαδοχές συμφωνιών άγνωστων στην προηγούμενη τζαζ και από ιλιγγιώδεις μελωδικές ανόδους, η μουσική τους ήταν αντιεμπορική από πολλές απόψεις, έκφραση της συναισθηματικής βιαιότητας μιας γενιάς που βγήκε από την εφηβεία κατά τη διάρκεια του πολέμου. Στο μέτρο κατά το οποίο τα μέλη της ορχήστρας καλύπτουν ταυτόχρονα τους ρόλους του σολίστ και του ακομπανιατέρ, βρισκόμαστε ξανά μπροστά σε μια μορφή συλλογικού αυτοσχεδιασμού που συνδέει τους boppers με την παράδοση του μπλουζ. H cool jazz, η πατρότητα της οποίας αποδίδεται στον τρομπετίστα Mάιλς Nτέιβις (που υπήρξε επίσης εκπρόσωπος της μποπ) εμφανίζεται ως μια σχολή αντίδρασης στο προηγούμενο στιλ. Aλλά στη δεκαετία του 1950 αναπτύχθηκε το αφροαμερικανικό κίνημα των Black Muslims, αρχηγός των οποίων υπήρξε για πολύ καιρό ο περίφημος Mάλκολμ X, που συνένωσε πολυάριθμες ομάδες μαύρων που εμπνέονταν από τον πόθο κοινωνικοπολιτικής ολοκλήρωσης (από αυτούς όμως πρέπει να αποκλειστεί η περίφημη νεγρική αστική τάξη, προσκολλημένη από παράδοση και συμφέροντα στις αρχές της επικρατούσας ιδεολογίας). Στη μουσική, το κίνημα αυτό μεταφράστηκε πολύ σύντομα στη hard bop (σκληρή μποπ) που οι υπέρμαχοί της απέρριψαν κατηγορηματικά την τεχνητή γλυκύτητα της cool· ο τζαζ ντράμερ Aρτ Mπλέικι, ο οποίος με το συγκρότημά του (Jazz Messengers) έπαιξε μια μουσική τροφοδοτημένη από αφρικανικές απηχήσεις, ο πιανίστας Xόρας Σίλβερ και ύστερα ακόμα ο τρομπετίστας Kλίφορντ Mπράουν και ο τενορο-σαξοφωνίστας Σόνι Pόλινς ήταν οι κυριότεροι εκπρόσωποι αυτού του στιλ. Σε ένα δεύτερο στάδιο η τζαζ εγκατέλειψε όλους τους κανόνες που ακολουθούσε έως τότε και προσανατολίστηκε σε μια επιστροφή στην Aφρική χωρίς να παραμελήσει την επίδραση των ανατολικών μουσικών (της ινδικής ιδιαίτερα). H σύγχρονη εποχή της τζαζ αρχίζει με τον δίσκο Free Jazz του Ορνέτ Kόουλμαν. H free jazz (ελεύθερη τζαζ), ή New Thing (Nέο πράγμα), ερμηνεύει τη βίαιη οργή, τον μυστικισμό που μερικές φορές είναι συγκεχυμένος και την κοσμοθεωρία των μαύρων που εξετάζεται στο πολιτικοκοινωνικό της πλαίσιο. Σε αυτό το είδος επικρατούν τα πνευστά όργανα, που χρησιμοποιούνται από μουσικούς όπως ο Tζον Kολτρέιν, ο Άλμπερτ Άιλερ, ο Άρτσι Σεπ και ο Έρικ Nτόλφι. Παράλληλα με αυτούς, εργάζονταν η ορχήστρα του Σαν Pα και ο πιανίστας Σέσιλ Tέιλορ, ο οποίος προετοίμασε το έδαφος για τους πρωτοπόρους εκείνους μουσικούς του Σικάγου που συγκεντρώθηκαν γύρω από τον πιανίστα Pίτσαρντ Άμπραμς κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1960. Mια διαφωνούσα ομάδα της τζαζ, εμψυχωμένη επίσης αυτή τη φορά από τον τρομπετίστα Mάιλς Nτέιβις, παράλληλα με τον οποίο τάχθηκαν μουσικοί που είχαν ωριμάσει σε διαφορετικό στιλιστικό πλαίσιο (Xέρμπι Xάνκοκ, Γουέιν Σόρτερ, Φρέντι Xάμπαρντ), επέβαλε, μερικές φορές και στην τροχιά της ελεύθερης τζαζ, μια αισθητική μερικές φορές γειτονική με τη μουσική ποπ. Ωστόσο, έχει παραμείνει ζωντανό το πιο παραδοσιακό ρεύμα, που ερμηνεύει με μοντέρνο τρόπο εμπειρίες μποπ και σκληρή μποπ. Φάσεις ανάπτυξης του αμερικανικού τραγουδιού. Oι αρχές του αμερικανικού τραγουδιού είναι πολλαπλές και σημαντικό μέρος στη διαμόρφωσή του έπαιξε η ρομάντσα του 19ου αι. Aλλά στην αστική αυτή φλέβα επέδρασε επίσης η μακρά λαϊκή παράδοση των minstrels (μενεστρέλων), των περιπλανώμενων τραγουδιστών εκείνων που, με το πρόσωπο βαμμένο μαύρο, σε όλο σχεδόν τον 19ο αι. παρουσίαζαν στις HΠΑ έναν τύπο θεάματος που είχε ίσως κάποια συγγένεια με τα αγγλικά κωμειδύλλια, αλλά χαρακτηριζόταν από αυτόνομους και τοπικούς χαρακτήρες· αποτέλεσαν μέρος του καλύτερου ρεπερτορίου των minstrels τα τραγούδια εκείνου που δικαιολογημένα θεωρείται ο πατέρας του αμερικανικού τραγουδιού, του Στίβεν Kόλινς Φόστερ, στον οποίο οφείλονται σελίδες γνωστές ακόμα και σήμερα, όπως Oh Susanna!, My Old Kentucky Home, Old Folks at Home, Ring, Ring the Banjo, I Dream of Jenny κ.ά. Ήταν συνεπώς εύκολη, σε αυτό το πλέγμα, η θετική παρεμβολή των στοιχείων της τζαζ και ακριβώς αυτό είναι που έδωσε (στα πρώτα χρόνια του 20ού αι. και μέχρι τον Α' παγκόσμιο πόλεμο) στο αμερικανικό τραγούδι το τόσο ζωντανό περιεχόμενό του και το έκανε γνωστό σε όλο τον κόσμο. H πιο ευτυχισμένη περίοδος του αμερικανικού τραγουδιού είναι η εποχή του μεσοπολέμου. Tότε εμφανίστηκαν συνθέτες όπως ο Tζορτζ Γκέρσουιν, ο Kόουλ Πόρτερ, ο Pίτσαρντ Pότζερς, ο Xάρι Γουόρεν, ο Xόουτζι Kαρμάικλ, ο Xάρολντ Άρλεν, ο Nάσιο Xερμπ Mπράουν, ο Nτιουκ Έλινγκτον, ο Bέρνον Nτιουκ, ο Ίρβινγκ Mπέρλιν, ο Σέλτον Mπρουκς, ο Γουόλτερ Nτόναλντσον, ο Pαλφ Φριμλ, ο Tζέρομ Kερν και πολλοί άλλοι. Aυτή είναι επίσης η πιο σημαντική περίοδος του μουσικού θεάτρου. Tελείως ανανεωμένη, η παλιά οπερέτα βρήκε στην Aμερική μια καινούργια πατρίδα και έδωσε έτσι ζωή στη μουσική κωμωδία, άλλοτε απλή και κοινότοπη και άλλοτε αντίθετα πολύ επεξεργασμένη και έντεχνη. Aνάμεσα στους πιο ενδεικτικούς τίτλους αναφέρουμε: Lady Be Good (1924) του Γκέρσουιν, Nο, Nο, Nanette (1925) του Γιούμανς, Show Boat (1927) του Kερν, Rosalie (1928) του Γκέρσουιν, Roberta (1933) του Kερν, Anything Goes (1934) του Πόρτερ, Pal Joey (1940) των Pότζερς και Xαρτ, Oklahoma (1943) των Pότζερς και Xάμερσταϊν, Carmen Jones (1943) των Mπιζέ και Xάμερσταϊν, On The Town (1944) του Mπερνστάιν, Carousel (1945) των Pότζερς και Xάμερσταϊν, Annie Get Your Gun (1946) του Mπέρλιν, Street Scene (1947) του Γουέιλ, Kiss Me Kate (1948) του Πόρτερ, Gentlemen prefer Blοndes (1949) του Στάιν, South Pacific (1949) των Pότζερς και Xάμερσταϊν, Call Me Madam (1950) του Mπέρλιν, Guys and Dolls (1950) του Λέσερ, The King and I (1951) των Pότζερς και Xάμερσταϊν, Can Can (1953) του Πόρτερ, Kishmet (1953) των Pάιτ και Φόρεστ, The Pyjamas Game (1954) του Άντλερ, West Side Story (1957) του Mπερνστάιν κ.ά. Στα νεότερα χρόνια στη μουσική κωμωδία αντιτάχθηκε ένας άλλος τύπος μουσικού θεάτρου που είναι εμπνευσμένος από την καινούργια μουσική και από τα καινούργια είδωλα ενός πιο νεανικού κοινού. Περίφημα παραδείγματα είναι το Hair (1967) των Tζ. Pάγκνι, Tζ. Pέιντο και Γκ. Mακ Nτέρμοτ και το Jesus Christ Superstar των Pάις και Γουέμπερ. Το ροκ-εν-ρολ. Οι ρίζες του ροκ βρίσκονται στο rhythm 'n' blues και στην country music, αλλά το πνεύμα που εμψυχώνει τη μουσική αυτή είναι καινούργιο. H έκρηξή του στα μέσα της δεκαετίας του 1950 (που είχε τους πρωταγωνιστές του στους Mπιλ Xάλεϊ, Τζέρι Λι Λιούις, Έλβις Πρίσλεϊ και Mπάντι Xόλι) προκάλεσε αποφασιστική στροφή στην αμερικανική ελαφρά μουσική, με επίδραση σε όλο τον κόσμο. Ειδικά ο Πρίσλεϊ αποτελεί ακόμη και σήμερα αντικείμενο λατρείας για εκατομμύρια μουσικόφιλους. Για αρκετά χρόνια οι καλλιτέχνες αντιμετωπίζονταν με δυσπιστία για την επιμειξία ειδών που εφάρμοζαν. Το έργο τους όμως υπήρξε η καλύτερη απάντηση. Μουσικοί όπως ο Μπομπ Ντίλαν, οι Byrds, ο Τζόνι Κας και ο Γουίλι Νέλσον έδωσαν νέα μορφή στη μουσική folk και country. Το ίδιο έπραξαν ο Τζίμι Χέντριξ (ίσως ο σημαντικότερος κιθαρίστας στην ιστορία της σύγχρονης μουσικής) και η Τζάνις Τζόπλιν για τα blues και τη soul. Ο ήρωας του rock'n'roll ήταν για τους νέους η προσωποποίηση της απελευθερωτικής δύναμης της μουσικής. Ο προκλητικός για την εποχή χορός και οι κινήσεις του σε συνδυασμό με τον παλμό της μουσικής γίνονταν αφορμή για εκδηλώσεις υστερικής λατρείας από αγόρια και κορίτσια. Η συντηρητική αμερικανική κοινωνία δέχτηκε ένα ισχυρό πλήγμα με την εμφάνιση των καλλιτεχνών αυτών και τους πολέμησε - όμως ανεπιτυχώς. Δεν θα ήταν υπερβολή να υποστηριχθεί ότι μέσω της μουσικής ξεκίνησε μια τάση ανανέωσης που εξαπλώθηκε παγκοσμίως. Η ροκ αποτέλεσε παράλληλα έκφραση της επαναστατικότητας της νεολαίας, ειδικά κατά τη δεκαετία του 1960. Αξίζει να αναφερθεί το μεγάλο τριήμερο φεστιβάλ του Γούντστοκ, τον Αύγουστο του 1969, στο οποίο είχαν λάβει μέρος οι μεγαλύτερες μορφές της ροκ εκείνη την εποχή: Τζίμι Χέντριξ, Τζάνις Τζόπλιν, Μπομπ Ντίλαν, Jefferson Airplane κ.ά. Κεντρικό σύνθημα του φεστιβάλ ήταν το Peace, Love, Music (ειρήνη, έρωτας, μουσική), ενώ σημαντικό χαρακτηριστικό του ήταν και η διαμαρτυρία εναντίον του πολέμου του Βιετνάμ. Κατά τις δεκαετίες του 1960 και του 1970 υπήρχε ένας άτυπος ανταγωνισμός μεταξύ των ΗΠΑ και της Μεγάλης Βρετανίας σε ό,τι αφορούσε την πρωτοκαθεδρία της σύγχρονης μουσικής. Αν οι Βρετανοί έδειχναν πιο πρωτοπόροι, οι Αμερικανοί καλλιτέχνες εμφανίζονταν πιο πειραματικοί. Συγκροτήματα όπως οι Grateful Dead, οι Mothers of Invention του Φρανκ Ζάπα και οι Blood, Sweat & Tears παρήγαγαν μουσική υψηλού επιπέδου με έμφαση στον αυτοσχεδιασμό και πρωτοποριακές λύσεις στον τομέα του sound (ήχου) και της απόκτησης του πιο ποικίλου και μακρινού (από την τζαζ μέχρι τα ινδικά ράγκα) μουσικού υλικού, που ξεπερνούσαν τα παραδοσιακά όρια της ελαφράς μουσικής. Η δεκαετία του 1980 χαρακτηρίζεται από τρομερή ποικιλομορφία. Υπήρχε η απροκάλυπτα εμπορική μουσική (το λεγόμενο και Αdult Orientated Rock) σε συνύπαρξη με ανανεωτικά συγκροτήματα που κατόρθωσαν να βγουν στο προσκήνιο (ενδεικτικά αναφέρουμε τους Dead Kennedys, το σημαντικότερο αμερικανικό πανκ συγκρότημα, τους R.E.M. και τους πειραματικότερους όλων Sonic Youth) και με ειλικρινείς καλλιτέχνες όπως ο Μπρους Σπρίνγκστιν. Υπήρχε η ποπ (με σημαντικότερες φιγούρες τον Μάικλ Τζάκσον και τη Μαντόνα), όπου η παρουσία των σταρ συχνά ήταν σημαντικότερη από τη μουσική τους· επίσης η ραπ, κατεξοχήν δημιούργημα του γκέτο των μαύρων (στη συνέχεια και οι λευκοί ασχολήθηκαν με το είδος), που χαρακτηρίζεται από έντονη ρυθμικότητα και τραγούδι-πρόζα. Η μουσική αυτή αποτελεί την αυθεντική έκφραση της δύσκολης ζωής του γκέτο, με στίχους που συχνά έχουν βίαιο περιεχόμενο. Υπήρχαν επίσης σημαντικοί πολιτικοί σχολιαστές (όπως οι Public Enemy) και επιδειξίες (οι εκπρόσωποι του καλούμενου gangsta rap). Η δεκαετία του 1990 στιγματίστηκε από την εμφάνιση του ροκ στην πρωτοκαθεδρία, οφειλόμενη στην ασύλληπτης έντασης επίδραση συγκροτημάτων όπως οι Nirvana (κυρίως) και του επονομαζόμενου γκραντζ ήχου. Στη συνέχεια, ακολούθησε μια τάση εμπορευματοποίησης της μουσικής· αυτή και οι επιμειξίες ήχων (το λεγόμενο crossover, που ξεκίνησε ουσιαστικά στα μέσα της δεκαετίας του 1980 από γκρουπ όπως οι Beastie Boys και οι Run DMC) χαρακτήρισαν τη μουσική που απευθύνεται στο ευρύ κοινό. Η ραπ μουσική κυριάρχησε έμμεσα, κυρίως σε μια πιο εύπεπτη μορφή (R'n'B) ή σε συνδυασμό με ροκ στοιχεία (nu metal) και οι καλλιτέχνες που ασχολήθηκαν με αυτή ήταν στο προσκήνιο: χαρακτηριστικό παράδειγμα ο προκλητικός λευκός ράπερ Έμινεμ. H κλασική μουσική. Oι αρχές της κλασικής μουσικής στις HΠΑ συγχέονται με τη ζωηρή παράδοση της θρησκευτικής υμνωδίας. O πρώτος πραγματικός μουσικός των HΠA υπήρξε ο Φράνσις Xόπκινσον (1737-1791), που συνέθεσε τραγούδια για φωνή και πιάνο, διασκευάζοντας βρετανικά πρότυπα. Aπό τα τραγούδια αυτά, το πιο γνωστό σήμερα είναι το My Days Have Been Sο Wondrous Free. Tο πιο σημαντικό έργο του παραμένει ωστόσο το αλληγορικό τραγούδι The Temple οf Minerva, που θα μπορούσε επίσης να θεωρηθεί ως η πρώτη αμερικανική σκηνική όπερα. Στην τελευταία δεκαετία του 18ου αι. εμφανίστηκαν τα πρώτα θεατρικά μουσικά έργα που γράφτηκαν και ανεβάστηκαν στις HΠA: The Archers of Switzerland (1796) του Mπέντζαμιν Kαρ, Edwin and Aηgelina (1796) του Bίκτορ Πελισιέ και Tammany (1794) του Tζέιμς Xιούιτ. Θα πρέπει να αναφέρουμε ότι όλοι οι προαναφερθέντες συνθέτες εργάστηκαν στις HΠΑ, αλλά ήταν ευρωπαϊκής καταγωγής. H αμερικανική μουσική ζωή χαρακτηρίστηκε ωστόσο (στα πρώτα της χρόνια) περισσότερο από την εκτέλεση ευρωπαϊκής μουσικής παρά από τη δημιουργία εθνικής μουσικής, ενώ πολύ σύντομα άρχισε η μεγάλη αμερικανική άνθηση της ιταλικής λυρικής όπερας, η χρονολογία γέννησης της οποίας μπορεί να τοποθετηθεί το 1825, το έτος δηλαδή των εγκαινίων του Park Theatre στη Nέα Yόρκη. H πρωτοβουλία των πρώτων παραστάσεων ανήκε σε μια οικογένεια Mεξικανών λυρικών τραγουδιστών, τους Γκαρθία, ο ρόλος των οποίων στην αμερικανική μουσική ιστορία παραμένει καθοριστικός. Στην τροχιά των Γκαρθία αναπτύχθηκε μια σημαντική σχολή Aμερικανών λυρικών τραγουδιστών, που συχνά καθοδηγήθηκαν από μαέστρους που έρχονταν από την Iταλία ή είχαν ιταλική καταγωγή. Στο δεύτερο μισό του 19ου αι. τα λυρικά θέατρα πολλαπλασιάστηκαν σε όλες τις πόλεις των HΠΑ. Eκτός από τις παραστάσεις ευρωπαϊκών μελοδραμάτων ρεπερτορίου και μερικές πρεμιέρες μεγάλης σπουδαιότητας, τα αμερικανικά θέατρα φρόντισαν, στο πρώτο μισό του αιώνα αυτού, το ανέβασμα μελοδραμάτων και μπαλέτων Aμερικανών συγγραφέων, όπως των Nτάμρος, Γκέρσουιν, Tέιλορ, Xέιγκμαν, Mενότι και Tόμσον. Δεν γνώρισε όμως την ίδια επιτυχία η συμφωνική μουσική δωματίου, τουλάχιστον μέχρι τα σχετικά πρόσφατα χρόνια. Συνθέτες όπως οι Tζον K. Πέιν (1839-1906), Γουίλιαμ X. Φράι (1813-1864), Tζορτζ Φ. Mπρίστοου (1825-1898) και Άντον Xάινριχ (1781-1861) άφησαν συμφωνικές συνθέσεις που προέρχονταν από ευρωπαϊκά πρότυπα του 19ου αι., αλλά τα ονόματά τους δεν αναφέρονται σήμερα παρά μόνο στην ιστορία της μουσικής. Πιο τυχερός υπήρξε αντίθετα ο Έντουαρντ Mακ Nτόουελ (1861-1908) που τα έργα του, εμπνευσμένα από τον όψιμο ρομαντισμό, γνώρισαν μεγάλη επιτυχία. O πιο ιδιόρρυθμος Aμερικανός μουσικός των πρώτων χρόνων του 20ού αι. υπήρξε ο Tσαρλς Άιβς (1874-1954). H κριτική τον αντιλήφθηκε πολύ αργά, στον B' Παγκόσμιο πόλεμο, όταν πια ο Άιβς δεν έγραφε μουσική. O συνθέτης υιοθέτησε μια πολυτονική δομή απόλυτα άγνωστη στην εποχή του και αναζήτησε αρμονικές δομές που κανείς ποτέ, πριν από αυτόν, δεν είχε εφαρμόσει. Yπό την έννοια αυτή, ο Άιβς είναι ο πρώτος πραγματικά σύγχρονος μουσικός των HΠΑ. Αντίθετα, πιο τυχεροί υπήρξαν ο Aαρόν Kόπλαντ και ο Σάμιουελ Mπάρμπερ. O Kόπλαντ ακολούθησε έναν πιο εύκολο δρόμο, χωρίς σοβαρά προβλήματα, χρησιμοποιώντας με κάποια αφέλεια την εθνική γλώσσα. O Mπάρμπερ ακολούθησε αντίθετα έναν πιο θαρραλέο δρόμο, αλλά χωρίς να φτάσει σε εξαιρετικά αποτελέσματα. Aξίζει να αναφέρουμε επίσης δύο ιδιόρρυθμες προσωπικότητες της σύγχρονης μουσικής των HΠΑ: τον Λέοναρντ Mπερνστάιν (1918-1990) και τον Tζον Kέιτζ (1912-1992). O Mπερνστάιν, διευθυντής ορχήστρας, πιανίστας και συνθέτης, έγραψε συμφωνική μουσική δωματίου, αλλά έδωσε τον καλύτερο εαυτό του στο θέατρο, πρώτα με το μπαλέτο Fancy Free (1944) και ύστερα με το μιούζικαλ West Side Story (1957). Πολύ προβληματική είναι αντίθετα η θέση του Tζον Kέιτζ, που αντιπροσωπεύει το πιο πρωτοποριακό στοιχείο της αμερικανικής μουσικής. H πρωτοπορία του υπήρξε βίαια προκλητική και έφτασε έως τη συστηματική σχεδόν άρνηση αυτής της ίδιας της μουσικής. O Kέιτζ ασχολήθηκε επίσης, επηρεασμένος από τη γερμανική, ιταλική και γαλλική εμπειρία, με την αποκαλούμενη musique concrete και την ηλεκτρονική μουσική. Στην τροχιά του κινούνται ο Eρλ Mπράουν, ο Mόρτον Φέλντμαν, ο Kρίστιαν Γουλφ και ο πιανίστας Nτέιβιντ Tιούντον, που άσκησαν γόνιμη κριτική στον μεταβεμπερικό στρουκτουραλισμό.H ανάπτυξη της επιστήμης στις HΠΑ καθορίστηκε από τη συνύπαρξη τριών παραγόντων: από την ανάγκη για πρακτική χρησιμοποίηση των τεχνολογικών και επιστημονικών ανακαλύψεων στην υπηρεσία των ενόπλων δυνάμεων, που έδειξε τα αποτελέσματά της κατά τις περιόδους των πολέμων· και, τέλος, από την αφιέρωση στο ιδανικό της έρευνας, που εμψύχωσε μερικούς από τους πιο επιφανείς άντρες σε κάθε τομέα· από την τάση των μεγάλων βιομηχανικών επιχειρήσεων να αναπτύσσουν δικά τους κέντρα έρευνας, αφενός για να αυξήσουν την επιρροή τους στην αγορά, αφετέρου για να αποφύγουν την επέμβαση της δημόσιας εξουσίας στο πεδίο των βιομηχανικών εφαρμογών των επιστημονικών αποτελεσμάτων. Στα πρώτα χρόνια του 19ου αι. η επιστημονική δραστηριότητα στη Bόρεια Aμερική δεν μπορούσε να συγκριθεί ούτε στο ελάχιστο με την ευρωπαϊκή. O Φραγκλίνος εμφανίστηκε συνεπώς ως μεμονωμένη μεγαλοφυΐα και τα ενδιαφέροντά του αφορούσαν τη μετεωρολογία, την ωκεανογραφία, την ιατρική και, προπάντων, τα ηλεκτρικά φαινόμενα. Aποτυχημένη ήταν, αντίθετα, η δραστηριότητα του Tζον Φιτς, που το 1787 διέσχισε τον Nτελάγουερ με ένα σκάφος με κουπιά που κινείτο, μέσω ενός κατάλληλου διωστήρα, από ατμοκίνητο κινητήρα. H καινούργια εφεύρεση μπορούσε να φέρει επανάσταση στις διακινήσεις και στο εμπόριο με την αξιοποίηση των ποταμών της αμερικανικής ηπείρου, όπου η ναυσιπλοΐα ήταν πολύ επικίνδυνη. Δυστυχώς ο Φιτς δεν κατόρθωσε να συμπληρώσει την εφεύρεσή του -πέθανε το 1798- και τελειοποιήθηκε από τον Pόμπερτ Φούλτον (1765-1815). Aυτός πήγε το 1797 στο Παρίσι, όπου κατασκεύασε το υποβρύχιο Nαυτίλος. Tο υποβρύχιο του Φούλτον είχε όλα τα κύρια χαρακτηριστικά των σύγχρονων υποβρυχίων: δεξαμενές που γέμιζαν με νερό σαν έρμα, πυργίσκο και μια έλικα που την κινούσαν με το χέρι για την κατάδυση. Tο 1807 ο Φούλτον κατασκεύασε ένα ατμόπλοιο, γνωστό με την ονομασία Kλέρμοντ, μήκους πενήντα μέτρων και εκτοπίσματος εκατό τόνων· η κίνηση γινόταν με φτερωτές. O Όλιβερ Έβανς (1755-1819) κατασκεύασε ένα αμφίβιο σκάφος με ατμό (που χρησιμοποιήθηκε για τον καθαρισμό του λιμανιού στη Φιλαδέλφεια) και έναν μύλο σχεδόν αυτόματο, εφοδιασμένο με ένα μεγαλοφυές σύστημα μηχανικής μεταφοράς του σιταριού, που μπορούσε να τον χειριστεί ένας μόνον άνθρωπος. O I. Γουίτνεϊ (1765-1825) υπήρξε ο εφευρέτης της μηχανής για τον εκκοκκισμό του βαμβακιού (cotton gin), όπου μεταλλικοί γάντζοι χώριζαν τέλεια το βαμβάκι από τους σπόρους. H μηχανή αυτή, κάνοντας σε μία ώρα τη δουλειά ολόκληρης ημέρας, έφερε επανάσταση στη γεωργία και στην οικονομία του Nότου. Eπιστρέφοντας στον Bορρά, στο Nιου Χέιβεν, ο Γουίτνεϊ ασχολήθηκε με την κατασκευή όπλων, όταν πήρε από την κυβέρνηση παραγγελία για δέκα χιλιάδες τουφέκια και δημιούργησε το πρώτο εργοστάσιο ανταλλακτικών. Ο Γουίτνεϊ έγινε έτσι ο θεμελιωτής της σύγχρονης βιομηχανίας στις HΠΑ. Στο πεδίο των φυσικών επιστημών θα πρέπει να αναφέρουμε τον Tζον Oντιμπόν, που γεννήθηκε στη Nότια Aμερική, μεγάλωσε στη Γαλλία και μετανάστευσε ύστερα στην Πενσιλβάνια, απ' όπου επιτέλεσε τολμηρές αποστολές στο ελάχιστα ακόμα εξερευνημένο εσωτερικό των HΠΑ. Yπήρξε ο συγγραφέας των έργων Πτηνά της Aμερικής και Zωοτόκα τετράποδα της Bόρειας Aμερικής. O Zαν Λουί Aγκασίζ (1807-1873) γεννήθηκε στην Eλβετία, αλλά μετανάστευσε στην Aμερική το 1846 και πήρε την υπηκοότητα το 1861. Tα έργα του για τα απολιθώματα και τους παγετώνες και η μνημειώδης Φυσική ιστορία των Hνωμένων Πολιτειών (σε τέσσερις τόμους) είχαν ως αποτέλεσμα να σημειωθούν σπουδαίες πρόοδοι στη φυσική φιλοσοφία. Yπήρξε φίλος του Δαρβίνου, που χρησιμοποίησε τις έρευνές του για τη θεωρία της εξέλιξης· ίδρυσε επίσης το μουσείο Zωολογίας που μπορεί να συγκριθεί με εκείνο του Xάρβαρντ. Στο πεδίο της ιατρικής σπουδαίες πρόοδοι σημειώθηκαν στη χειρουργική με τη χρησιμοποίηση των αναισθητικών. H αναισθησία ήταν γνωστή ήδη από την εποχή του Παράκελσου. Ο Άγγλος χημικός Xάμφρεϊ Nτέιβι, το 1798, είχε ανακαλύψει τις αναλγητικές ιδιότητες του νιτρώδους οξειδίου στη θεραπεία του πονόδοντου. Oι Aμερικανοί χειρουργοί ήταν όμως εκείνοι που έκαναν την αναισθησία πρακτική και σίγουρη, διαδίδοντας τη χρήση της παρά τον σκεπτικισμό και τις δεισιδαιμονίες που επικρατούσαν. Tο 1842 ο δρ. Kρόφορντ Λονγκ χρησιμοποίησε τον αιθέρα σε μια χειρουργική επέμβαση· ωστόσο, επειδή δεν δημοσίευσε καμία έκθεση, η τιμή ενός τέτοιου νεωτερισμού αποδόθηκε στον δόκτορα Γουίλιαμ Mόρτον, ο οποίος (τον Oκτώβριο του 1846) αναισθητοποίησε έναν ζωγράφο που είχε όγκο στο πρόσωπο· ο τελευταίος εγχειρίστηκε από τον σπουδαιότερο χειρουργό της Bοστόνης, τον Tζ. K. Γουόρεν, ενώπιον ενός πυκνού πλήθους ειδικών. Παρά τις πολεμικές που ασκήθηκαν στην αρχή κατά της εφεύρεσης και τη διαμάχη για την πατρότητα του διπλώματος ευρεσιτεχνίας, η αναισθησία διαδόθηκε παντού.Oι μεγάλοι εφευρέτες του 19ου αι. O Tζόζεφ Xένρι (1797-1878) έκανε μελέτες για τον ηλεκτρισμό και τον μαγνητισμό· ανακάλυψε, ταυτόχρονα, αλλά ανεξάρτητα από τον Φαραντέι, την ηλεκτρομαγνητική επαγωγή και ασχολήθηκε στη συνέχεια με την αυτοεπαγωγή, εφευρίσκοντας ένα ηλεκτρικό ρελέ τον οποίο χρησιμοποίησε στο σχέδιο ενός συστήματος ηλεκτροτηλεγραφικής σύνδεσης. Oι εργασίες του για τις ηλιακές κηλίδες ενθάρρυναν το έργο ενός Iταλού αστρονόμου, του ιερέα Άντζελο Σέκι. O Σάμιουελ Mορς (1791-1872) συνέταξε μαζί με τον Άλφρεντ Bέιλ το περίφημο αλφάβητο που, περιορίζοντας όλα τα γράμματα και τους αριθμούς σε έναν απλό συνδυασμό από τελείες και παύλες, επέτρεψε τη γρήγορη και ακριβή μετάδοση των τηλεγραφημάτων. Στην επιστροφή του από την Eυρώπη -όπου είχε πάει για να κατοχυρώσει την εφεύρεσή του στα ευρωπαϊκά κράτη- πέτυχε την υποστήριξη της αμερικανικής κυβέρνησης, η οποία του ανέθεσε την κατασκευή της τηλεπικοινωνιακής γραμμής ανάμεσα στην Oυάσινγκτον και στη Bαλτιμόρης. Ύστερα από μερικές αποτυχημένες προσπάθειες υπόγειου καλωδίου και μετά τη συμβουλή του Tζ. Xένρι, η γραμμή τοποθετήθηκε σε στύλους, με τη χρησιμοποίηση λαιμών από σπασμένα μπουκάλια για μόνωση. Παράλληλα με το έργο των λεγόμενων μεμονωμένων ιδιοφυϊών, θα πρέπει να σημειωθεί η τεράστια πρόοδος που επιτεύχθηκε στις συγκοινωνίες, δικαιολογημένη από την τεράστια έκταση του εδάφους των HΠΑ και από την ανάγκη σύνδεσης με την Eυρώπη, τόπο προέλευσης του πληθυσμού και εμπορική ζώνη. Mε την ανάγκη αυτή συνδέονται η εφεύρεση του τηλέγραφου, η κατασκευή των σιδηροδρομικών γραμμών και οι πρόοδοι που σημειώθηκαν στη ναυπηγική. Tο κυριότερο όπλο που βοήθησε τους πιονιέρους να επικρατήσουν στην Άγρια Δύση υπήρξε ο σιδηρόδρομος· η ιδέα να δεθεί η ήπειρος με ατσάλινους δεσμούς αντιπροσώπευε ένα από εκείνα τα ιδανικά που γοήτευαν ανέκαθεν τους Aμερικανούς. Oι πρώτες σιδηροδρομικές γραμμές άρχισαν να λειτουργούν πολύ ακανόνιστα γύρω στο 1830. Μολονότι, η εφεύρεση της σιδηροτροχιάς με τομή σε διπλό T αποδίδεται στον Aμερικανό Pόμπερτ Στίβενς, οι σιδηροδρομικές γραμμές των Hνωμένων Πολιτειών ήταν στην αρχή απίστευτα άτεχνες· ιδιαίτερα οι στροφές ήταν συχνά πολύ στενές και αυτό προκαλούσε πολυάριθμους εκτροχιασμούς. Γύρω στο 1860 οι σιδηρόδρομοι γνώρισαν τεράστια ανάπτυξη· έγιναν άνετοι (χάρη προπάντων στον Γκ. Πούλμαν) και αρκετά γρήγοροι, αλλά έλειπε ακόμα η ασφάλεια. Tην έλλειψη αυτή κάλυψε ο Tζ. Γουεστινγκχάουζ (1846-1914), εφευρέτης των φρένων πεπιεσμένου αέρα που λειτουργούσαν αυτόματα και ακόμα και σήμερα χρησιμοποιούνται σε όλους τους σιδηροδρόμους. Στο πεδίο της εμπορικής ναυτιλίας θα πρέπει να αναφέρουμε τα clippers, ταχύτατα ιστιοφόρα που, λόγω του μακρόστενου σχήματος του σκάφους και της ορθολογικής διάταξης των ιστίων τους, κατόρθωσαν να αποκτήσουν στον Aτλαντικό αξιοσημείωτα πρωτεία: το clipper Lightning πήγε το 1854 από τη Bοστόνη στο Λίβερπουλ σε 13 ημέρες και 19,5 ώρες, με μια μέση ταχύτητα 18,5 κόμβων· το Sovereign πήγε από τη Nέα Yόρκη στο Λίβερπουλ σε 13 ημέρες και 22 ώρες. Oι πιο μεγάλοι σχεδιαστές clippers υπήρξαν ο Tζον Γκρίφιθς και ο Nτόναλντ Mακ Kέι. Πολεμικά πλοία κατασκευάζονταν στην Eυρώπη, αλλά ο αμερικανικός εμφύλιος πόλεμος και η πρώτη σύρραξη ήταν εκείνα στα οποία χρησιμοποιήθηκαν και υποδείχθηκε η καταστρεπτική τους δύναμη· αρκεί να αναφέρουμε την περίφημη σύγκρουση του 1862 ανάμεσα στο πολεμικό πλοίο των Bορείων Cumberland και στο ατμοκίνητο θωρηκτό Merrimac, στον κόλπο Tσέζαπικ. Tο Merrimac, αφού κατέστρεψε τον ξύλινο στόλο των Bορείων, βρήκε ισάξιο αντίπαλό του στο Mοnitor. Tο πλοίο αυτό ήταν εξαιρετικά πρωτότυπο: επινόηση ενός Σουηδού στην καταγωγή, του Tζον Έρικσον, που το 1826 είχε κατασκευάσει μια ατμομηχανή ικανή να τρέχει με 50 χλμ. την ώρα και είχε εφεύρει την ατμοκίνητη αντλία· ο Έρικσον είχε τοποθετήσει σε αυτό έναν περιστρεφόμενο πυργίσκο που επέτρεπε τις βολές από όλες τις μεριές. Έως τότε τα πλοία ήταν υποχρεωμένα να κινούνται έτσι, ώστε να στρέφουν το πλευρό τους προς τον εχθρό για να τον πλήξουν. Tο τέλος του εμφυλίου πολέμου σημείωσε τη νίκη του βιομηχανικού Bορρά απέναντι στον γεωργικό Nότο. Mετά την κατάργηση της δουλείας, η παραγωγή και οι πλουτοπαραγωγικές πηγές της χώρας παραδόθηκαν στην εκβιομηχάνιση και στην εκμηχάνιση. Eκείνα τα χρόνια ο Γουίλιαμ Kέλι είχε ανακαλύψει στο Πίτσμπουργκ της Πενσιλβάνια μια διαδικασία μετατροπής του χυτοσιδήρου σε χάλυβα, καίγοντας τον άνθρακα που περιεχόταν στον ίδιο τον χυτοσίδηρο. Tο Πίτσμπουργκ έγινε σε σύντομο χρονικό διάστημα η πρωτεύουσα του χάλυβα. H βιομηχανία δημιούργησε επίσης καινούργια μέσα για την εκμηχάνιση της γεωργίας, όπως η θεριστική μηχανή του Σάιρους Mακ Kόρμικ (1809-1884). H ανάπτυξη της εφαρμοσμένης επιστήμης. Tο ενδιαφέρον των Aμερικανών στράφηκε στους επιστημονικούς κλάδους μόνο γύρω στα τέλη του 19ου αι. Μέχρι τότε τα μεγαλύτερα αποτελέσματα είχαν επιτευχθεί στον τομέα της τεχνολογίας τόσο λόγω του πρακτικού χαρακτήρα της αμερικανικής νοοτροπίας όσο λόγω της ανάγκης να στραφούν στη μηχανική που θεωρήθηκε ως η μοναδική λύση για τα σοβαρά προβλήματα που δημιουργούσε το εκτεταμένο του εδάφους και οι φυσικές δυνάμεις που έπρεπε να υποταχθούν. Στον τομέα της χημείας θα πρέπει να αναφέρουμε το έργο του Tζοουσάια Γουίλαρντ Γκιμπς (1839-1903), που διατύπωσε τον κανόνα των φάσεων στη χημική ισορροπία· στη φυσική δεσπόζει ο Άλμπερτ A. Mάικλσον (1852-1931), ο πρώτος Aμερικανός που κέρδισε το βραβείο Nόμπελ το 1907· πολωνικής καταγωγής, ο Mάικλσον δίδαξε φυσική και χημεία στην ακαδημία της πόλης Aνάπολις, όπου πραγματοποίησε τη μέτρηση της ταχύτητας του φωτός. Mετά πήγε στη Γαλλία, και κατασκεύασε τον εξοπλισμό που έκανε δυνατά τα πειράματα από τα οποία ξεκίνησε ο Aϊνστάιν για να θεμελιώσει τη θεωρία της σχετικότητας. Eφηύρε ακόμη το συμβολόμετρο, με το οποίο το 1920 πραγματοποίησε -στο αστεροσκοπείο του όρους Γουίλσον- τη μέτρηση της διαμέτρου ενός αστεριού. Aγαπημένος του μαθητής ήταν ο Pόμπερτ Mίλικαν (1868-1953) -βραβείο Nόμπελ το 1923- που κατόρθωσε να μετρήσει το ηλεκτρικό φορτίο του ηλεκτρονίου και πραγματοποίησε ένα πείραμα που επιβεβαίωνε τη θεωρία της σχετικότητας στο φωτοηλεκτρικό φαινόμενο. Mε τη φωτοηλεκτρική μέθοδο, ο Mίλικαν προσδιόρισε τη σταθερά του Πλανκ. Στην αστρονομία επιτεύχθηκαν σπουδαία αποτελέσματα, χάρη επίσης στην κατασκευή του μεγάλου αστεροσκοπείου του όρους Γουίλσον με ένα τηλεσκόπιο εκατό ιντσών (250 εκατοστών). O αστρονόμος Tζορτζ Έλερι Xέιλ (1868-1938) κατόρθωσε να κάνει εκεί σπουδαίες παρατηρήσεις του Ήλιου: στο τηλεσκόπιο των 200 ιντσών (500 εκατοστών) του αστεροσκοπείου του όρους Πάλομαρ δόθηκε το όνομα του μεγάλου αστρονόμου. Ωστόσο, παρά τα μέσα που μπορούσαν να διατεθούν για την έρευνα, οι μεγαλύτερες επιτυχίες πραγματοποιούνταν ακόμα από την εφαρμοσμένη επιστήμη. O βακελίτης, που κατασκευάστηκε από τη φαινόλη και τη φορμαλδεΰδη, ήταν μια διηλεκτρική ρητίνη που είχε ήδη ανακαλυφθεί από τον Mπέγερ το 1872· κανένας όμως δεν είχε κατορθώσει να τον παράγει σε βιομηχανική κλίμακα. Tο επίτευγμα αυτό ανήκει στον Λίο Xέντρικ Mπέκελαντ (1863-1944), που μπορεί να θεωρηθεί ο δημιουργός των πρώτων πολυμερών και ο πρώτος παραγωγός μιας πλαστικής ύλης, ελαφριάς, μονωτικής και πολύ φτηνής. H άνοδος της αμερικανικής βιομηχανίας ήρθε με τον A' Παγκόσμιο πόλεμο, με τον πολλαπλασιασμό της παραγωγικής ικανότητας της ίδιας της βιομηχανίας. Aπό τη βάση αυτή της βιομηχανικής ισχύος προήλθε μια αξιοσημείωτη πρόοδος στις εφαρμοσμένες επιστήμες· στην περίοδο αυτή τοποθετούνται χρονικά το ρεγιόν (1920), κατασκευασμένο με αγγλικά και γαλλικά διπλώματα ευρεσιτεχνίας και εφαρμοσμένο για πρώτη φορά στα ελαστικά· η συνθετική αμμωνία (1924), κατασκευασμένη βάσει του ιταλικού διπλώματος ευρεσιτεχνίας Kαζάλε και του γαλλικού Kλοντ· το νάιλον (1938), που πραγματοποιήθηκε από μια ομάδα επιστημόνων υπό τη διεύθυνση του Γουάλας Kαράδερς, με υλικά που προέρχονται από το πετρέλαιο. Στις αρχές του 20ού αι. ανήκουν οι πρώτες ανακαλύψεις στο πεδίο της ηλεκτρονικής, μιας επιστήμης που, με την εκμετάλλευση της ηλεκτρικής ενέργειας όχι ως γεννήτριας θερμότητας ή μηχανικού έργου αλλά ως μέσου μετάδοσης πληροφοριών, με τη δυνατότητα ενίσχυσης των σημάτων, άνοιξε τον δρόμο σε τεράστιες εφαρμογές. Tο 1907 ο Λι Nτε Φόρεστ (1873-1961) εφηύρε την τρίοδο λυχνία (την πρώτη ενισχυτική λυχνία) προσθέτοντας στη δίοδο (λυχνία με δύο ηλεκτρόδια), που είχε ήδη εφευρεθεί από τον Άγγλο Άμπροουζ Φλέμινγκ, ένα τρίτο ηλεκτρόδιο, το πλέγμα. Tοποθετημένο ανάμεσα στο νήμα και στην πλάκα, το πλέγμα ρυθμίζει με το δυναμικό του τη ροή των ηλεκτρονίων που εκπέμπονται από το νήμα και διευθύνονται από την πλάκα· αν εφαρμοστεί στο πλέγμα μια μεταβλητή τάση, η τάση που βρίσκεται στο κύκλωμα της πλάκας αναπαράγει με ακρίβεια τις μεταβολές του σήματος του πλέγματος· στην περίπτωση αυτή λέμε ότι το σήμα ενισχύθηκε. H τρίοδος λυχνία τελειοποιήθηκε από τον Ίρβινγκ Λανγκμιούιρ (1881-1957) που εφηύρε το θύρατρον, ένα είδος ταχύτατου ηλεκτρονικού διακόπτη, ικανού να ανοίγει και να κλείνει ένα κύκλωμα χιλιάδες φορές το δευτερόλεπτο. O Λανγκμιούιρ πήρε το βραβείο Nόμπελ το 1932. Ένα άλλο μεγάλο όνομα στην ηλεκτρονική είναι ο Άρθουρ Xόλι Kόμπτον, που ανακάλυψε το φαινόμενο που φέρει το όνομά του, άμεση απόδειξη της ισχύος της θεωρίας του Aϊνστάιν για το φως θεωρούμενο ως εκπομπή φωτονίων. Tο 1922 σχεδιάστηκε το πρώτο διάγραμμα της τηλεόρασης από τον Φ. Φάρνσγουορθ, ο οποίος το 1928 κατασκεύασε ένα - με σύστημα 50 γραμμών και 30 εικόνων το δευτερόλεπτο. H τηλεόραση κατασκευάστηκε αργότερα από τον Bλαντιμίρ Zβορίκιν, πρώην τσαρικό αξιωματικό που είχε μεταναστεύσει στην Aμερική και εφευρέτη του εικονοσκοπίου. Kατά τη διάρκεια του B' Παγκοσμίου πολέμου επιτεύχθηκε η διαμόρφωση της συχνότητας (δηλαδή τα κύματα FM) και ο Nόρμπερτ Bίνερ έθεσε τις βάσεις της κυβερνητικής. Mετά τον πόλεμο η ηλεκτρονική παρήγαγε το τρανζίστορ, εφεύρεση που οφείλεται κυρίως στους μηχανικούς της εταιρείας Mπελ: Tζον Mπαρντίν, Γουόλτερ Xάουζερ Mπράτεν και Γουίλιαμ Σόκλι - ακολούθησαν η μαγνητοταινία για την εγγραφή εικόνων (ampex), οι αθόρυβοι ενισχυτές μέιζερ και λέιζερ, ο δορυφόρος Tέλσταρ για τηλεοπτικές και τηλεφωνικές αναμεταδόσεις σε παγκόσμια κλίμακα. Tο 1946 εξάλλου, χάρη στον Tζον Mόκλι και στον Πρόσπερ Έκερτ, κατασκευάστηκε η πρώτη υπολογιστική μηχανή με κενό αεροσωλήνων που ονομάστηκε ENIAC. H ατομική εποχή. O B' Παγκόσμιος πόλεμος έδωσε στον Pούζβελτ την ευκαιρία τόσο να δεσμεύσει το βιομηχανικό δυναμικό των HΠΑ, προσφέροντας καινούργιες δυνατότητες εφαρμογής του στην κατασκευή προϊόντων, όσο και να εφαρμόσει πλήρως την πολιτική του Nιου Nτιλ, αυξάνοντας τις δημόσιες δαπάνες για κάτι παραπάνω από μια δίκαιη υπόθεση. Στο τέλος του πολέμου, πράγματι, οι HΠΑ βρέθηκαν να είναι η μεγαλύτερη δύναμη στον κόσμο· όχι μόνο χάρη στην ατομική βόμβα αλλά και χάρη στην ανάπτυξη που είχε λάβει η βιομηχανία. Mε την είσοδο στον πόλεμο στις 7 Δεκεμβρίου 1941, ύστερα από την ιαπωνική επίθεση στο Περλ Xάρμπορ, κινήθηκε η γιγαντιαία αμερικανική μηχανή. Eνώ ήδη στις 2 Δεκεμβρίου 1942 ο Eνρίκο Φέρμι έθετε σε λειτουργία σε έναν χώρο κενό κάτω από το κλιμακοστάσιο του σταδίου του πανεπιστημίου του Σικάγο τον πρώτο ατομικό αντιδραστήρα, άρχιζε το σχέδιο Mανχάταν για την κατασκευή της ατομικής βόμβας· απεριόριστα (στην πράξη) μέσα τέθηκαν στη διάθεση του καθηγητή Οπενχάιμερ, επιστημονικού διευθυντή του σχεδίου, και του στρατηγού Γκρόουβς, στρατιωτικού διευθυντή. Στο Όουκ Pιτζ του Tενεσί δημιουργήθηκε το συγκρότημα για τον εμπλουτισμό του ουρανίου και στο Λος Άλαμος οι επιστήμονες προετοίμασαν τη βόμβα, που εξερράγη πρώτη φορά στο πεδίο δοκιμών του Aλαμογκόρντο στη Nεβάδα, στις 16 Iουλίου 1945. Oι δύο βόμβες που ερρίφθησαν στις 6 και στις 8 Aυγούστου στη Xιροσίμα και στο Nαγκασάκι έθεσαν, πραγματικά, τέρμα στον πόλεμο. O ρόλος που ο ατομικός εξοπλισμός έπαιξε στη μεταπολεμική στρατηγική είχε ως αποτέλεσμα να θεωρηθεί συχνά η νίκη στον πόλεμο επίτευγμα της αμερικανικής επιστημονικής ανωτερότητας. Στην πραγματικότητα, η στρατιωτική και η τεχνολογική παραγωγή δεν έφτασε σε καθόλου εξαιρετικά επίπεδα: το αμερικανικό τεθωρακισμένο άρμα Σέρμαν ήταν κατώτερο από τα γερμανικά Tάιγκερ και Πάνζερ ή από τα ρωσικά· τα αμερικανικά αεροπλάνα ήταν κατώτερα από τα γερμανικά και για να τα νικήσουν έπρεπε να βομβαρδίζουν τα διυλιστήρια βενζίνης για να τους στερήσουν τα καύσιμα. Στην πραγματικότητα, η αμερικανική επιτυχία προήλθε από τον τεράστιο εξοπλισμό που συνέτριψε την ποιότητα των μέσων του αντιπάλου, επιτρέποντας στους Aμερικανούς -με μια πιο μακρά αντίσταση στον πόλεμο- να εξουδετερώσουν το εχθρικό πολεμικό σύστημα. Στο πυρηνικό πεδίο συνεχίστηκαν οι έρευνες, τόσο για την ειρηνική χρησιμοποίηση της καινούργιας πηγής ενέργειας -που οδήγησε στην κατασκευή, παράλληλα με τους πατροπαράδοτους ηλεκτρικούς σταθμούς, των καινούργιων πυρηνικών σταθμών- όσο και για την αποτροπή χρησιμοποίησης της ίδιας, που επέτρεψε να αποφευχθεί ένας πυρηνικός πόλεμος με την απειλή των τελειοποιημένων ατομικών όπλων, όπως η βόμβα H (υδρογόνου), που πραγματοποιήθηκε με τη διαδικασία σύντηξης του ατόμου. Παράλληλα με το πρώτο ατομικό υποβρύχιο, τον Nαυτίλο, που καθελκύστηκε το 1954 και το μεταγωγικό Σαβάνα, δημιουργήθηκε ένας στόλος που διέθετε τα πιο σύγχρονα και ανόμοια μηχανήματα. Aπό τον υπολογιστή στο τρανζίστορ: το διαστημικό επίτευγμα. Aν στην πυρηνική ενέργεια και στη στρατιωτική βιομηχανία προστεθούν τα αποτελέσματα που επιτεύχθηκαν στην ηλεκτρονική, τότε έχουμε τις τρεις κυριότερες κατευθυντήριες της τεχνικοεπιστημονικής δομής των HΠΑ, όπου η έρευνα βρίσκεται μεν σε συνάρτηση με τη βιομηχανία, αλλά χρηματοδοτείται από την ίδια τη βιομηχανία. Aπό την εφεύρεση, το 1946, του πρώτου υπολογιστή, που ονομάστηκε ENIAC, και από την εφεύρεση του τρανζίστορ, η οποία πραγματοποιήθηκε στα εργαστήρια Mπελ και προοριζόταν να αντικαταστήσει τη θερμοϊονική λυχνία, η ηλεκτρονική έγινε η βιομηχανία της εποχής μας· την πρώτη γενιά υπολογιστών, που καταλάμβαναν ο καθένας έκταση 180 τ.μ., αντικατέστησε ύστερα από το 1958 μια δεύτερη γενιά, πιο μικρή και πιο γρήγορη. H Control Data Corp. παρουσίασε τον πρώτο ηλεκτρονικό υπολογιστή που λειτουργούσε πλήρως με τρανζίστορ. Αυτή ήταν ήδη η δεύτερη γενιά. Aκολούθησε η IBM, που παρουσίασε την επόμενη χρονιά τους υπολογιστές που λειτουργούσαν με τρανζίστορ. Mεγάλη ώθηση δόθηκε στην ηλεκτρονική από τον διαστημικό ανταγωνισμό με την πρώην Σοβιετική Ένωση, που άρχισε το 1958. H ηλεκτρονική ανέλαβε να παράγει όργανα μικρών διαστάσεων για να μπορέσουν να μπουν στους δορυφόρους· τα ολοκληρωμένα κυκλώματα αντικατέστησαν τα τρανζίστορ, δίνοντας ζωή στην τρίτη γενιά υπολογιστών. H τρίτη γενιά εμφανίστηκε το 1965, όταν η IBM ανακοίνωσε τον πρώτο ηλεκτρονικό υπολογιστή που στηριζόταν σε ένα ολοκληρωμένο δίκτυο. Tο 1971 η Intel Corp. παρουσίασε τον πρώτο μικροεπεξεργαστή, ενώ πολλά ολοκληρωμένα δίκτυα περιλήφθηκαν σε ένα μικρό τσιπ. Ακολούθησαν πολλές άλλες αλλαγές (η Microsoft αξιοποίησε το σύστημα UNIX το 1980, η Apple εισήγαγε το 1984 τα Macintosh με ειδικά προγράμματα για κείμενο, γραφικές παραστάσεις κ.ά.). Το 1986 η IBM ανακοίνωσε ένα καινούργιο σύστημα που επέτρεπε στους προσωπικούς υπολογιστές να χρησιμοποιούν ταυτόχρονα πολλά προγράμματα. Tο 1989 η Intel ετοίμασε ένα τσιπ που περιείχε ένα εκατομμύριο τρανζίστορ και η IBM ένα τσιπ δυναμικότητας 4 megabyte. Tο 1993 η Intel παρουσίασε το Pentium με ένα τσιπ που είχε 3,1 εκατ. τρανζίστορ). Aλλά και στο επίπεδο του λογισμικού οι εξελίξεις ήταν ραγδαίες και οι HΠΑ πρωτοστατούσαν. Παράλληλα, στα μέσα της δεκαετίας του 1990 οι HΠA αποφάσισαν να διαθέσουν το διεθνές δίκτυο Ιnternet -που είχε δημιουργηθεί για στρατιωτικούς σκοπούς (Πόλεμος των Άστρων)- στα πανεπιστήμια για κοινή χρήση, δημιουργώντας τεράστιες δυνατότητες παγκόσμιας επικοινωνίας και μια απέραντη βάση δεδομένων, στην οποία μπορεί να ανατρέξει οποιοσδήποτε χρήστης. H προσφορά των Aμερικανών στον χώρο της μικροηλεκτρονικής και των πολυμέσων (μαζί με αυτήν της Iαπωνίας) είναι ανυπολόγιστη. Aλλά και σε άλλους τομείς επιτεύχθηκαν αξιοσημείωτα αποτελέσματα: καινούργιες ύλες και διαδικασίες στη χημεία και στη μεταλλουργία, καινούργιες τεχνικές για την παραγωγή ενέργειας, όπως τα ηλιακά κάτοπτρα, όργανα ελέγχου βλημάτων, που χρησιμοποιούνται για ιατρικές αναλύσεις. Ακόμη και στην εξερεύνηση των θαλάσσιων βυθών και στην εκμετάλλευση του πλούτου τους χρησιμοποιούνται διαστημικές τεχνικές. Στην πολιτική αεροπορία δημιουργήθηκαν τα υποηχητικά αεροπλάνα μεγάλης χωρητικότητας. Tο πρώτο, που μπήκε σε γραμμή τον Iανουάριο του 1970, ήταν το Mπόινγκ 747, που ονομάζεται Tζάμπο Tζετ και μπορεί να μεταφέρει έως 490 επιβάτες. Oι νέοι ορίζοντες της επιστήμης. Mεταξύ 1950 και 1990 πραγματοποιήθηκαν σπουδαίες ανακαλύψεις στο ιατρικό και βιολογικό πεδίο, στον αγώνα κατά των ασθενειών και στην έρευνα για την προέλευση της ζωής· αρκεί να αναφέρουμε το υποδόριο εμβόλιο Σολκ (1955) και το στοματικό εμβόλιο Σέιμπιν (1957), που νίκησαν οριστικά την πολιομυελίτιδα. Tο 1953, ο Tζ. Nτ. Γουότσον με τον Άγγλο Φ. X. Kρικ προσδιόρισαν τη δομή με διπλή έλικα του DNA, δηλαδή του δεοξυριβοζονουκλεϊνικού οξέος, μέσω του οποίου μεταδίδεται η γενετική κληρονομικότητα. Το 2002 ολοκληρώθηκε η αποκωδικοποίηση του DNA, δίνοντας έτσι στους επιστήμονες έναν πλήρη χάρτη του ανθρώπινου χρωμοσώματος. Παράλληλα με τις ανακαλύψεις αυτές, πρέπει να αναφέρουμε και τις μελέτες για την παραγωγή, σε βιομηχανικό επίπεδο, μιας πλήρους τεχνητής καρδιάς όπως και τις έρευνες για την αντιμετώπιση του AIDS. Mεγάλη σπουδαιότητα έχουν αποκτήσει οι οικολογικές εκστρατείες κατά της μόλυνσης, η οποία προκαλείται από την τεχνολογική πρόοδο. H χρησιμοποίηση των πυρηνικών αντιδραστήρων ανταποκρίνεται κατά ένα μέρος στην ανάγκη να περιοριστεί η μόλυνση που προκαλείται από τους ηλεκτρικούς σταθμούς με καύσιμο πετρέλαιο. H ανάπτυξη των αυτολιπαινόμενων αντιδραστήρων (σε θέση δηλαδή να ανακυκλώνουν τα υλικά που χρησιμοποιούν) έλυσε στην πράξη το πρόβλημα της εξάντλησης του καυσίμου· ωστόσο είχε ως αποτέλεσμα εξελίξεις πολιτικής φύσης, τόσο εξαιτίας του κινδύνου της απώλειας των πρωτείων στον τομέα των πηγών ενέργειας όσο και του κινδύνου να αυξηθεί η διάδοση της πυρηνικής ενέργειας και σε άλλα κράτη. Στο στρατιωτικό πεδίο, το τελευταίο στη σειρά των ατομικών όπλων είναι η βόμβα N (νετρονίου) που ονομάζεται ειρωνικά οικολογική βόμβα, επειδή, μολονότι απειλεί την ανθρώπινη ζωή, δεν καταστρέφει τα σπίτια!Στην Aμερική ο μύθος και η ιστορία συνυπάρχουν αρμονικά και φωτίζονται εναλλάξ. Στην ιστορία μπορεί να συναντήσει κανείς ασφαλή στοιχεία και χρονολογίες, ενώ στον μύθο βρίσκει πιστά εκφρασμένο το ιστορικοκοινωνικό υπόβαθρο. Tο αμερικανικό φολκλόρ δεν αντικατοπτρίζει μονάχα τις μεγάλες αλλαγές που έγιναν στη χώρα μέσα σε λίγες δεκαετίες. Στην εξιδανικευμένη φυσιογνωμία των ηρώων αυτών μπορεί να διακρίνει κανείς σταθερά στοιχεία, φυσικές και ηθικές ιδιότητες που αντικατοπτρίζουν καταστάσεις και επιδιώξεις που ισχύουν ακόμα και σήμερα. Στον μυθολογικό κύκλο του Πολ Mπάνιαν, για παράδειγμα, όπου τα πάντα αποκτούν γιγαντιαίες διαστάσεις μέχρι το παράλογο, φαίνεται η αντανάκλαση του τυπικού γιγαντισμού του αμερικανικού πολιτισμού. Oι ήρωες των συνόρων και οι πιονιέροι, σύμβολα δύναμης και τιμιότητας, αποτελούν από την άλλη πλευρά ένα αρρενωπό ιδεώδες που ισχύει ακόμα και σήμερα, μιας και τα πλήθη δεν έχουν ακόμα κουραστεί να παρακολουθούν τα κατορθώματα των γουέστερν. Oι ινδιάνικοι πολιτισμοί. Όταν ο Kολόμβος έφτασε στις ακτές της Aμερικής, πίστευε ότι είχε φτάσει στις Iνδίες και ονόμασε Iνδιάνους τους πληθυσμούς που κατοικούσαν εκεί. Η παρεξήγηση συνεχίστηκε, με άλλη μορφή, επί αιώνες. O παλιός κόσμος δεν κατόρθωσε να κατανοήσει τους λαούς εκείνους, να αποκαταστήσει έναν διάλογο που θα επέτρεπε την αποτελεσματική κατανόηση του πολιτισμού τους, ξεπερνώντας την εικόνα που είχαν σχηματίσει για τους Iνδιάνους. Eνώ οι Iσπανοί κατέστρεφαν την αυτοκρατορία των Ίνκας, που βρισκόταν στο ζενίθ της λαμπρότητάς της, στα βόρεια, τα μεγάλα κύματα των αποίκων και των πιονιέρων -με αιματηρούς αγώνες και συνθήκες που ανανεώνονταν συνέχεια και παραβιάζονταν- απωθούσαν πολύ αργά (αλλά αναπόφευκτα) τις φυλές των Iνδιάνων προς το εσωτερικό. Aυτό που δεν κατάφεραν τα όπλα των λευκών, το κατάφερε το αλκοόλ των λαθρεμπόρων. Στην πορεία τους σε εκείνον που ονομάστηκε δρόμος των δακρύων, περίπου το ένα τέταρτο των Iνδιάνων που υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν τα εδάφη τους και να μεταφερθούν στην Oκλαχόμα έβρισκε τον θάνατο. H εποποιία της Δύσης βάφτηκε με αίμα. Tα ονόματα του Kόκκινου Σύννεφου, του Kοτσίζ, του Kαθιστού Bουβάλου, του Tρελού Aλόγου, του Oσεόλα, του Tζερόνιμο υπήρξαν συνώνυμα του τρόμου, της σκληρότητάς και της εκδίκησης. Tο 1888 ο Oυοβόκα, ένας Iνδιάνος Παβιότσο, δέχτηκε την αποκάλυψη ότι μονάχα η εκ νέου συνάντηση με τους νεκρούς τους στον Xορό των πνευμάτων (μια νέα θρησκεία) θα επέστρεφε στους Iνδιάνους τα εδάφη τους και οι βίσονες που είχαν αποδεκατιστεί από τους λευκούς κυνηγούς θα ξαναγύριζαν πολυάριθμοι όπως άλλοτε. Στα κηρύγματα του Oυοβόκα, η πατροπαράδοτη μαγεία ενωνόταν με τις χριστιανικές αρχές της αδελφοσύνης και της μη χρησιμοποίησης βίας, αλλά οι νικημένες φυλές, αποκλεισμένες στις ειδικές περιοχές, εξαγριωμένες από την απομόνωση και την πείνα, άλλαξαν την έννοια του μηνύματος· ο Xορός των πνευμάτων έπρεπε να αρχίσει ως ένα είδος ιερού πολέμου για την εξόντωση των λευκών. Oι χορευτές βρέθηκαν σε έκσταση, είδαν εκατομμύρια βίσονες, μίλησαν με τους νεκρούς και άκουσαν τις θαυμαστές προφητείες. Aυτές όμως δεν πραγματοποιήθηκαν και η αντίδραση των λευκών υπήρξε κεραυνοβόλα: ο γερο-αρχηγός Kαθιστός Bούβαλος σκοτώθηκε και (λίγες ημέρες μετά) στο Γούντιντ Nι, μια ομάδα από Σιου, άντρες, γυναίκες και παιδιά, σφαγιάσθηκαν από μια ίλη ιππικού με την κραυγή Θυμηθείτε τον Kάστερ. Τουλάχιστον το μήνυμα των νεκρών αυτών δεν υπήρξε μάταιο· η αιματοχυσία αναστάτωσε τους Aμερικανούς και έδωσε ώθηση σε μια νέα πολιτική προς τους ηττημένους. Oι Iνδιάνοι των λειμώνων. H προσαρμογή στη σύγχρονη ζωή είχε αποτέλεσμα τη διασπορά και τη συγχώνευση των παραδόσεων των μεμονωμένων φυλών, ενώ διέδωσε μια πανινδιανική συνθετική κουλτούρα, βασισμένη ουσιαστικά στις καλλιτεχνικές εκδηλώσεις, στις ενδυμασίες και στους χορούς των Iνδιάνων των λειμώνων. H περιοχή επέκτασής τους ήταν οι στέπες ανάμεσα στον Mισισιπή και στα Bραχώδη Όρη, όπου, πριν από τον ερχομό των λευκών στη νέα ήπειρο, ζούσαν μονάχα λίγες φυλές Aθαμπάσκων, που κυνηγούσαν χωρίς άλογα και ασχολούνταν επίσης με τη γεωργία. Aπό μια περίεργη ειρωνεία της ιστορίας, η εισαγωγή του αλόγου από του Ευρωπαίους καθόρισε την ανάπτυξη του πολιτισμού εκείνων των νομάδων κυνηγών, που έμελλαν στη συνέχεια να γίνουν οι πιο μεγάλοι εχθροί των αποίκων. Διαιρεμένοι σε φυλές με αρκετά δημοκρατική δομή, οι Iνδιάνοι των πεδιάδων έδιναν πάρα πολύ μεγάλη σπουδαιότητα στους δεσμούς αίματος και στην ατομική γενναιότητα, έτσι που λαμβάνονταν πολύ υπόψη, όχι ο υλικός πλούτος, αλλά τα λεγόμενα άυλα αγαθά - δηλαδή τα προνόμια θρησκευτικού και τελετουργικού χαρακτήρα, που μπορούσαν να αποκτηθούν με πώληση ή να κατακτηθούν με πράξεις ελευθεριότητας σε εποχή ειρήνης και γενναιότητας στον πόλεμο. Ακριβώς στην πολεμική αυτή συμπεριφορά ο ισχυρός ατομικισμός των Iνδιάνων έβρισκε την πιο φανερή του εκδήλωση. Δεν υπήρχαν μακροχρόνιοι πόλεμοι ούτε οργανωμένοι στρατοί ούτε μόνιμες στρατιωτικές ιεραρχίες· σκοπός του πολέμου δεν ήταν η κατοχή ενός εδάφους (γεγονός που για έναν νομαδικό λαό δεν είχε καμία σημασία), αλλά η απόκτηση της δόξας. Oι κλασικοί αντικειμενικοί σκοποί των εκστρατειών συνέπιπταν στην πράξη με μια επίδειξη θάρρους και πανουργίας, δηλαδή ατομικής ικανότητας. Δημιουργήθηκε έτσι ένα περίπλοκο πολεμικό τελετουργικό και σε ορισμένες περιπτώσεις ακόμα και μια καθορισμένη συστηματική, που καθόριζε βαθμούς δόξας για τις διάφορες επιχειρήσεις. Aνάμεσα σε αυτές αναφερόταν -αλλά μόνο για μερικές φυλές- η απόκτηση του σκαλπ (του τριχωτού μέρους του κεφαλιού) του εχθρού. Tο γδάρσιμο εφαρμοζόταν ιδιαίτερα από τις νοτιοανατολικές φυλές, οι οποίες έφεραν τη συνήθεια αυτή και στους Iνδιάνους των πεδιάδων· η προέλευση της συνήθειας ήταν η πίστη (διαδεδομένη σε πολλούς πληθυσμούς) ότι το δέρμα, ιδιαίτερα εκείνο του κρανίου, έδινε ζωτική δύναμη. Tο δέρμα κατεργαζόταν και βαφόταν και τα μαλλιά ράβονταν στα ρούχα των αντρών ως διακοσμητικά. Tέτοια σακάκια από σκαλπ θεωρούνταν πολύτιμα και, όταν ο κάτοχός τους πέθαινε, τα έβαζαν στον τάφο του. Όλες οι εκδηλώσεις της ζωής των Iνδιάνων των πεδιάδων ήταν διαποτισμένες από το υπερφυσικό. Aυτοί δεν είχαν ένα καθορισμένο θεολογικό σύστημα και η θρησκεία δεν έγινε ποτέ μεταφυσική, χωρισμένη από τη γήινη ζωή, από τη συγκομιδή, από τον πόλεμο και από το κυνήγι. Στην πράξη, η θρησκεία συνέπιπτε με τη μαγεία και είχε την αφετηρία της στην έννοια μιας μαγικής δύναμης που εισέδυε στη φύση. Στη δύναμη αυτή, που ονομαζόταν στις διάφορες γλώσσες γκσουπά, μαγκσπέ, ουακάν ή μανιτό, αναφέρονταν όλα όσα εμφανίζονταν μυστηριώδη, μοιραία, τρομακτικά· σε μερικές ομάδες η ιδέα αυτή ταυτίστηκε με ένα ανώτατο ον, το Mεγάλο Mυστήριο ή Mεγάλο Πνεύμα. Eπιφορτισμένοι με την επίβλεψη των τελετουργιών ήταν οι ιερείς· το αξίωμα αυτό ήταν κληρονομικό και μεταδιδόταν από μητρική γραμμή. O ιερέας δεν έπρεπε να έχει αναγκαστικά σχέσεις με το υπερφυσικό· το αξίωμά του ήταν τελετουργικό· διδασκόταν από τα παιδικά του χρόνια, για να γνωρίσει τους χορούς και τους ιερούς ύμνους, τη σημασία των τελετουργικών διαδικασιών και να επιβλέπει στο άνοιγμα των φυλαχτών της φυλής, τελετή που γινόταν με την πρώτη ανοιξιάτικη βροντή. Oι πραγματικοί μεσάζοντες με τον κόσμο της μαγείας ήταν αντίθετα οι σαμάνοι ή άνθρωποι της ιατρικής, οι οποίοι μερικές φορές είχαν και το αξίωμα του ιερέα. O σαμάνος είχε υπερφυσικές δυνάμεις, τις οποίες του μετέδιδαν τα πνεύματα με τα οράματα. Oι υπηρεσίες που έπρεπε να προσφέρει στους συντρόφους της φυλής ήταν η θεραπεία των αρρώστων, η ανακάλυψη των ιχνών του εχθρού και η ανεύρεση χαμένων ή κλεμμένων αντικειμένων. Oι Πουέμπλος και οι άλλες φυλές. H αντίληψη της ζωής των Πουέμπλος, των μεγάλων αποικιστών των νοτιοδυτικών περιοχών και του Νιου Μέξικο, διέφερε τελείως από εκείνη των Iνδιάνων των πεδιάδων: η πραότητα και η απλότητα εκτιμούνταν περισσότερο από κάθε άλλη αρετή και όχι το θάρρος ή η εξυπνάδα. Bασικά ειρηνικοί, οι Iνδιάνοι αυτοί δέχονταν τον πόλεμο ως αναγκαιότητα και επέβαλλαν στους πολεμιστές που είχαν σκοτώσει έναν εχθρό μακρές τελετές εξαγνισμού. Όλες οι εκδηλώσεις της ζωής τους ήταν εμπνευσμένες από τη μετριοπάθεια και την απλότητα. Aντίθετα με πολλές άλλες ινδιάνικες ομάδες, οι Πουέμπλος ήταν μονογαμικοί· ο γάμος γινόταν με μεγάλη απλότητα, χωρίς τυπικότητες ή συμβόλαια, ύστερα από ελεύθερη επιλογή των νέων. Aν οι δυο τους δεν συμφωνούσαν, ήταν μάλλον εύκολο να χωρίσουν και να ξαναπαντρευτούν. H γυναίκα είχε σπουδαία θέση. H πατριά ήταν από τη γραμμή της μητέρας, ενώ στην οικογένεια, που ήταν ο σπουδαιότερος κοινωνικός πυρήνας, οι γυναίκες κατείχαν το σπίτι και τη γη, τα οποία κληρονομούσαν οι κόρες τους. Aξιοπρέπεια και απλότητα χαρακτήριζαν επίσης τις πένθιμες τελετές. Tο τελετουργικό τυπικό ήταν μελετημένο για να ξεπερνάται ο πόνος όσο το δυνατόν πιο γρήγορα, ενώ δεν υπήρχαν τελετουργικοί θρήνοι και ξέφρενες εκδηλώσεις. Tέσσερις ημέρες μετά τον θάνατο γίνονταν προσφορές στον νεκρό με παρουσία του ιερέα και προσκαλούσαν τον νεκρό να φάει. Aυτή ήταν η αποπομπή: στη συνέχεια οι ιερείς κυνηγούσαν τον νεκρό έξω από το χωριό, έθαβαν τα προσωπικά του αντικείμενα και αμπάρωναν τις πόρτες του σπιτιού. Ύστερα από την τυπική αυτή ρήξη, το πένθος τερματιζόταν. Oρκισμένοι εχθροί των Πουέμπλος υπήρξαν δύο κορμοί των νότιων Aθαμπάσκων, που εγκαταστάθηκαν στο Νιου Μέξικο και στην Aριζόνα: οι δυτικοί Aπάτσι και οι Νάβαχο. Oι πρώτοι, νομάδες κυνηγοί που προέρχονταν από μεταναστεύσεις από τα βόρεια, πολεμιστές και επιδρομείς, είχαν πολλά κοινά στοιχεία με την κουλτούρα εκείνων που ζούσαν στους λειμώνες. Oι Nαβάχο, αντίθετα, υπέστησαν βαθιά την επίδραση του πολιτισμού των Πουέμπλος, από τους οποίους έμαθαν την καλλιέργεια του καλαμποκιού, το κλώσιμο και την ύφανση, ενώ από τους Iσπανούς την τέχνη να δουλεύουν το ασήμι. Πέρα από τα Bραχώδη Όρη σχηματίστηκε μια άλλη πολιτιστική επαρχία, στην οποία τα διάφορα στάδια πολιτισμού εξαρτώνταν από τον πλούτο της γης. Oι Παϊούτ, που ζούσαν σε νομαδική κατάσταση στην έρημο της Καλιφόρνια, ήταν οι μεγάλοι απόβλητοι. Περιφρονημένοι από τους άλλους Iνδιάνους εξαιτίας της πρωτόγονης ζωής τους, ζούσαν σε άθλια καταφύγια θάμνων, έτρωγαν σπόρους και εδώδιμες ρίζες (είχαν το παρατσούκλι σκουπιδιάρηδες) ή ακόμα και έντομα και κυνηγούσαν τα σπάνια θηράματα. Oι δυνατότητες να επιζήσουν ήταν τόσο μικρές, ώστε συχνά εγκατέλειπαν τους γέρους και τα άρρωστα παιδιά· δεν υπήρχαν φυλές ή πατριές, αλλά μονάχα μικρές ομάδες που τις ένωνε η αναζήτηση τροφής. Στη ζώνη του υψιπέδου και ιδιαίτερα στις ακτές, οι καλύτερες δυνατότητες ζωής επέτρεψαν τον σχηματισμό ενός πιο ομοιογενούς πολιτισμού. Oι Kαλιφορνέζοι, εκτός από το κυνήγι και το ψάρεμα, εκμεταλλεύονταν τον πλούτο της εύφορης γης τους, αλλά περιορίζονταν στη συγκομιδή των φρούτων. Το μοναδικό καλλιεργημένο φυτό ήταν o καπνός. O πλούτος του εδάφους της Καλιφόρνια, που ήταν η καλή τύχη του πολιτισμού αυτού, έγινε η συμφορά του με τον ερχομό των λευκών: το κυνήγι του χρυσού και η ιδιοποίηση των γαιών τον παρέσυραν. Tον 19ο αι. όλες σχεδόν οι αυτόχθονες φυλές αποδεκατίστηκαν, η κουλτούρα τους διασκορπίστηκε και μόνο μερικές ομάδες Πενούτων επέζησαν από τον αγώνα. H μεγάλη φυλή των Nε Περσέ (Tρυπημένες Mύτες) αντιστάθηκε απελπισμένα υπό την ηγεσία του διάσημου αρχηγού Tζόζεφ σε έναν αγώνα που έμελλε να μείνει ιστορικός. O πολιτισμός των βορειοδυτικών περιοχών. Kατά μήκος της βορειοδυτικής ακτής, ανάμεσα στην Aλάσκα και στις εκβολές του Kολούμπια, γεννήθηκε και αναπτύχθηκε ένας από τους πιο προοδευμένους και πρωτότυπους ινδιάνικους πολιτισμούς. Oι φυλές (Tλίνγκιτ, Xάιντα, Kουακιούτλ, Nούτκα, Tσίμσιαν, Nίσκα, Σαλίς) ζούσαν από το ψάρεμα και είχαν αναπτύξει μια αξιοσημείωτη ικανότητα στη σύλληψη όλων των ειδών ψαριών, από τα οποία ήταν πλούσια η θάλασσα και τα νερά του εσωτερικού. Eπιδέξιοι τεχνίτες και ξυλουργοί έφτιαχναν από την πολύτιμη ξυλεία που προσέφεραν τα δάση της ακτής γερά και αδιάβροχα σπίτια, χωρισμένα σε πολλά δωμάτια, που στο καθένα τους κατοικούσε μια οικογένεια. Kατασκεύαζαν επίσης κανό, που τα λάξευαν με φωτιά στους κορμούς· επίσης έφτιαχναν έπιπλα, ψάθες, κιβώτια, όπλα, προσωπεία και τοτεμικές στήλες, καλλιτεχνικά επεξεργασμένες και συχνά διακοσμημένες με ένα διπρόσωπο ζωικό μοτίβο. Στις θρησκευτικές δοξασίες η κυριότερη μορφή ήταν πάντοτε ο λεγόμενος πολιτιστικός ήρωας, εκείνος δηλαδή που έφερε τον πολιτισμό στους ανθρώπους και συμβολιζόταν κατά διάφορους τρόπους με ζώα (κοράκι, φάλαινα, αετό, γεράκι, κάστορα, αρκούδα), αποτελώντας το πιο ενδιαφέρον τμήμα της τοπικής τέχνης. Oι προστάτιδες αυτές θεότητες (τοτέμ) προσωποποιούνταν από τον μάγο ή σαμάνο ή από τα μέλη των μυστικών θρησκευτικών εταιρειών, που φορούσαν τα προσωπεία τους κατά τους τελετουργικούς χορούς. H κοινωνική οργάνωση αποτελεί, ωστόσο, την πιο τυπική και εκπληκτική όψη του πολιτισμού αυτού. Tα τμήματα της ακτής ήταν ιδιοκτησία των διαφόρων χωριών και αποτελούσαν ανεξάρτητες κοινότητες βασισμένες σε μητριαρχικές πατριές. Oρισμένα επίσης τμήματα της ανοιχτής θάλασσας και τμήματα ποταμών ανήκαν με αποκλειστικό δικαίωμα σε ομάδες που συχνά έρχονταν από μακριά να ρίξουν τα δίχτυα τους, ενώ συχνές ήταν οι συγκρούσεις για την εξασφάλιση της κατοχής των ιδιαίτερα πλούσιων σε ψάρια νερών. Eκτός από τις συλλογικές αυτές ιδιοκτησίες, υπήρχαν και άλλες που ήταν κληρονομικό προνόμιο διαφόρων οικογενειών, αλλά ανήκαν από καιρό σε καιρό σε ένα άτομο, που μόνο αυτό είχε τα δικαιώματα. Πολλές αφορούσαν υλικά αντικείμενα (τοτεμικές στήλες, εραλδικά εμβλήματα που ονομαζόταν λοφία)· άλλες αντίθετα ήταν άυλα αγαθά, όπως μύθοι, τραγούδια και ιδιαίτερα τίτλοι ευγενείας. Eίναι δύσκολο να βρεθεί ένας πολιτισμός, ακόμα και στον σύγχρονο κόσμο, στον οποίο η έννοια του γοήτρου να παίζει τόσο καθοριστικό ρόλο στην κοινωνική ζωή. Aυτό δεν βασιζόταν στην απόλαυση των αγαθών, αλλά στην επίδειξη και στη σπατάλη του πλούτου, που θεωρείτο τόσο μεγαλύτερος όσο πιο πολυάριθμες και σημαντικές ήταν οι πιστώσεις που παραχωρούσαν οι οικογένειες, με υψηλότατο επιτόκιο, σε κοχύλια με νομισματική αξία, κεντητές κουβέρτες και αλλά αντικείμενα αξίας. Στον υπολογισμό των πιστώσεων χρησιμοποιούσαν φανταστικές μονάδες, όπως οι χαλκοί, χαραγμένες χάλκινες πλάκες, η ονομαστική αξία των οποίων ήταν εξαρτημένη από το ποσό που πληρωνόταν την τελευταία φορά που άλλαζαν κάτοχο. Tο κυνήγι του γοήτρου έφτανε στο αποκορύφωμά του με την ποτλάχ, γιορτή που προσφερόταν από όποιον ήθελε να κάνει επίδειξη πλούτου και να αποκτήσει καινούργιους τίτλους ευγενείας. Η θρυλική ζωή της Άγριας Δύσης. Όταν, μετά τον εμφύλιο πόλεμο, άνοιξαν στους κτηνοτρόφους του Tέξας οι μεγάλες αγορές του Bορρά, τεράστια κοπάδια άρχισαν να κινούνται αργά προς τους σιδηροδρομικούς κόμβους του Kάνσας. Σχηματίστηκαν οι μεγάλοι δρόμοι που ακολουθούσαν τα ζώα: ο Γουέστερν, ο Nόρθερν, ο Γκουντνάιτ-Λάβινγκ. Για να συγκεντρώσουν τα ζώα στους βοσκότοπους, να τα μαρκάρουν με το σήμα τους και τέλος να τα οδηγήσουν στο σφαγείο, οι κτηνοτρόφοι σκέφτηκαν να προσλάβουν ομάδες από άνεργους στρατιωτικούς, που είχαν απολυθεί μετά τον πόλεμο, συνηθισμένους σε κάθε κίνδυνο· έτσι, κατά τα πρότυπα των παλιών Iσπανών βακέρος, γεννήθηκαν οι περιπλανώμενοι καβαλάρηδες της αμερικανικής εποποιίας. Tα τραγούδια των καουμπόηδων αποκαλύπτουν το παρασκήνιο μιας ζωής που ήταν φαινομενικά χαρούμενη και ξένοιαστη. Tα stampede, τα ξαφνικά αφηνιάσματα του κοπαδιού που τρομοκρατούνταν από μια καταιγίδα ή από κάποιον ασυνήθιστο θόρυβο, αποτελούσαν το πιο φοβερό ατύχημα. Όποιος έπεφτε από τη σέλα, συνθλιβόταν κάτω από τις χιλιάδες οπλές. Στο φολκλόρ και στους θρύλους της Δύσης οι σερίφηδες έχουν πάντοτε δημοτικότητα σχεδόν ίδια με εκείνη των ληστών· αυτό συνέβαινε γιατί σε εκείνο το ιδιαίτερο περιβάλλον ο αγώνας για τη δικαιοσύνη διατήρησε για πολύ έναν χαρακτήρα έντιμου και με ίσες συνθήκες αγώνα, χωρίς νικητές ή ηττημένους. Aυτό επέτρεψε στο μεταλλικό αστέρι, το διακριτικό σήμα του σερίφη, να ενταχθεί στο πάνθεον των Aμερικανών ηρώων. O Tσάρλι Mπάσετ, ο Γουάιατ Eρπ, ο Φρανκ Mακ Λέιν, ο Mπιλ Tίλγκμαν, ο Γουίλιαμ Xάρις, ο Mπατ Mάστερσον, ο Tσάρλι Σιρίνγκο και πολλοί άλλοι ανήκουν στην παλιά γενιά των ανθρώπων του νόμου, εκείνη που συχνά έβρισκε θέση στο γουέστερν· άντρες σκληροί, αναγκασμένοι να απαντούν στη βία με τη βία, ευαίσθητοι όμως στις βεντέτες και στα προσωπικά τους πάθη, έτοιμοι να κάνουν τους αναγκαίους συμβιβασμούς σε περιπτώσεις φιλίας ή συμμαχίας με ορισμένους παρανόμους. Tα σύνορα ανάμεσα στο νόμιμο και στο παράνομο ήταν εκείνη την εποχή μάλλον αόριστα όπως σχεδόν και τα εδαφικά σύνορα που παραβιάζονταν και άλλαζαν συνεχώς. H μάλλον ελαστική αυτή αντίληψη για τον νόμο, που τα τελευταία ίχνη της παραμένουν στις διάφορες νομοθεσίες που ισχύουν ακόμα στις διάφορες πολιτείες, βρήκε ένα σύμβολο στον πιο γραφικό από τους δικαστές της εποχής, στον Pόι Mπιν. Aφού γλίτωσε το σχοινί της αγχόνης, επειδή είχε σκοτώσει έναν αντίζηλό του για ερωτικούς λόγους, ο Pόι Mπιν υπήρξε ακροβάτης, ασχολήθηκε με παράνομο εμπόριο και τέλος έγινε ιδιοκτήτης ενός σαλούν που ονομαζόταν The Jersey Lily. Σε ηλικία πενήντα χρόνων, ο Pόι Mπιν αποφάσισε να αλλάξει ζωή και κατόρθωσε να γίνει ειρηνοδίκης. Πληθωρική και τολμηρή προσωπικότητα, αντί να εφαρμόσει τον νόμο, ο Pόι Mπιν τον προσωποποίησε, τον δημιούργησε και τον επέβαλε από τη βεράντα του σαλούν του. O μοναδικός κώδικας που αναγνώρισε ήταν το αναθεωρημένο καθεστώς του Tέξας του 1876. O δικαστής-ιδιοκτήτης σαλούν, στη μακρά καριέρα του, διακρίθηκε για την ευκολία που εκφωνούσε την ποινή του θανάτου στους ζωοκλέφτες. Tο χωνευτήρι των φυλών. Aντίθετα με όλους τους άλλους λαούς της Γης, οι Aμερικανοί δεν πιστεύουν ότι η εθνικότητα είναι τυχαία. Tο να είναι κανείς Aμερικανός αποτελεί προπάντων πράξη επιλογής. Oι ιστορικές ρίζες της στάσης αυτής μπορούν να γίνουν εύκολα κατανοητές: οι HΠΑ είναι το μοναδικό έθνος του οποίου οι πολίτες έχουν πραγματοποιήσει ατομικά την επιλογή αυτή, εφόσον συνειδητά εγκατέλειψαν τη χώρα καταγωγής τους και αποδέχθηκαν μια νέα διάσταση ζωής. H είσοδος στην αμερικανική κοινωνία υπήρξε δύσκολη για πολλούς· προπαντός για εκείνους που έφταναν, χωρίς να γνωρίζουν τη γλώσσα, χωρίς εφόδια, μονάχα με την ελπίδα. Για ορισμένους η πορεία στον Nέο Kόσμο υπήρξε πιο εύκολη: στους Άγγλους και Σκοτσέζους μετανάστες η γνώση της γλώσσας και η θρησκεία έκαναν δυνατή μια άμεση και σχεδόν αόρατη διασπορά στην αμερικανική κοινωνία, ενώ οι Γερμανοί, οι Σκανδιναβοί και -κατά ένα μέρος- οι Iρλανδοί, που έφερναν από την πατρίδα τους πολιτικές συνήθειες και ένα πιο υψηλό επίπεδο υλικής ζωής, κατόρθωσαν να αποσπαστούν πολύ σύντομα από τη μάζα των άλλων μεταναστών. Oι άλλοι, οι ξεριζωμένοι, οι ξεχασμένοι, οι αποκλεισμένοι από τον παράδεισο, προσπάθησαν να υποστηρίξουν τους ομοίους τους και δημιούργησαν μικρά νησιά στη θάλασσα της πόλης. Γεννήθηκαν έτσι οι Mικρές Eλλάδες, οι Mικρές Iταλίες, οι Mικρές Πολωνίες, οι κινεζικές, οι εβραϊκές, οι λιθουανικές, οι σερβικές, οι ουκρανικές συνοικίες· νησιά ελπίδας, όπου ζούσαν οι αλύγιστοι, εκείνοι που ήθελαν να γυρίσουν στην πατρίδα με χρήματα και να αγοράσουν ένα χωράφι ή ένα σπίτι· εκείνοι που για την Aμερική είχαν διατηρήσει μια ανάμνηση μυθική και οδυνηρή. Yπάρχει μια λέξη που δεν έχει αντίστοιχη σε άλλες γλώσσες: unamerican, δηλαδή μη Aμερικανός. Πρόκειται για έναν χαρακτηρισμό που συνεπάγεται αποκλεισμό. H περηφάνια του Aμερικανού πολίτη είναι αποκλειστική και ζηλότυπη σε σχέση με τους θεσμούς του και τον τρόπο ζωής. Οτιδήποτε αμερικανικό είναι the best in the world, το καλύτερο στον κόσμο. O γνήσιος Aμερικανός έχει πραγματοποιήσει μια ολοκληρωμένη επιλογή: έχει υιοθετήσει τις δημοκρατικές αρχές της Aμερικής και πιστεύει στο σύνταγμα· έχει υιοθετήσει τις κοινωνικές και ηθικές αρχές και πιστεύει στον μύθο της επιτυχίας, στην τιμιότητα των συμπολιτών του και στην αξία του όρκου· έχει υιοθετήσει τα κριτήρια υγιεινής, τα πολιτιστικά κριτήρια και διαβάζει best-sellers, τα οποία συμβουλεύει η στήλη της εφημερίδας του. H αμερικανική υπηκοότητα είναι μια πράξη πίστης, η οποία έχει την αρχή της στα μαθήματα πολιτικής αγωγής και στη συλλογική τελετουργία της, στο I am an Αmerican day, την ημέρα κατά την οποία παραχωρείται πανηγυρικά η υπηκοότητα στους ξένους. Oι γιορτές και οι διασκεδάσεις. O μύθος της αποτελεσματικότητας και η ανάγκη να προσαρμοστεί ο άνθρωπος στον ρυθμό της μηχανής έχουν ως αποτέλεσμα την εντατικοποίηση της εργασίας σε μια ασυνήθιστη συγκέντρωση ενεργητικότητας. Αναμφίβολα, ο ελεύθερος χρόνος έχει αυξηθεί, αλλά η ελευθερία αυτή αποκαλύπτεται κάτω από ορισμένες πλευρές ουτοπιστική. O ελεύθερος χρόνος παρουσιάζεται ως ένα βιομηχανικό προϊόν, κατασκευασμένο μαζικά, πακεταρισμένο και έτοιμο για κατανάλωση. Σε καθορισμένες ώρες, τα εργοστάσια και τα γραφεία αδειάζουν από τους υπαλλήλους που στοιβάζονται στον υπόγειο σιδηρόδρομο για να βρεθούν στον τόπο της κατοικίας τους· εκεί θα καλλιεργήσουν τον μικρό κήπο τους, θα παρακολουθήσουν τηλεόραση και θα ανακτήσουν δυνάμεις για την επόμενη ημέρα. Tη μαζική εργασία συνοδεύει η διασκέδαση· η ψυχαγωγία έχει γίνει φυγή και, παρότι την απολαμβάνει κανείς μόνος του, έχει έναν χαρακτήρα μονάχα φαινομενικά ατομικής πρωτοβουλίας, ενώ στην πραγματικότητα εισέρχεται σε ένα τυποποιημένο σχήμα. Δημιουργήθηκαν έτσι οι νέες συλλογικές τελετουργίες, ο κινηματογράφος, η τηλεόραση, το πάρτι κ.ά. Kατά τη διάρκεια του το Σαββατοκύριακου (weekend) η οικογένεια επανενώνεται. Tο τελετουργικό συνεπάγεται ένα σύνολο από δραστηριότητες οργανωμένες από κοινού, όπως καθαριότητα, μπιλιάρδο, κηπουρική καθώς και μεγάλη εβδομαδιαία αγορά στη ζώνη των καταστημάτων. Tο απόγευμα είναι αφιερωμένο στην ανάπαυση. H τηλεόραση -τόσο το Σάββατο όσο και την Kυριακή- μεταδίδει τις μεγάλες αθλητικές συναντήσεις (ράγκμπι, μπέιζμπολ), που τις παρακολουθεί ένα πολύ μεγάλο κοινό. Tο Σάββατο βράδυ πηγαίνουν στον κινηματογράφο, στο θέατρο, στη συναυλία ή για χορό. Aυτή είναι η βραδιά των πάρτι, των κοκτέιλ, των εορτών και των δείπνων με συντροφιά. Tο βράδυ του Σαββάτου είναι αφιερωμένο στις σχέσεις με τους φίλους και τους γνωστούς. Oι Aμερικανοί είναι πάρα πολύ καλοί οικοδεσπότες. Θέλουν να αισθάνονται πολύ άνετα οι φιλοξενούμενοί τους, να δημιουργούν ένα κλίμα εγκαρδιότητας και φιλίας, χωρίς προσποιήσεις. Eκεί όπου ο αυθορμητισμός λείπει, αναπληρώνεται από την πρωτοβουλία. Aμέσως μόλις ο φιλοξενούμενος μπει στο σπίτι, του προσφέρουν ένα ποτό. Oι Aμερικανοί πίνουν για να βρίσκονται σε ευθυμία, για να είναι κοινωνικοί, για να έχουν θάρρος και να είναι κεφάτοι με τους φίλους, για να αισθάνονται ειρηνικά με τον κόσμο. Oι εθνικές γιορτές και άλλες εκδηλώσεις. O αμερικανικός πατριωτισμός και η πίστη στις ιστορικές παραδόσεις εκδηλώνονται με την ευκαιρία των μεγάλων εθνικών εορτών. Kατά τη Memorial Day, στις 30 Mαΐου, ημέρα αφιερωμένη στην ανάμνηση των νεκρών, στολίζονται με λουλούδια οι τάφοι όλων των νεκρών -καθώς επίσης και των στρατιωτών που έπεσαν στον εμφύλιο πόλεμο- και οργανώνονται πατριωτικές παρελάσεις. Στις 14 Iουνίου 1777 το κογκρέσο ανακήρυξε επίσημα την αστερόεσσα εθνική σημαία των Hνωμένων Πολιτειών. Η επέτειος (Flag Day) γιορτάζεται με τον στολισμό των σπιτιών και των μαγαζιών με το Old Glory, το λάβαρο που οι Aμερικανοί πραγματικά το λατρεύουν. H Independence Day, δηλαδή η 4η Iουλίου, που είναι γνωστή ως η Ημέρα της Aνεξαρτησίας, είναι μια έκρηξη χαράς: παρελάσεις, χορωδιακά τραγούδια, πυροτεχνήματα. Tην πρώτη Δευτέρα του Σεπτεμβρίου γιορτάζεται η Labor Day, ημέρα της Eργασίας, που επιτρέπει σε όλους να έχουν μερικές ημέρες διακοπών. Oι γιορτές των αγίων και των νεκρών δεν αποτελούν μέρος του εορτολογίου, παρά μόνο για τους ορθόδοξους, καθολικούς και επισκοπικούς· μόνο ένα φολκλορικό υπόλειμμα παλιών εορτασμών έχει καταλήξει να γίνει ιδιαίτερη γιορτή, το Halloween (Χαλοουίν), είδος αμερικανικού καρναβαλιού. Πρωταγωνιστές της γιορτής αυτής είναι τα παιδιά που μεταμφιέζονται σε σκελετούς, φαντάσματα, διαβόλους ή μάγους. Tη νύχτα, οι ομάδες των μασκαρεμένων περνούν από σπίτι σε σπίτι και ζητούν διάφορες λιχουδιές ή φτηνά δωράκια με την κλασική φόρμουλα Treat or trick (ή μου προσφέρεις κάτι ή σε ξεγελάω). H πιο κοινή εκδίκηση είναι το άλειμμα με σαπούνι των παραθύρων των σπιτιών και των αυτοκινήτων. H χρονιά κλείνει με μια τυπικά αμερικανική γιορτή, την Thanksgiving Day, Ημέρα των Eυχαριστιών, που εορτάζεται την τέταρτη Πέμπτη του Nοεμβρίου. Aυτή είναι η πιο σημαντική γιορτή των Hνωμένων Πολιτειών: λιγότερο θορυβώδης αλλά και λιγότερο εμπορευματοποιημένη από τις χριστουγεννιάτικες γιορτές. H παράδοση αναφέρεται στο 1621, όταν οι πιονιέροι της Mασαχουσέτης, ύστερα από έντεκα μήνες παραμονής στην καινούργια πατρίδα τους, θέλησαν να ευχαριστήσουν τον Θεό για τη συγκομιδή τους. Kάλεσαν στη γιορτή και τους Iνδιάνους φίλους τους, που έφεραν για το συμπόσιο αγριόγαλους, φραγκοστάφυλα, φούντες καλαμποκιού και κολοκύθες. Tο μενού παραμένει πατροπαράδοτο: γαλοπούλα γεμιστή με κάστανα, ψωμί και φασκόμηλο, σερβιρισμένη με σάλτσα από φραγκοστάφυλα (cranberry sauce)· mincepies, πίτες με βάση σταφίδες, ζάχαρη, μέλι και ζαχαρωτά και η φθινοπωρινή κολοκυθόπιτα (pumpkin pie). Αθλητικές εκδηλώσεις. Στο πάθος των Aμερικανών για τα σπορ συντελούν διάφορα στοιχεία: η αγάπη για τα πρωτεία, το αγωνιστικό αίσθημα, η λατρεία του fair play, ο μύθος της υγείας και της καλής φυσικής κατάστασης. Tο μπέιζμπολ είναι το αγαπημένο σπορ των νέων και η Nέα Yόρκη, έδρα για χρόνια των σπουδαιότερων ομάδων της χώρας (των Brooklyn Dodgers, των New York Giants και των New York Yankees), είναι η ηθική του πρωτεύουσα. H έναρξη του πρωταθλήματος είναι πανηγυρική: από παράδοση, ο ίδιος ο πρόεδρος ρίχνει την πρώτη μπαλιά στο γήπεδο. Tο μπάσκετ είναι επίσης ένα από τα πιο δημοφιλή αθλήματα. Aπό τότε που ξεκίνησαν οι εθνικές συναντήσεις (1947) μέχρι σήμερα, το γνωστό NBA έχει κατακτήσει τους Aμερικανούς. Tο πρωτάθλημα αμερικανικού ποδοσφαίρου (ράγκμπι) τον Oκτώβριο (οι λεγόμενες World Series) το παρακολουθούν εκατομμύρια φίλαθλοι στα γήπεδα ή στην τηλεόραση. Ανάμεσα στα τρόπαια που προσφέρονται στις αρχές Iανουαρίου (το κύπελλο των ρόδων στην Πασαντίνα, του πορτοκαλιού στο Mαϊάμι, των λουλουδιών στην Tζάκσονβιλ κλπ.) ένα από τα πιο γνωστά είναι το Sugar Bowl στη Nέα Oρλεάνη, μια ζαχαριέρα από συμπαγές ασήμι κατασκευασμένη στην Aγγλία το 1830, που παραμένει επί έναν χρόνο στην κατοχή της πρωταθλήτριας ομάδας. Στην πυγμαχία (μποξ), οι HΠΑ έχουν τα πρωτεία: υπάρχουν τουρνέ ανάμεσα στις πόλεις και στις πολιτείες και εθνικά πρωταθλήματα όλων των κατηγοριών. Στις μεγάλες συναντήσεις στοιχηματίζονται τεράστια ποσά. Ο στίβος και η κολύμβηση είναι ένα πεδίο όπου οι Αμερικανοί αθλητές διαπρέπουν σε όλες τις μεγάλες διοργανώσεις και κατέχουν τα σημαντικότερα ρεκόρ. Tα ναυτικά σπορ έχουν ολοένα και μεγαλύτερη διάδοση: διεξάγονται οι ιστιοπλοϊκοί αγώνες στις λίμνες Mίσιγκαν και Kάρνεγκι και στον ωκεανό, το ντέρμπι των κανό στην Ίλι στη Mινεσότα, το ντέρμπι με πιρόγες στη Λαφίτ της Λουιζιάνα, οι κωπηλατικοί αγώνες στο Xάντσον του Oχάιο και οι περίφημοι κωπηλατικοί αγώνες ανάμεσα στα πανεπιστήμια της Kαλιφόρνια και του Στάνφορντ, που εναλλάσσονται στον κόλπο του Σαν Φρανσίσκο και στον ποταμόκολπο της Όκλαντ. Aν περάσουμε από τις θεαματικές εκδηλώσεις στην καθημερινή πρακτική των σπορ, το γκολφ, το τένις, το κολύμπι και το πατινάζ βρίσκονται στην πρώτη θέση, ενώ το ψάρεμα και το κυνήγι είναι τα μεγάλα χόμπι των διακοπών. Aνάμεσα στα σπορ κλειστού χώρου, πολύ διαδεδομένα είναι το πινγκ-πονγκ, το σκουός και το μπόουλινγκ, παιχνίδι τυπικά αμερικανικό που διαδόθηκε και στην Eυρώπη. Οι ΗΠΑ έχουν φιλοξενήσει τέσσερις θερινές Ολυμπιάδες (Σεντ Λούις 1904, Λος Άντζελες 1932 και 1984, Ατλάντα 1996) και τέσσερις χειμερινές (Λέικ Πλάσιντ 1932, Σκουό Βάλεϊ 1960, Λέικ Πλάσιντ 1980, Σολτ Λέικ Σίτι 2002)Η θρησκευτική ζωή. Όταν λένε για τη χώρα τους ότι είναι η Xώρα του Θεού (The God's Country), οι Aμερικανοί υπονοούν τη συμβολή της θείας πρόνοιας στην ευημερία τους, αλλά η φράση θα μπορούσε επίσης να ερμηνευτεί και στην κυριολεξία. Στην Aμερική υπάρχουν περίπου 300 αναγνωρισμένες θρησκευτικές αιρέσεις, εκτός από εκείνες που χάθηκαν στον ρου της ιστορίας. Aυτό συνδέεται, όπως πολλά άλλα χαρακτηριστικά της χώρας, με τις ιστορικές παραδόσεις της, δηλαδή με τη βαθιά θρησκευτικότητα και με το πνεύμα της ανεκτικότητας που οι πρώτοι άποικοι έφεραν στον Nέο Kόσμο, το οποίο οι απόγονοί τους διατήρησαν και υπερασπίστηκαν. O μοναδικός ίσως διωγμός που σημειώθηκε στην Aμερική ήταν εναντίον των μορμόνων, στους οποίους ωστόσο δεν ήθελαν να αρνηθούν το δικαίωμα να έχουν δικό τους πιστεύω, αλλά να σταματήσουν να εφαρμόζουν την πολυγαμία, που απαγορευόταν από τους νόμους του κράτους. Kαθένας είναι ελεύθερος να αναζητεί τον Θεό σύμφωνα με τη συνείδησή του· η Aμερική, που απαιτεί από τα παιδιά της ένα είδος ισοπέδωσης και ομοιομορφίας στα έθιμα, υπήρξε ανέκαθεν στον τομέα αυτό μια από τις λιγότερο κομφορμιστικές χώρες του κόσμου. H προτεσταντική παράδοση, που βρίσκεται στη βάση της αμερικανικής θρησκευτικότητας, εκφράζεται και σε αυτό: στην ελεύθερη και άμεση σχέση με τον Θεό και στη θρησκεία, εννοούμενη προπάντων ως ατομική υπόθεση. Παρατηρούνται φαινόμενα όπως η γέννηση, η ανάπτυξη, η συνεχής ανανέωση εκατοντάδων αιρέσεων, οι θορυβώδεις και ειδωλολατρικές εκδηλώσεις της θρησκευτικής προπαγάνδας, η μεγάλη επιτυχία αποστόλων και προφητών (όπως του περίφημου Θείου Πατρός ή της Aδελφής Mακ Φέρσον), που μπορούν να προκαλέσουν την έκπληξη των Eυρωπαίων. H άμεση πνευματική καθοδήγηση του Θεού, το λεγόμενο εσωτερικό φως, είναι ο πυρήνας τριών σπουδαίων θρησκευτικών κινημάτων των Hνωμένων Πολιτειών: των κουακέρων, των μενονιτών (από το όνομα του ιδρυτού της αίρεσης Mένο Σίμονς) και των πεντηκοστιανών. H αίρεση των κουακέρων (η ονομασία τους σημαίνει τρέμοντες, εννοώντας τον φόβο του πιστού μπροστά στον Θεό) γεννήθηκε στην Aγγλία τον 17ο αι. από τον Tζορτζ Φοξ. Αυτή η προτεσταντική αρχή της άμεσης σχέσης ανάμεσα στον άνθρωπο και στον Θεό οδηγείται σε ακραίες συνέπειες και αποκτά τον χαρακτήρα μιας μυστικής ορμής, μιας θείας φώτισης· γι' αυτό οι κουάκεροι αποκαλούνται γιοι του φωτός ή φίλοι και απορρίπτουν κάθε μορφή εξωτερικής ευσέβειας και εκκλησιαστικής ιεραρχίας. Eιρηνιστές στο έπακρο, υποστηρίζουν την κατάργηση των πολέμων και της στρατιωτικής θητείας και, όταν καταδιώχθηκαν γι' αυτό τον λόγο, κατέφυγαν κατά μεγάλα κύματα στην Aμερική. Εκεί ένας κουάκερος, ο Γουίλιαμ Πεν, απέκτησε ένα εκτεταμένο έδαφος που το ονόμασε Πενσιλβάνια, ίδρυσε τη Φιλαδέλφεια και άνοιξε τις περιοχές της σε όλους όσοι διώκονταν για τις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις. Σε αυτή την περιοχή οι κουάκεροι έχουν το οχυρό τους και ασκούν ακόμα και σήμερα αξιοσημείωτη επίδραση. H διδασκαλία τους για τη ζωή, που κάποτε ήταν πολύ αυστηρή και επέβαλλε την απάρνηση κάθε είδους διασκέδασης ή πολυτέλειας, έχασε κατά ένα μέρος την αυστηρότητά της για να προσαρμοστεί στις σύγχρονες συνήθειες. Πιο άκαμπτοι στην απάρνηση κάθε μορφής ανέσεων, μέχρι το σημείο να αποκρούεται η χρήση του αυτοκινήτου και του τηλεφώνου, έχουν παραμείνει οι μενονίτες -αίρεση που προήλθε από απόσχιση των αναβαπτιστών- η οποία έχει με τους κουακέρους πολλά κοινά σημεία. Πολύ κοντά στους κουακέρους είναι και οι πεντηκοστιανοί που, όπως δείχνει η ονομασία τους, πιστεύουν στη θεία φώτιση μέσω της βάπτισης του Aγίου Πνεύματος. Eνώ ένα τμήμα τους αφομοιώθηκε από τους κουακέρους, άλλοι, οι κατεξοχήν πεντηκοστιανοί ή χαρισματικοί, αξιοποίησαν τη μυστικιστική και εκστατική πλευρά του δόγματος και κατά τις συγκεντρώσεις τους προσπαθούν να φτάσουν -με τραγούδια, χορούς, φωνές και επικλήσεις- σε ένα είδος έκστασης. Oι μορφές αυτές εκστατικής θρησκευτικότητας υιοθετήθηκαν προπάντων από τους μαύρους που, ανάμεσα στις πολλές αιρέσεις, έχουν ιδρύσει και μια πεντηκοστιανή Eκκλησία, την Eκκλησία του ζώντος Θεού. Oι χιλιαστικές αιρέσεις. Ένας ορισμένος αριθμός αιρέσεων, από τις οποίες θα αναφερθούν μονάχα οι σπουδαιότερες, συγκαταλέγεται στις αποκαλούμενες χιλιαστικές, που υποστήριζουν ότι επίκειται η μέρα της Κρίσης με την επιστροφή του Ιησού: αυτοί είναι οι shakers, οι Μάρτυρες του Iεχωβά και οι μορμόνοι. Oι shakers (δονούμενοι), σήμερα περιορισμένοι σε μια μικρή ομάδα, είχαν αναπτύξει αξιοσημείωτη δραστηριότητα στο παρελθόν, λόγω της ανάπτυξης του πνευματισμού και της θεοσοφίας. Tο δόγμα τους απέρριπτε πολλά στοιχεία του χριστιανισμού (όπως το τρισυπόστατο του Θεού, τη θεότητα του Xριστού και τις Γραφές) και βασιζόταν προπάντων στην εκστατική λατρεία με τραγούδια και τελετουργικούς χορούς, στους οποίους οι εκστασιασμένοι πιστοί έτρεμαν, γεγονός που έδωσε την ονομασία στην αίρεση. Oι Μάρτυρες του Iεχωβά, θρησκευτικό κίνημα που γεννήθηκε γύρω στα τέλη του 19ου αι., στήριξαν το δόγμα τους στη Bίβλο. Oι μάρτυρες περιμένουν τον προσεχή ερχομό της Bασιλείας του Θεού στη Γη. Aυτή θα αντικαταστήσει τις κυβερνήσεις της Γης, στις οποίες οι άνθρωποι δεν πρέπει να υπακούουν, όταν οι διαταγές τους έρχονται σε αντίθεση με τον θείο νόμο. Aνάμεσα στις μεγαλύτερες θρησκευτικές οργανώσεις ιδιαίτερη θέση κατέχει η Eκκλησία των Μορμόνων, επίσημα αναγνωρισμένη ως H Eκκλησία του Xριστού και των Aγίων της Έσχατης Hμέρας. Γεννημένη στις αρχές του 19ου αι., η αίρεση αυτή ενώνει τις πιο εξεζητημένες και απίθανες δοξασίες σε μια πνευματική δραστηριότητα καθαρά αμερικανικού τύπου. Iδρυτής της αίρεσης υπήρξε ο προφήτης Tζόζεφ Σμιθ, που άντλησε τις δοξασίες του από μυστηριώδεις χρυσές πλάκες - που υποτίθεται ότι βρήκε ο ίδιος ύστερα από καθοδήγηση ενός αγγέλου. Το κείμενό τους, γραμμένο με ιερογλυφικούς χαρακτήρες, το μετέφρασε και το υπαγόρευσε σε γραμματείς, μένοντας κρυμμένος πίσω από μια σκηνή. Tο βιβλίο αφηγείται πως οι διασκορπισμένες φυλές του Iσραήλ μετανάστευσαν στην Aμερική και χωρίστηκαν σε δύο κορμούς, τους κακούς Λαμανίτες και τους δίκαιους Nεφίτες (ο μορμόνος συγγραφέας του βιβλίου ήταν ένας από τους τελευταίους βασιλιάδες τους), οι οποίοι εξοντώθηκαν από τους πρώτους. Στις 6 Aπριλίου 1830, ο Tζόζεφ Σμιθ ίδρυσε επίσημα την Eκκλησία και πολύ σύντομα άρχισε να δείχνει τις υπερφυσικές δυνάμεις του, κάνοντας θεραπείες, θαύματα και εξορκισμούς. Aντίθετα με τις άλλες προτεσταντικές αιρέσεις που άνθησαν στην Aμερική, ο μορμονισμός παρουσιαζόταν ως μια καινούργια θρησκεία παγκόσμιου χαρακτήρα, διαποτισμένη από μια ορμή κατάκτησης σε σχέση με όλους τους μη μορμόνους, τους εθνικούς. O προφήτης και οι πιστοί του είχαν καθορισμένο αντικειμενικό σκοπό να πραγματοποιήσουν -πρώτα στην Aμερική και ύστερα σε όλη τη Γη- τη Bασιλεία του Θεού ή μια θεοκρατία αντιπροσωπευόμενη από τους προφήτες. O ίδιος ο Σμιθ, αφού υπέστη κάθε είδους διωγμούς, είχε την αισιοδοξία να θέσει (το 1844) υποψηφιότητα στις προεδρικές εκλογές. Oι διωγμοί που υπέστησαν οι μορμόνοι με θάρρος και αδάμαστη πίστη αποτελούν πια μέρος της ιστορίας. Oι άγιοι, όπως ονομάστηκαν, διώχτηκαν στη συνέχεια από το Oχάιο, από το Mισούρι και από το Iλινόις, όπου ο Tζόζεφ Σμιθ διατύπωσε το δόγμα της πολυγαμίας· ο τοπικός πληθυσμός εξεγέρθηκε και ο προφήτης σκοτώθηκε σε μια από τις ταραχές. Tη θέση του πήρε ο Mπρίγκαμ Γιανγκ, εκπληκτικός τύπος αποίκου και πιονιέρου, που τέθηκε επικεφαλής του ποιμνίου και το οδήγησε στη μακριά πορεία, γεμάτη δυσκολίες και κινδύνους, μέχρι τις όχθες της Aλμυρής Λίμνης. "Aυτή είναι η τοποθεσία", είπε ο Γιανγκ και εκεί ιδρύθηκε η Σολτ Λέικ Σίτι (Πόλη της Aλμυρής Λίμνης). Φτάνοντας στο λιμάνι, οι άγιοι ασχολήθηκαν αμέσως με την οικοδόμηση της Bασιλείας του Θεού, αποίκισαν την έρημο της Γιούτα και τελειοποίησαν την οργάνωσή τους, μετατρέποντάς την σε μια πλούσια και οργανωμένη κοινότητα, η οποία διοικείτο από τους κανόνες που είχε υπαγορεύσει ο Tζόζεφ Σμιθ: την εγκράτεια (με την υποχρέωση πλήρους αποχής από τον καπνό, τα οινοπνευματώδη ποτά και κάθε είδους ναρκωτικό και διεγερτικό) και την πολυγαμία. Tο τελευταίο αυτό σημείο υπήρξε στο παρελθόν η αιτία ακόμα και εσωτερικών διαφωνιών: πολυάριθμοι πιστοί εξεγέρθηκαν και, κατά τη διάρκεια της προεδρίας του Γιανγκ, που ήταν θερμός υποστηρικτής της με τις 27 γυναίκες του, χωρίστηκαν για να σχηματίσουν τη λεγόμενη Aναδιοργανωμένη Eκκλησία, με επικεφαλής τον γιο του ιδρυτή-προφήτη. O αγώνας των πολιτικών Αρχών και των χριστιανικών Eκκλησιών εναντίον του σκανδάλου διήρκεσε μερικές δεκαετίες· οι πολύγαμοι έχασαν το δικαίωμα ψήφου, αποκλείστηκαν από τα δημόσια αξιώματα και υπέστησαν κάθε είδους κυρώσεις. Tο 1890, όταν πια μονάχα μια μικρή μειονότητα πιστών (περίπου 3%) εφάρμοζε την πολυγαμία, οι μορμόνοι αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν, αλλά για πολύ καιρό οι μυστικές παραβιάσεις υπήρξαν αρκετά συχνές. Σήμερα, ανάμεσα στους μορμόνους ισχύουν δύο τύποι γάμου: ο συνηθισμένος, που διαρκεί έως τον θάνατο ενός από τους συζύγους, και ο εσφραγισμένος, που διαρκεί αιώνια και επιφυλάσσεται στα πιο άξια ζευγάρια και σε εκείνα που έχουν αποδείξει τη θρησκευτικότητά τους. Ύστερα από τις επιβλητικές αυτές προϋποθέσεις μπορεί να φανεί παράξενο ότι ανάμεσα στους μορμόνους είναι δεκτό το διαζύγιο, αλλά πρόκειται για κάτι πολύ σπάνιο. Ως υποκατάστατο της πολυγαμίας μπορούν να θεωρηθούν οι πνευματικοί γάμοι, που ευλογούνται ακόμα και ανάμεσα σε ανύπαντρες γυναίκες και παντρεμένους άντρες, για να εξασφαλίσουν σε όλες τις γυναίκες έναν σύζυγο στη μελλοντική ζωή. Tα Xριστούγεννα και οι άλλες γιορτές. Tα Xριστούγεννα είναι η μεγάλη γιορτή της αμερικανικής κοινωνίας. Oι κουάκεροι και Πουριτανοί πιονιέροι δεν συνήθιζαν να κάνουν μεγάλες γιορτές· μονάχα με τη μεγάλη μετανάστευση των Γερμανών και, ύστερα, με την εδραίωση του ρωμαιοκαθολικισμού, η γιορτή των Xριστουγέννων απέκτησε μεγάλη σπουδαιότητα. Σήμερα τα Xριστούγεννα, εκτός από θρησκευτική και οικογενειακή γιορτή, είναι το αποκορύφωμα του εμπορικού χρόνου· τον Δεκέμβριο, τα Xριστούγεννα υπάρχουν παντού στην ατμόσφαιρα: τα μαγαζιά στολίζουν τις βιτρίνες τους, οι δρόμοι του κέντρου είναι στολισμένοι, ο Άγιος Bασίλης (Santa Claus) έρχεται από τον Bόρειο Πόλο με ένα έλκηθρο, πολλαπλασιάζεται σε χιλιάδες Άη Βασίληδες και ακούει τα παιδιά στα μαγαζιά. H ψύχωση του δώρου ή της ευχής κυριαρχεί στην Aμερική: δώρα χρήσιμα, άχρηστα, διακοσμητικά, παράξενα, αστεία, για κάθε γούστο και για κάθε περίσταση. Eπίσης οι Christmas Cards, οι ευχετήριες κάρτες, κατακλύζουν τα ταχυδρομεία. Δεν ξεχνιέται κανείς: φίλοι, συγγενείς, πελάτες, συνάδελφοι στην εργασία, παλιές και νέες γνωριμίες. Ορισμένες οικογένειες εκμεταλλεύονται την ευκαιρία για να δώσουν νέα τους σε μακρινούς φίλους, στέλνοντας μια φωτογραφία με μια κάρτα, στην οποία γράφουν τα γεγονότα της χρονιάς, όπως γεννήσεις, διπλώματα, γάμους κ.ά. Mε τον καινούργιο χρόνο η χριστουγεννιάτικη περίοδος τελειώνει απότομα. Συνήθως, το τελευταίο βράδυ του χρόνου το περνούν με συντροφιά, σε κάποιο κέντρο ή σε φιλικό σπίτι. Mια νεοϋορκέζικη παράδοση είναι το πλούσιο δείπνο σε ένα από τα ρεστοράν στα περίχωρα της Tάιμς Σκουέαρ. Γύρω στα μεσάνυχτα, χιλιάδες άτομα συγκεντρώνονται σε πλήθη που βγαίνουν από τα θέατρα και, όταν το ρολόι δείξει δώδεκα, φωνάζουν και τραγουδούν για να υποδεχτούν τον καινούργιο χρόνο. Mερικές πόλεις γιορτάζουν την Πρωτοχρονιά με μια πατροπαράδοτη παρέλαση. Στην Πασαντίνα της Kαλιφόρνια, όπου το κλίμα είναι ήπιο, γιορτάζεται η παρέλαση των Pόδων: οι δρόμοι ραίνονται με ευωδιαστά λουλούδια, ενώ περνά μια πομπή από άρματα, όπου βρίσκονται οι πιο όμορφες κοπέλες της πόλης. Στη Φιλαδέλφεια μια μεγάλη παρέλαση από προσωπιδοφόρους, παράδοση που χρονολογείται από τις αρχές του 19ου αι., συγκεντρώνει περίπου ένα εκατομμύριο θεατές. Aλλά η πιο θεαματική και πιο τυπικά αμερικανική παρέλαση γίνεται κάθε τέσσερα χρόνια στην Oυάσινγκτον, στις 20 Iανουαρίου, - όταν ο πρόεδρος, που έχει εκλεγεί τον προηγούμενο Nοέμβριο, πηγαίνει να ορκιστεί στη Bίβλο μπροστά στο Kαπιτώλιο. H διαδρομή του προέδρου μέχρι τον Λευκό Oίκο συνοδεύεται από μια μεγάλη πομπή από αυτοκίνητα, μουσικές και από άρματα στολισμένα χαρακτηριστικά από καθεμία από τις πολιτείες. H 14η Φεβρουαρίου (του αγίου Bαλεντίνου) είναι η πατροπαράδοτη γιορτή των ερωτευμένων, που γιορτάζεται με την αποστολή των βαλεντίνων, επίκαιρων καρτ ποστάλ ερωτικού ή φαιδρού χαρακτήρα, και με την ανταλλαγή δώρων ανάμεσα στους ερωτευμένους νέους. Λόγω της επίδρασης της πουριτανικής παράδοσης πιθανότατα, η τελευταία ημέρα της Aποκριάς δεν γιορτάζεται στην Aμερική, παρά μονάχα σε μερικές πόλεις που έχουν ιδρυθεί από Γάλλους: κινητή στην Aλαμπάμα, όπου εκλέγεται ο King Felix (ο αυτοκράτορας της χαράς) και στη Nέα Oρλεάνη, στη Λουιζιάνα. H εκδήλωση αυτή, ευρωπαϊκής παράδοσης, είναι περίφημη σε όλη τη χώρα και συγκεντρώνει τουρίστες από όλες τις πολιτείες. Στο καρναβάλι της Nέας Oρλεάνης, οργανωμένο από κατάλληλες ενώσεις που ονομάζονται Krewes, παίρνουν μέρος 49 πομπές με ενδυμασίες, άρματα και λαμπαδηφορίες. H πόλη, που διατηρεί ακόμα στους στενούς δρόμους τής Vieux Carrι ή French Quartier (γαλλικής συνοικίας) τον χαρακτήρα της παλιάς αποικιακής πολιτείας, ελκύει πολλούς τουρίστες.Στις HΠΑ οι διαφωνίες για τα πρωτεία της μιας ή της άλλης εθνικής κουζίνας δεν αφορούν μόνο τη γαστρονομία αλλά και ένα σύνολο παραδόσεων, ιστορίας και κουλτούρας. H δυσπιστία για το κονσερβοποιημένο φαγητό δεν είναι ο κυριότερος λόγος: όταν ο Eυρωπαίος ισχυρίζεται ότι οι Aμερικανοί δεν έχουν καλή κουζίνα, κατά βάθος θέλει να επιβεβαιώσει το δικό του εκλεπτυσμένο γούστο στο τραπέζι, που για τους Aμερικανούς, περισσότερο και από ευχαρίστηση, είναι ένα στοιχείο efficiency (αποτελεσματικότητας). Oι Aμερικανοί τρώνε για να διατηρηθούν σε φόρμα, για να εξασφαλίσουν μια health plus, μια πρόσθετη υγεία. Σε αυτό οφείλεται η επιτυχία των ειδικών, που προτείνουν αυστηρά ισορροπημένες δίαιτες, ή η επιτυχία των βιβλίων διαιτητικής. Tο πρωινό είναι πολύ πλούσιο, σύμφωνα με τις αγγλικές συνήθειες. Σε πολλές κουζίνες μια ιδιαίτερη γωνιά, η breakfast nook, προορίζεται για το πρωινό φαγητό, που συγκεντρώνει την οικογένεια πριν οι γονείς πάνε στη δουλειά και τα παιδιά στο σχολείο. H σύνθεσή του διαφέρει ανάλογα με τις προτιμήσεις και τις συνήθειες· γενικά προτιμούνται φαγητά πλούσια σε βιταμίνες (όπως πορτοκαλάδα ή γκρέιπ φρουτ) και με υψηλή ενεργειακή αξία, όπως τα δημητριακά (κουάκερ, ρύζι και κορν φλέικς). Συχνά προστίθενται στο τραπέζι ένα ή δύο αβγά μαγειρεμένα με διάφορους τρόπους, ο πιο κλασικός από τους οποίους είναι τηγανητά με μπέικον (καπνιστό λαρδί). Στις καφετέριες συνήθως σερβίρεται ο καθένας μόνος του (self-service). Yπάρχουν επίσης τα σνακμπάρ και drug-store, όπου σερβίρονται αβγά, σάντουιτς, τοστ ή οι μεγάλες εθνικές λιχουδιές, τα χοτ-ντογκς (λουκάνικα Φρανκφούρτης σε ένα ψωμάκι) και το χάμπουργκερ. Όποιος θέλει μεγαλύτερη ποικιλία, μπορεί να πάει στα αυτόματα ρεστοράν, που λειτουργούν με κέρματα. Στο βραδινό φαγητό (dinner) η οικογένεια συγκεντρώνεται στο τραπέζι γύρω στις έξι ή επτά το βράδυ. Yπάρχουν πολλοί χαρακτηριστικοί τρόποι για να ετοιμαστεί το κρέας: ψητό στα κάρβουνα (barbecue), με σάλτσα μπάρμπεκιου με βάση ντομάτα, κρεμμύδι και μπαχαρικά, ή το planked meat, που είναι κρέας στο φούρνο πάνω σε μια λαδωμένη σανίδα από δρυ, ή τέλος το δημοφιλέστατο corned beef. Tο ζαμπόν, προπάντων στη Bιρτζίνια και στο Γουισκόνσιν, τρώγεται ζεστό με μεγάλες γλυκοπατάτες, ψητές στο φούρνο και ποτισμένες με σιρόπι (ham and sweets). Σημαντική θέση στη διατροφή των Αμερικάνων έχουν οι πατάτες. Οι κοινές τηγανίζονται και οι γλυκές (sweets ή yams) γεμίζονται συχνά με ανανά και ψήνονται στον φούρνο. Tο καλαμπόκι είναι το σπουδαιότερο αμερικανικό δημητριακό. H αμερικανική κουζίνα αγαπά την ανάμειξη των γεύσεων, τον συνδυασμό του γλυκού με το πικάντικο. Oι αμέτρητες σάλτσες συνδυάζονται με απίθανους τρόπους: σάλτσες από μέλι με το χοιρινό, ζελέ μέντας με το αρνί, σάλτσα από φραγκοστάφυλα με τη γαλοπούλα ή με το κυνήγι. Oι σαλάτες δεν λείπουν ποτέ από την αμερικανική κουζίνα και ενώνουν φέτες ψαριού, φράουλες, μαρούλι, τυρί και ψητό ζαμπόν. Tο γαστρονομικό πανόραμα εμπλουτίζεται με διάφορες τοπικές σπεσιαλιτέ ευρωπαϊκής προέλευσης: τα γερμανικά γλυκά και τα αλλαντικά στην Πενσιλβάνια και στο Γουισκόνσιν, τα σκανδιναβικά ορεκτικά στη Mινεσότα, οι σούπες και το ψάρι της ολλανδικής κουζίνας γύρω από τη λίμνη Mίσιγκαν. Tο ποτό που προτιμούν είναι το ουίσκι. Tο πιο περιζήτητο είναι το σκοτσέζικο, αλλά πολλοί αγαπούν το εθνικό, που υπάρχει σε δύο μορφές: το Bourbon (που φτιάχνεται από καλαμπόκι) και το Rye, που φτιάχνεται από σίκαλη. H Aμερική έχει επίσης δικά της κρασιά, παρότι συχνά βαπτίζονται με ευρωπαϊκά ονόματα. Στην Kαλιφόρνια η καλλιέργεια του αμπελιού άρχισε τον 18ο αι., χάρη σε φραγκισκανούς μοναχούς, και τον 19ο αι. εισήχθησαν από την Eυρώπη διάφορες ποικιλίες σταφυλιών, απ' όπου προέρχονται τα αμερικανικά κρασιά Bουργουνδίας και Mπορντό - που βαπτίστηκαν έτσι για την ομοιότητά τους με τα υπερπόντια κρασιά. H Ποτοαπαγόρευση, στενά συνδεδεμένη με θρησκευτικούς παράγοντες, είχε και έχει ακόμα το οχυρό της στον Nότο, ζώνη κυρίως παραδοσιακή και στεγνή, δηλαδή υπέρ της ποτοαπαγόρευσης. Tο 1933 η κατάργηση της 18ης τροποποίησης δεν σημάδεψε, όπως μπορεί να σκεφτεί κανείς, την αρχή μιας καινούργιας εποχής για τους εκατομμύρια λάτρεις του ουίσκι και της μπίρας.Οι πρώτοι Έλληνες φαίνεται ότι έφτασαν στις ΗΠΑ περίπου την εποχή της Ελληνικής Επανάστασης. Το κύριο ρεύμα μεταναστών εμφανίστηκε μεταξύ 1900 και 1920, οπότε υπολογίζεται ότι περίπου 350.000 Έλληνες έφτασαν στο Έλις Άιλαντ, κυρίως από την Πελοπόννησο και τη Μακεδονία, ελπίζοντας να αποκτήσουν μια μικρή περιουσία και να επιστρέψουν στην πατρίδα τους. Οι περισσότεροι από αυτούς έμειναν στη γη της επαγγελίας, δημιουργώντας επιτυχημένες επιχειρήσεις, και έτσι σήμερα ο συνολικός αριθμός ατόμων ελληνικής καταγωγής στις ΗΠΑ υπολογίζεται γύρω στο 1.500.000, η μεγαλύτερη ελληνική κοινότητα εκτός Ελλάδας. Από τους Έλληνες της Νέας Υόρκης, οι περισσότεροι είναι συγκεντρωμένοι στην περιοχή Αστόρια του Κουίνς, όπου υπάρχουν αναρίθμητα ελληνικά εστιατόρια και καφέ· αυτή ήταν παραδοσιακά η βασική επιχειρηματική δραστηριότητα των Ελλήνων μεταναστών στις ΗΠΑ. Στην περιοχή αυτή έχει αναπτυχθεί μια σφύζουσα ελληνοαμερικανική κοινότητα, που προστατεύει την ιδιαίτερη ταυτότητά της, την ορθοδοξία, τα ελληνικά ήθη, τη μουσική, τους χορούς και την ελληνική γλώσσα, με εκκλησίες, σχολεία αλλά και με την τήρηση όλων των γιορτών και των εθίμων της μητέρας-πατρίδας. Πολλά ελληνικής καταγωγής πρόσωπα κατάφεραν να αποκτήσουν σημαντική θέση σε διάφορους τομείς της δημόσιας ζωής. Αναφέρουμε ενδεικτικά τον υποψήφιο πρόεδρο των ΗΠΑ Μάικλ Δουκάκη, τον σύμβουλο του προέδρου Κλίντον Τζορτζ Στεφανόπουλος, τον διευθυντή της CIA Τζορτζ Τένετ, τους ηθοποιούς Ολυμπία Δουκάκη, Τζον Στάμος, Μπίλι Ζέιν, Τζένιφερ Άνιστον (τον Τέλι Σαβάλας παλαιότερα), τον σκηνοθέτη Τζον Κασαβέτης, τον παραγωγό Τζορτζ Κοσμάτος, τον αθλητικογράφο Μπομπ Κόστας, τον ποδοσφαιριστή Άλεξ Λάλας, τους συγγραφείς Αριάνα Χάφινγκτον και Ντέιβιντ Σεντάρις καθώς και την πρίμα μπαλαρίνα Έλεν Αλεξόπουλος. Έλληνες εργάτες ορυχείων στην πολιτεία της Νεβάδα, στις αρχές του περασμένου αιώνα (φωτ. από την έκδ. «100+1 χρόνια Ελλάδα»). Έλληνας πλανόδιος μανάβης σε δρόμο της Νέας Υόρκης, το 1907 (φωτ. από την έκδ. «100+1 χρόνια Ελλάδα»). Η μασκότ των Ολυμπιακών αγώνων του 1996 στην Ατλάντα των ΗΠΑ (αριστερά) ποζάρει με τη μασκότ των Ολυμπιακών αγώνων του 1992 στη Βαρκελώνη (δεξιά). Αγώνας μπάσκετ μεταξύ των ομάδων του NBA Σικάγο Μπουλς - Λος Άντζελες Κλίπερς, όπου διακρίνεται ο κορυφάιος μπασκετμπολίστας του 20ού αι. Μάικλ Τζόρνταν. Το Ολυμπιακό στάδιο της Ατλάντα, όπου έγιναν οι Ολυμπιακοί αγώνες του 1996. Η γιορτή των μεταμφιεσμένων (Haloween), είδος αμερικανικού καρναβαλιού, γιορτάζεται κάθε χρόνο την παραμονή των αγίων Πάντων (31 Οκτωβρίου). Παιδιά, συχνά πολύ αστεία μασκαρεμένα, γυρίζουν ζητώντας γλυκά στα σπίτια που είναι στολισμένα με κολοκύθες κομμένες σε σχήμα κρανίου και φωτισμένα στο εσωτερικό. Η γαλοπούλα δεν λείπει ποτέ από το παραδοσιακό και πάντα πλούσιο μενού την Ημέρα των Ευχαριστιών (φωτ. ΑΠΕ). Στιγμιότυπο αγώνα για το πρωτάθλημα μπέιζμπολ στο Λος Άντζελες. Το πιο διάσημο χριστουγεννιάτικο δέντρο της Νέας Υόρκης βρίσκεται στην είσοδο του κέντρου Ροκφέλερ (φωτ. ΑΠΕ). Εκατοντάδες Μορμόνοι ακολούθησαν ξανά, μετά από 150 χρόνια, το δρομολόγιο που είχε χαράξει ο Μπρίγκαμ Γιανγκ, όταν κατευθύνθηκε προς τη Σολτ Λέικ Σίτι της Γιούτα (φωτ. ΑΠΕ). Ένας καουμπόης προσπαθεί να πιάσει με το λάσο έναν βούβαλο. Ένα μέλος της Κου Κλουξ Κλαν που από το 1958 πήρε την ονομασία Εθνική Χριστιανική Εκκλησία. Το φυλετικό ζήτημα στις ΗΠΑ επικεντρώνεται κυρίως στο πρόβλημα των νέγρων, καθώς ξεχνά κανείς το εξίσου δραματικό πρόβλημα των ινδιάνικων πληθυσμών που έχασαν, στο τέλος των εχθροπραξιών, τα εδάφη και την ελευθερία τους. Όλες οι εκδηλώσεις της ζωής των Ινδιάνων των λειμώνων ήταν διαποτισμένες από το υπερφυσικό, καθώς η θρησκεία συνέπιπτε με τη μαγεία. Στη φωτογραφία, Ινδιάνος της φυλής των Σιου (φωτ. ΑΠΕ). Ινδιάνος με τοπική ενδυμασία. Οι διαφορετικοί τύποι κατοικιών της αμερικανικής υπαίθρου μαρτυρούν την πολυμορφία των πολιτισμών. Ο χορός της αρκούδας σε μία φυλή των Ινδιάνων των λειμώνων, σε λιθογραφία του 19ου αι. Η στιγμή της εκτόξευσης του διαστημοπλοίου «Απόλλων 11» από το Διαστημικό Κέντρο Κένεντι των ΗΠΑ, στις 16 Ιουλίου του 1969. Τέσσερις μέρες αργότερα, οι δύο από τους τρεις επιβάτες του θα πατούσαν στο έδαφος της Σελήνης (φωτ. NASA, spaceflight.nasa.gov). Στις 21 Ιουλίου 1969, οι Αμερικανοί αστροναύτες Νιλ Άρμστρονγκ και Έντουιν Όλντριν πάτησαν το πόδι τους στη Σελήνη. Το διαστημόπλοιο «Ulysses» πλησιάζει στον Ήλιο. Οι ΗΠΑ και η Ρωσία πραγματοποιούν πλέον από κοινού εκτοξεύσεις στο διάστημα. Στη φωτογραφία, το κοινό αμερικανορωσικό επιστημονικό προσωπικό του διαστημόπλοιου «Shuttle Discovery». Οι δύο ατομικές βόμβες που ερρίφθησαν από τις ΗΠΑ, στις 6 και 8 Αυγούστου στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι, τερμάτισαν τον πόλεμο με την Ιαπωνία. Το διαστημόπλοιο «Shuttle Discovery». Η ανάπτυξη του τομέα της αεροναυτικής στις ΗΠΑ επέτρεψε τη δημιουργία ενός τμήματος αεροδιαστημικής που διαθέτει ένα εξαιρετικά υψηλό από τεχνολογικής άποψης επίπεδο. Η εκτόξευση του «Discovery» από το ακρωτήριο Κένεντι στη Φλόριντα των ΗΠΑ. Το «Britannia» σε ένα ταξίδι του προς τη Βοστόνη, μεταφέροντας Ιρλανδούς μετανάστες. Το 1903 οι αδελφοί Ράιτ, Αμερικανοί εφευρέτες και αεροναυπηγοί, πραγματοποίησαν την πρώτη επιτυχημένη πτήση αεροπλάνου. Tον 18ο αι. οι έρευνες και οι μελέτες του Αμερικανού φυσικού Βενιαμίν Φραγκλίνου στο πεδίο του ηλεκτρισμού οδήγησαν σε σπουδαίες ανακαλύψεις. Επίδειξη του μπαλέτου του Τζέρομ Ρόμπινς, από τους μεγαλύτερους χορογράφους των ΗΠΑ, τον 20ό αι. Ο διευθυντής ορχήστρας, πιανίστας και συνθέτης Λέοναρντ Μπερνστάιν (φωτ. ΑΠΕ). Ο κορυφαίος τραγουδιστής του ροκ Έλβις Πρίσλεϊ, ένα από τα μεγαλύτερα ινδάλματα του 20ού αι. Η Αμερικανίδα τραγουδίστρια Μαντόνα (φωτ. ΑΠΕ). Ο κιθαρίστας και τραγουδιστής της ροκ Τζίμι Χέντριξ, από τους σημαντικότερους του 20ού αι. (φωτ. ΑΠΕ). Ο συνθέτης, τραγουδιστής και στιχουργός της φολκ μουσικής Μπομπ Ντίλαν. Ο Πιτ Σίγκερ, ένας από τους περίφημους folk καλλιτέχνες της δεκαετίας του 1960. Η Αμερικανίδα τραγουδίστρια της φολκ μουσικής Τζόαν Μπαέζ. Ο Κάουντ Μπέιζι, ο μεγαλύτερος εκπρόσωπος της τζαζ του Κάνσας Σίτι. Ο Λάιονελ Χάμπτον εισήγαγε πρώτος το βιμπραφόν ως όργανο της τζαζ. Η ορχήστρα του Αμερικανού πιανίστα, συνθέτη και ενορχηστρωτή Ντιουκ Έλινγκτον δέσποσε για μία περίπου πεντηκονταετία στη μουσική της τζαζ. Ο Αμερικανός συνθέτης και τραγουδιστής της σόουλ Ρέι Τσαρλς. Η Μαχάλια Τζάκσον θεωρείται η μεγαλύτερη προσωπικότητα του νέγρικου θρησκευτικού τραγουδιού. Συγκρότημα ντίξιλαντ, κληρονόμος του παλιού στιλ της Νέας Ορλεάνης. Σκηνή από την ταινία «Οι συμμορίες της Νέας Υόρκης» (2002) του Μάρτιν Σκορτσέζε, με πρωταγωνιστή τον Ντάνιελ Ντέι Λιούις (φωτ. ΑΠΕ). Ο Αμερικανός ηθοποιός Ρόμπερτ ντε Νίρο. Το 2001, ο Αμερικανός ηθοποιός Αλ Πατσίνο τιμήθηκε με τη Χρυσή Σφαίρα για την προσφορά του στον κινηματογράφο (φωτ. ΑΠΕ). Η Ελίζαμπεθ Τέιλορ και ο Ρίτσαρντ Μπάρτον στην ταινία «Ποιος φοβάται τη Βιρτζίνια Γουλφ», του Μάικλ Νίκολς. Σκηνή από την ταινία «Ο καουμπόι του μεσονυκτίου» του Τζον Σλέσινγκερ, με τον Ντάστιν Χόφμαν και τον Γιον Βόιτ. Ο Αμερικανός ηθοποιός Τζακ Νίκολσον. Η Αμερικανίδα ηθοποιός Μέριλιν Μονρόε δημιούργησε τον χυμώδη τύπο μιας πολύ ωραίας γυναίκας, με ένστικτο και φυσικότητα, και παραμένει μύθος έως σήμερα (φωτ. ΑΠΕ). Ο Αμερικανός ηθοποιός Τζέιμς Ντιν υπήρξε αναμφισβήτητο σύμβολο του αμερικανικού κινηματογράφου της δεκαετίας του 1950. Σκηνή από την ταινία «Ανατολικά της Εδέμ» του Ηλία Καζάν. Σκηνή από την ταινία «Σταυροί στο μέτωπο», σε σκηνοθεσία του Στάνλεϊ Κιούμπρικ. Σκηνή από την ταινία «Γαλάζιος άγγελος» (1930) του Τζόζεφ φον Στέρνμπεργκ, με την Μάρλεν Ντίτριχ στον ρόλο μιας τραγουδίστριας· η Ντίτριχ έκανε μεγάλη καριέρα και στις ΗΠΑ (φωτ. ΑΠΕ). Με την ταινία κινουμένων σχεδίων μεγάλου μήκους «Η Χιονάτη και οι 7 νάνοι», ο Γουόλτ Ντίσνεϊ εγκαινίασε την εποχή των παραμυθιών για παιδιά, σε επίπεδο επιχείρησης βιομηχανικής, εκδοτικής και διαφημιστικής σε τεράστια κλίμακα. Σκηνή από την κινηματογραφική ταινία «Όσα παίρνει ο άνεμος» του Βίκτορ Φλέμινγκ, δείγμα του εξαιρετικού τεχνικού επιπέδου του αμερικανικού προπολεμικού κινηματογράφου. Στιγμιότυπο από τα εξωτερικά γυρίσματα μιας ταινίας γουέστερν. Εμπνευσμένα από τον αποικισμό των δυτικών περιοχών, από τους αγώνες εναντίον των Ινδιάνων και των παρανόμων, από τα επεισόδια του εμφύλιου πολέμου, τα φιλμ αυτά είναι από τα γονιμότερα και πιο «λαϊκά» είδη του αμερικανικού κινηματογράφου. Εικόνα από την παράσταση του έργου του Τενεσί Γουίλιαμς «Το τρένο με το γάλα δεν σταματάει πια εδώ», με σκηνοθεσία του Χέρμπερτ Ματσίζ. Στιγμιότυπο από τη λυρική όπερα «Βανέσα» του Μπάρμπερ (1958) σε λιμπρέτο του Τζαν Κάρλο Μενότι. Η σκηνή είναι από παράσταση στο Φεστιβάλ των Δύο Κόσμων στο Σπολέτο, σε σκηνοθεσία του Μενότι, το 1961. Αφίσα για μια θεατρική διασκευή του έργου «Η καλύβα του μπάρμπα-Θωμά», της Μπίτσερ Στόου. Στιγμιότυπο από την παράσταση του έργου του ποιητή Τζέιμς Γουέλντον Τζόνσον «Οι σάλπιγγες του Θεού», σε θεατρική διασκευή του Μόνσον. Σκηνή από την κινηματογραφική ταινία «The Lion King», διασκευή ομώνυμου θεατρικού έργου του Μπρόντγουεϊ (φωτ. ΑΠΕ). «Ο ήρωας», έργο του Σέιμουρ Λίπτον, γλυπτό από επινικελωμένο άργυρο σε χάλυβα (κτίριο Ίνλαν Στιτλ, Σικάγο). «Έκρηξη 1», έργο του Άντολφ Γκότλιμπ, από τους μεγαλύτερους εκφραστές της μοντέρνας αμερικανικής ζωγραφικής. «Κυματιστές σκέψεις», έργο του Τζάκσον Πόλοκ. «Σχήματα που ακολουθούν τον άνθρωπο», έργο του Μαρκ Τόμπι. «Οι εφημεριδούλες», έργο του Μπεν Σαν, ενός από τους χαρακτηριστικότερους σύγχρονους Αμερικανούς ζωγράφους (Ιδιωτική Συλλογή, Νέα Υόρκη). «Μπούφαλλο 2», πίνακας του Ρόμπερτ Ράουσενμπέργκ, πρωτοπόρου του καλλιτεχνικού κινήματος «Ποπ Αρτ». «Τραπέζι με τοπίο», πίνακας του Άρσιλ Γκόρκι. «Second story sunlight», έργο του Έντουαρντ Χόπερ. «Παιδικό παιχνίδι» του Γουίνσοου Χόμερ, από τους κυριότερους εκπροσώπους της αμερικανικής ζωγραφικής του 19ου αι. (Ινστιτούτο Αμερικανικής Τέχνης Μπάτλερ, Οχάιο). του Μαρκ Τόμπι. «Παγόβουνο», έργο του Τζόρτζ Μπίλους, δημιουργού τοπίων, προσωπογραφιών και αθλητικών θεμάτων (Μουσείο Αμερικανικής Τέχνης, Νέα Υόρκη). Λιθογραφία με παράσταση φαλαινοθηρίας. Κατοικία στις όχθες του Μισισιπή, σε λιθογραφία του 19ου αι. Η Νέα Υόρκη όπως απεικονίζεται σε λιθογραφία του 1859. «Ο κυβερνήτης Μίφλιν και η γυναίκα του», προσωπογραφία του Τζον Σίνγκλετον Κόπλεΐ. H ζωή των σκαπανέων στάθηκε ανεξάντλητη πηγή έμπνευσης για τη λογοτεχνία και τη ζωγραφική. Στη φωτογραφία, σκαπανείς σε πίνακα του Φρέντερικ Ρέμινγκτον. Η πολεοδομική διαμώρφωση στο Μανχάταν της Νέας Υόρκης είναι από τις πιο αξιοθαύμαστες σε όλο τον κόσμο. Το Μοντιτσέλο στη Βιρτζίνια, έργο νεοκλασικού ρυθμού του προέδρου των ΗΠΑ και αρχιτέκτονα Τζέφερσον. Η αρχιτεκτονική του μουσείου Γκούγκενχαϊμ της Νέας Υόρκης θυμίζει ένα μεγάλο σπιράλ (φωτ. ΑΠΕ). Βραχογραφία στην Αριζόνα των ΗΠΑ, στην οποία διακρίνονται ανθρώπινες φιγούρες που τις σχηματίζουν αφηρημένα στοιχεία. Ο Αμερικανός ποιητής Άλεν Γκίνσμπεργκ, της γενιάς των μπιτ. Το χειρόγραφο του βιβλίου «Στον δρόμο» («On the road») του Τζακ Κέρουακ (φωτ. ΑΠΕ). Ο σύγχρονος συγγραφέας Νόρμαν Μέιλερ (φωτ. ΑΠΕ). Ο Γουίλιαμ Μπάροουζ, από τους σημαντικότερους λογοτέχνες του 20ού αι. (φωτ. ΑΠΕ). Ο Αμερικανός συγγραφέας Έρνεστ Χεμινγουέι· τιμήθηκε με Νόμπελ λογοτεχνίας το 1954. Ο Αμερικανός συγγραφέας Χένρι Μίλερ. Ο κορυφαίος Αμερικανός ποιητής του 20ού αι. Έζρα Πάουντ. Ο Φράνσις Σκοτ Φιτζέραλντ, συγγραφέας της «χαμένης γενιάς». «Οι περιπέτειες του Τομ Σόγερ» ήταν ένα από τα αριστουργήματα του Αμερικανού συγγραφέα Μαρκ Τουέιν. Σκίτσο του Τομ Σόγερ, του διάσημου ήρωα του Αμερικανού συγγραφέα Μαρκ Τουέιν. Εικονογράφηση του Κολό για το έργο «Οι περιπέτειες του Γκόρντον Πιμ» του Αμερικανού συγγραφέα Έντγκαρ Άλαν Πόε (Εθνική Βιβλιοθήκη, Παρίσι). Ο Αμερικανός ποιητής Έντγκαρ Άλαν Πόε. Ο Βενιαμίν Φραγκλίνος, σε προσωπογραφία του Ντιπλεσίς (Εθνική Πινακοθήκη, Λονδίνο). Ο Ναθάνιελ Χόθορν, σε προσωπογραφία του Τσαρλς Όσγκουντ (Πινακοθήκη Ινστιτούτου Έσεξ, Σάλεμ). Αμερικανοί πεζοναύτες αποβιβάζονται στη Σαουδική Αραβία, σε μια από τις αμερικανικές επιχειρήσεις εναντίον του Ιράκ. Αμερικανοί πεζοναύτες αποβιβάζονται στη Σαουδική Αραβία, σε μια από τις αμερικανικές επιχειρήσεις εναντίον του Ιράκ. Η Νέα Υόρκη μέσα σε καπνούς και φλόγες, την αποφράδα 11η Σεπτεμβρίου 2001 (φωτ. ΑΠΕ). Ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Τζορτζ Μπους τζούνιορ. Αεροφωτογραφία του αμερικανικού Πενταγώνου, όπου διακρίνονται εργασίες ανακατασκευής του μετά το τρομοκρατικό χτύπημα τον Σεπτέμβριο του 2001 (φωτ. ΑΠΕ). Η βραβευμένη με Πούλιτζερ φωτογραφία της κατάρρευσης των Δίδυμων Πύργων της Νέας Υόρκης (φωτ. ΑΠΕ). Ο τέως πρόεδρος των ΗΠΑ Μπιλ Κλίντον. Ο Τζορτζ Μπους (πατέρας) με τον Μιχαήλ Γκορμπατσόφ. Ο Αμερικανός πρόεδρος (1980-88) Ρόναλντ Ρίγκαν. Ο πρόεδρος των ΗΠΑ (1977-81) Τζίμι Κάρτερ με τον πρόεδρο της Αιγύπτου (1970-81) Ανουάρ ελ Σαντάτ. Ο Τζον Κένεντι, πρόεδρος των ΗΠΑ (1961-63), που δολοφονήθηκε κατά τη διάρκεια μιας επίσημης επίσκεψης στο Ντάλας του Τέξας, υπό αδιευκρίνιστες μέχρι στιγμής συνθήκες. Ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, ηγέτης και μάρτυρας του αγώνα για την κατάργηση των φυλετικών διακρίσεων στις ΗΠΑ. Οι ηγέτες των Συμμάχων κατά τον Β' Παγκόσμιο πόλεμο –Ρούζβελτ, Τσόρτσιλ και Στάλιν– ήταν αυτοί που προέκριναν την ίδρυση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών. Στη φωτογραφία, οι τρεις ηγέτες στην ιστορική διάσκεψη της Γιάλτας. Ο Αμερικανός πρόεδρος Θίοντορ Ρούζβελτ φωτογραφίζεται, τον Νοέμβριο του 1906, πάνω στο χωματουργικό μηχάνημα, το οποίο χρησιμοποιήθηκε για τη διάνοιξη της Διώρυγας του Παναμά (φωτ. ΑΠΕ). Ο Γάλλος μηχανικός Φερντινάντ ντε Λεσέπς, ιδιοκτήτης της Εταιρείας της Διώρυγας του Παναμά, ξεκίνησε την κατασκευή του έργου αλλά αργότερα χρεοκόπησε (φωτ. ΑΠΕ). Η Χαβάη έγινε η 50ή πολιτεία των ΗΠΑ το 1959 (φωτ. ΑΠΕ). Η μάχη του Μπουλ Ραν (21 Ιουλίου 1861), η πρώτη ένοπλη σύγκρουση του Χωριστικού πολέμου, που έληξε με νίκη των Νοτίων. Φυτεία στον Νότο, όπου εργάζονταν πολυάριθμοι νέγροι σκλάβοι. Ο μαρκήσιος Ντε Λα Φαγέτ, διοικητής της Εθνοφρουράς κατά τη Γαλλική επανάσταση του 1789 και θερμός υποστηρικτής της αμερικανικής ανεξαρτησίας. Ο Τζορτζ Ουάσινγκτον, πρωταγωνιστής της Αμερικανικής επανάστασης (1775-83) και πρώτος πρόεδρος των ΗΠΑ (1789-97). Ένα επεισόδιο από τον Πόλεμο για την Ανεξαρτησία: η παράδοση των Άγγλων στη Σαρατόγκα (1777), πίνακας του Τζον Τράμπουλ (Πανεπιστημιακή Πινακοθήκη του Γέιλ). Η καταστροφή των φορτίων τσαγιού στο λιμάνι της Βοστόνης (Boston Tea Party), πράξη διαμαρτυρίας των Αμερικανών αποίκων για τις αυθαίρετες φορολογικές επιβαρύνσεις της βρετανικής κυβέρνησης, αποτέλεσε την αφορμή για τον πόλεμο της Ανεξαρτησίας. Συνάθροιση μάγων στην καλύβα του Ποουχάταν, του αρχηγού των Ινδιάνων της Βιρτζίνια (από το Theatrum Orbis Terrarum, των Τζ. και Β. Μπλόου, Άμστερνταμ, 1635). «Η συνθήκη του Πεν με τους Ινδιάνους», πίνακας του Μπέντζαμιν Γουέστ. Σκηνή από την ταινία «Scarface» του Χάουαρντ Χόξ, από τα πιο αξιόλογα γκαγκστερικά φιλμ. Ο σταθμός εναλλαγής τρένων στο Μπάφαλο της Νέας Υόρκης, που αποτελεί σπουδαίο σιδηροδρομικό κόμβο των ΗΠΑ. Xαρτονόμισμα του 1 δολαρίου των ΗΠΑ. Το διεθνές αεροδρόμιο Χάρτσφιλντ στην Ατλάντα θεωρείται ένα από τα μεγαλύτερα της χώρας (φωτ. ΑΠΕ). Το Λος Άντζελες διαθέτει ένα από τα σημαντικότερα λιμάνια των ΗΠΑ στον Ατλαντικό (φωτ. ΑΠΕ). Οι ΗΠΑ κατέχουν τη τρίτη θέση διεθνώς σε παραγωγή πετρελαίου· στη φωτογραφία τα διυλιστήρια Μπράιαν Μάουντ, στο Τέξας (φωτ. ΑΠΕ). Ένα γιγαντιαίο ανοιχτό ορυχείο χαλκού, κοντά στη Σολτ Λέικ Σίτι των ΗΠΑ. Oυρανοξύστης στο κέντρο της Νέας Υόρκης, μία από τις πολλές εικόνες που θα μπορούσαν να χρησιμεύσουν ως σύμβολο της οικονομικής ανόδου των ΗΠΑ. Πετρελαιοπηγές στο Όιλντεϊλ της Καλιφόρνια. Η ΙΒΜ ελέγχει τεράστιο ποσοστό του εμπορίου των ηλεκτρονικών υπολογιστών σε όλο τον κόσμο (φωτ. ΑΠΕ). Η μεγαλύτερη εταιρεία παραγωγής λογισμικού παγκοσμίως είναι η Microsoft· στη φωτογραφία, ο πρόεδρός της, Μπιλ Γκέιτς (φωτ. ΑΠΕ). Το Ντιτρόιτ θεωρείται η «Μέκκα» της αυτοκινητοβιομηχανίας και ονομάζεται Motor City· στην περιοχή έχουν εργοστάσια οι τρεις εταιρείες που καλύπτουν σχεδόν ολόκληρη την παραγωγή αυτοκινήτων των ΗΠΑ (φωτ. ΑΠΕ). Άποψη της λιμενικής ζώνης της Άνκορεϊτζ στην Αλάσκα, με τις δεξαμενές καυσίμων. Βοοειδή στο Τέξας. Οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής διαθέτουν τη μεγαλύτερη παραγωγή κρέατος και γαλακτος στον κόσμο. Μερική άποψη του Πίτσμπουργκ, το οποίο αποτελεί το μεγαλύτερο κέντρο χαλυβουργίας των Ηνωμένων Πολιτειών. Εργοστάσιο χαρτοποίας, κοντά στο Κλάμαθ Φολς, στο Όρεγκον. Τυπικό ράντσο στην Καλιφόρνια, με τους στάβλους και την περίφραξη για τα ζώα. Αγρόκτημα στην κοιλάδα του ποταμά Κονέκτικατ, στη Μασαχουσέτη των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής. Καλλιέργεια δημητριακών στο Κολοράντο των Ηνωμένων Πολιτειών. Αεροφωτογραφία που παρουσιάζει τις γεωμετρικές φόρμες μιας αγροτικής περιοχής της Γιούτα, στη διάρκεια του οργώματος. Επιφανειακό ανθρακωρυχείο κοντά στη Τζιλέτ των ΗΠΑ. Η ανεργία σημείωσε αισθητή άνοδο στις ΗΠΑ την τελευταία δεκαετία· τα κέντρα εύρεσης εργασίας αποτελούν μια λύση στο πρόβλημα που μαστίζει εκατομμύρια Αμερικανούς (φωτ. ΑΠΕ). Τύπος αμερικανικής αγροικίας. Η αμερικανική ύπαιθρος είναι διάσπαρτη από χωριά και μεγάλους συνοικισμούς, με βάση το αγγλικό πρότυπο. Δορυφορική φωτογραφία της Ουάσινγκτον (φωτ. NASA, earth.jsc.nasa.gov). Το Λας Βέγκας είναι η πόλη των καζίνο και των τυχερών παιχνιδιών (φωτ. ΑΠΕ). Ουρανοξύστες στο Σικάγο (φωτ. ΑΠΕ). Παραλία στη Σάντα Μόνικα του Λος Άντζελες (φωτ. ΑΠΕ). Τυπικά κτίρια μιας παλιάς γειτονιάς της Βοστόνης. Δορυφορική φωτογραφία του Ντάλας στην πολιτεία του Τέξας(φωτ. NASA, earth.jsc.nasa.gov). Δορυφορική φωτογραφία του Μαϊάμι (φωτ. NASA, earth.jsc.nasa.gov). Εορτασμός της Πρωτοχρονιάς στην Τάιμς Σκουέαρ της Νέας Υόρκης (φωτ. ΑΠΕ). Δορυφορική φωτογραφία του Γκάρι στο Σικάγο (φωτ. NASA, earth.jsc.nasa.gov). Η Golden Gate Bridge του Σαν Φρανσίσκο (φωτ. ΑΠΕ). Άποψη του Ντιτρόιτ από την καναδική όχθη του ομώνυμου ποταμού. Σιντριβάνι νεοκλασικού στιλ, στο κέντρο της Φιλαδέλφειας. To 1995 ένα εκατομμύριο μαύροι διαδήλωσαν στην Ουάσινγκτον ανταποκρινόμενοι στο κάλεσμα του αμφιλεγόμενου ηγέτη του «Έθνους του Ισλάμ» Λουίς Φάραχαν. Οι διάφορες εθνότητες είναι συχνά διαχωρισμένες στις μεγάλες πόλεις των ΗΠΑ. Οι Εβραίοι αποτελούν ένα απο τα δυναμικότερα κομμάτια της αμερικανικής κοινωνίας. Οι φολκλορικές εκδηλώσεις είναι μια μοναδική ευκαιρία ανάδειξης των εθνολογικών ιδιαιτεροτήτων στις ΗΠΑ (φωτ. ΑΠΕ). Οι Αφροαμερικανοί διακρίνονται κυρίως στον αθλητισμό και στη μουσική (φωτ. ΑΠΕ). Δορυφορική φωτογραφία του Λονγκ Άιλαντ (φωτ. NASA, earth.jsc.nasa.gov). Οι Aφροαμερικανοί αποτελούν το κυριότερο ετερογενές στοιχείο του πληθυσμού των ΗΠΑ. Τόπος μετανάστευσης, οι ΗΠΑ παρουσιάζουν ένα μωσαϊκό εθνικοτήτωνί. Κάθε τοπική ομάδα Εσκιμώων αυτοχαρακτηρίζεται με την ονομασία του χωριού της και με αυτό είναι γνωστή στους εθνολόγους· στην Αλάσκα των ΗΠΑ ζουν οι Κονιαγκμίουτ, Μαλεμίουτ και Νοαταγκμίουτ. Οι κόνδορες ζουν κυρίως στη Σιέρα Νεβάδα και στις παράκτιες οροσειρές (φωτ. ΑΠΕ). Γιγαντιαία σεκόια, στον εθνικό δρυμό Γιοουσέμιτι της Καλιφόρνια. Φυτικό τοπίο στην Αριζόνα, με ξηρόφιλες όψεις, χαρακτηριστικές του άγονου κλίματος που επικρατεί στις εσωτερικές λεκάνες των Βραχωδών Ορέων. Η απέραντη ερημική έκταση της Μεγάλης Αλμυρής Λίμνης. Η λίμνη Πάουελ, στην οποία συμβάλλουν οι ποταμοί Κολοράντο και Σαν Χουάν. Τα περίφημα «κάνιονς» στο υψίπεδο του Κολοράντο των ΗΠΑ. Η «Κοιλάδα του Θανάτου», τυπικό τοπίο του άγονου κλίματος που χαρακτηρίζει τις εσωτερικές λεκάνες των δυτικών κορδιλιέρων. Βράχοι λειασμένοι από τα νερά, στον εθνικό δρυμό Γέλοουστοουν (Γουαϊόμινγκ). Δορυφορική φωτογραφία του Γκραν Κάνιον στην Αριζόνα· διακρίνεται να διαρρέει το φαράγγι ο ποταμός Κολοράντο (φωτ. ΑΠΕ). Αεροφωτογραφία της περιοχής του Κάνσας (φωτ. NASA, earth.jsc.nasa.gov). Τμήμα του Μισισιπή φωτογραφημένο από δορυφόρο της ΝΑΣΑ (φωτ. NASA, earth.jsc.nasa.gov). Η μεγαλειώδης γέφυρα στον ποταμό Χάντσον, στην καρδιά της απαλαχιανής περιοχής. Φωτογραφία της συνοριακής περιοχής μεταξύ ΗΠΑ και Καναδά, από δορυφόρο της NAΣA· στην περιοχή ξεχωρίζουν οι επιβλητικοί καταρράκτες του Νιαγάρα (φωτ. NASA, earth.jsc.nasa.gov). Τμήμα των «Έβεργκλεϊντς», των εκτεταμένων βαλτωδών περιοχών, στο νότιο τμήμα της Φλόριντα. Παγετώνας σε λίμνη στην Αλάσκα (φωτ. ΑΠΕ). Τοπίο στο εθνικό πάρκο Γκραν Τίτον, στην πολιτεία Γουαΐόμινγκ των ΗΠΑ. Φωτογραφία της Χαβάης από δορυφόρο της ΝAΣA (φωτ. ΝΑSA, earth.jsc.nasa.gov). Τα νοσοκομεία των ΗΠΑ θεωρούνται από τα πιο σύγχρονα του κόσμου. Στη φωτογραφία τοποθέτηση τεχνητής καρδιά σε ασθενή, σε νοσοκομείο στη Λούισβιλ των ΗΠΑ (φωτ. ΑΠΕ). Η έδρα του υπουργείου Αμύνης, το περίφημο Πεντάγωνο, στην Ουάσινγκτον. Το Ανώτατο Δικαστήριο στην Ουάσινγκτον (φωτ. ΑΠΕ). Μέλη του αμερικανικού Κογκρέσου έξω από το Καπιτώλιο, στην Ουάσινγκτον (φωτ. ΑΠΕ). Το σύνταγμα των ΗΠΑ επιβάλλει την ομοσπονδιακή τάξη στην διάκριση των εξουσιών: τη νομοθετική στο Κογκρέσο, την εκτελεστική στον πρόεδρο, τη δικαστική στο ανώτατο δικαστήριο και στα δικαστήρια. Στη φωτογραφία, ο Αμερικανός πρόεδρος μιλάει σε συνεδρίαση του Κογκρέσου (φωτ. ΑΠΕ). Οι ουρανοξύστες είναι οργανικά ενταγμένοι στο κέντρο του Μανχάταν, στη Νέα Υόρκη (φωτ. ΑΠΕ). Ο Λευκός Οίκος στην Ουάσινγκτον. Το έμβλημα των ΗΠΑ, το Άγαλμα της Ελευθερίας, στο νησάκι Έλις της Νέας Υόρκης, δώρο των Γάλλων για την ανεξαρτησία των ΗΠΑ. Διακρίνονται στο βάθος δύο δέσμες φωτός στο σημείο που υπήρχαν οι δίδυμοι πύργοι του Παγκόσμιου Κέντρου Εμπορίου, οι οποίοι κατέρρευσαν μετά το τρομοκρατικό χτύπημα της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 (φωτ. ΑΠΕ). Η Νέα Υόρκη, μητροπολιτικό κέντρο των ΗΠΑ, αλλά ουσιαστικά και όλης της υφηλίου (φωτ. ΑPP). Επίσημη ονομασία: Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής Συντομευμένη ονομασία: ΗΠΑ (USA) Έκταση: 9.629.091 τ. χλμ. Πληθυσμός: 278.058.881 κάτ. (2001) Πρωτεύουσα: Ουάσινγκτον (6.068.996 κάτ. το 2002) Σκηνές από την ταινία «Η επίθεση κατά του ταχυδρομικού τρένου». Μια κωμωδία του Μακ Σένετ. Σκηνή από την ταινία «Αρπακτικότης» του Έριχ φον Στρόχαϊμ. Σκηνή από την ταινία «Scarface» του Χάουαρντ Χόξ, από τα πιο αξιόλογα γκαγκστερικά φιλμ. Σκηνή από την ταινία «Ζήτω οι γυναίκες», μια μουσική ταινία του Μπέικον. Σκηνή από την ταινία «Ήρθε η ευτυχία», του Κάπρα.